‘Biden idaresine Afgan bayanları niye karanlığa götürdüğü sorulmalı’ ABD’nin Afganistan’dan çekilip Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinin üzerinden bir yılı aşkın bir süre geçti. Bu süreçte Afgan bayanların yaşadıklarını pahalandıran uzmanlar, kız çocukların para karşılığı ‘gelin’ olarak satıldığını söylüyor ve bayanları intihara zorlayan çaresizliği anlatıyor.
Agnes Scott College Memleketler arası Bağlantılar ve Bayan, Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik Çalışmaları Bölümü’nden Doç. Dr. Mona Tajali, Afgan Bayan Haber Ajansı Müdürü Humaira Saqib ile Afganistan’da yaşayan ve güvenlik niçini ile ismini haber ortasında “ZM” olarak anacağımız NooN Afganistan Hukuk ve Toplumsal Örgütü’nün kurucu ortağı, Taliban idaresi altında yaşananları kıymetlendirdi.
Doç. Dr. Mona Tajali, Taliban’ın Afganistan’ın denetimini ikinci kere ele geçirmesinden bu yana bir dizi büyük değişiklik olduğunu belirti. Tajali, ‘’Korkulduğu üzere, başkanlık sarayını ele geçirmesinden yalnızca birkaç gün daha sonra Taliban, bayan çalışanları bankalardan, üniversitelerden, medyadan ve başka biroldukça iş yerinden ihraç etti. Küme ayrıyeten, 1996’dan 2001’e kadarki birinci iktidara gelişlerinde olduğu üzere, bayanların sadece erkek bir vasi ile meskenlerinden çıkmalarını da istedi. Memleketler arası kınamalara karşın, kız çocukların orta öğretimi yasaklı olmaya devam ediyor’’ diyerek yaşananları anlattı.
‘EĞİTİM TEMİNATLARI OLMAYAN KIZ ÇOCUKLAR İÇİN YERALTI OKULLARI OLUŞTURULDU’
Tajali, tüm bunlara karşın bayanların, haklarının bilakis çevrilmesine direnmekten asla vazgeçmediklerini de kelamlarına ekledi: “Hem ülke ortasında tıpkı vakitte haricinde bayanlar, değişim için protesto ve baskı yapıyor. Ülke ortasında, fazlaca tehlikeli ve güvenlikleri yahut ömürleri için bir risk bulunmasına karşın, bayanlar birfazlaca defa sokaklara döküldüler. 1990’ların sonlarına benzeri biçimde, bayanlar da öbür bir eğitim garantisi olmayan kız çocuklar için yeraltı okulları oluşturmakla meşgul oldular.”
Ülke haricindeki bayanların da milletlerarası topluma baskı yapmak hedefiyle ağlar kurduğunu ve örgütlediğini belirten Tajali, ‘’Geçen yıl boyunca bayanlar, değerli Batılı güçlerin Taliban’ın Afganistan üstündeki idaresinde rastgele bir meşruiyeti reddetmesini sağlamak için hayli çalıştılar. Bu tanınmayı engelleyen ise büyük ölçüde bayanların ağır lobi faaliyetleri ve Taliban’ın insan hakları ihlalleri hakkında haber yapmaları oldu’’ dedi.
‘EKONOMİK ZORLUKLAR, KIZ ÇOCULARIN PARA KARŞILIĞI GELİN OLARAK SATILMASINA niye OLUYOR’
Tajali, Afganistan’daki bayanların, sıhhat hizmetleri hariç birçok meslekten ihraç edildiğine dikkat çekti ve kelamlarına şöyleki devam etti:
‘’İşten çıkarmalar, bayanların ekonomik pozisyonlarını büyük ölçüde zayıflattı ve bu durumun hem kendi hayatları birebir vakitte ailelerinin ömürleri üzerinde fazlaca geniş kapsamlı olumsuz tesirleri oldu. Birtakım bayanlar ailelerinin temel geçimini sağlayan şahıslardı ve işten çıkarılmalarından bu yana, yoksulluk ve açlık da dahil olmak üzere birfazlaca zorlukla karşı karşıya kaldılar. Bayanların ekonomik olarak erkeklere bağımlı olmaya zorlanmasının bir öteki değerli olumsuz kararı da, bilhassa ailelerinin erkekleri tarafınca bayana yönelik şiddetin gözle görülür biçimde artmasıdır. Daha evvel ailelerinin geçim kaynağı olan bayanlar, aileleri maddi meşakkat ortasında olduğu için çeşitli şiddet cinsleriyle karşı karşıya kalmıştır. Bu şiddet; fizikî şiddeti, kız çocukların para karşılığı gelin olarak satılmasını ve hatta kimi bayanları intihara zorlayan çaresizliği içeriyor.”
‘KADINLARI SAVUNACAK BİR OTORİTE YOK’
Afgan Bayan Haber Ajansı Müdürü Humaira Saqib, Afganistan’da bir yılın akabinde bayanların karşılaştığı zorlukları şöyleki özetliyor:
‘’Milyonlarca kız çocuğun okula gitmesi yasaklandı, yüz binlerce bayanın çalışması yasaklandı, bayanlar daha da fakirleşti ve aç kaldı. Bayan tabipler, bayan mühendisler, bayan öğretmenler, bayan gazetecilerin çalışması yasaklandı. Bayan medyası kapatıldı ve Afganistan’ın on bir vilayetinde çalışan bayan gazeteci yok. Birkaç bayan gazeteci medyada yüzlerini kapatmak zorunda kaldı. Afganistan’da hiç bir medyanın bayan haklarıyla ilgili bir programı yok. Bayanlar aile içi şiddetin önemli mağdurları ve onları savunacak bir otorite yok, insan hakları aktivistleri ve bayan hakları, tehdit ve yıldırma dolu. Biroldukça bayan hakları aktivistinin ailesi, baskı yapmak maksadıyla azap gördü ve mahpusa atıldı.”
‘TALİBAN’DAN VASIFSIZ BİREYLER ÖĞRETMEN OLARAK ÇALIŞIYOR’
Saqib, bayan öğretmen eksikliğinden dolayı eğitim kurslarının kapatıldığını ve kız çocukların şahsi eğitim kurslarına bile gidemediğini belirterek, ‘’Şeriat bahislerinin birçok medreselerde öğretiliyor ve profesörler istifaya zorlanıyor, onların yerine Taliban’dan vasıfsız bireyler öğretmen olarak çalışıyor’’ dedi.
‘ETKİN OLMAYAN HÜKÜMET KAZANIMLARIN BİRÇOKLARINI BALTALADI’
Güvenlik sebebiyle ismini kapalı tuttuğumuz Afganistan’da yaşayan ZM, ‘’Tarih boyunca Afganistan’daki bayanların durumu her vakit içler acısı ve zorluklarla kuşatılmıştır. Afgan bayanlar ve kız çocuklar, bir ailede doğdukları andan itibaren ayrımcı aşiret kültürüne ve ataerkil uygulamalara maruz kalmıştır’’ tabirlerini kullandı.
2001 ve 2021 yılları içinde milletlerarası toplumun varlığı ile bu durumun düzgüne yanlışsız gitmeye başladığını söyleyen ZM, ‘’Kadınlar toplumun bir modülü olarak kabul edildi ve siyaset, medya, ekonomik kalkınma, hukuk mesleği ve güvenlik dahil olmak üzere başarılı meslekler inşa ederek kamusal alana katılabildiler’’ dedi ve ekledi: ‘’Önceki Taliban idaresi altında cinsiyet ayrımcılığına ve insan hakları ihlallerine maruz kalmanın zorluklarını yaşadıktan daha sonra, Afgan bayanlar biroldukça zorlukla yüzleşmeye devam ederken, toplumsal ve profesyonel hayatlarının tadını çıkarıyorlardı.
Etkin olmayan hükümet, elde edilen kazanımların birçoklarını baltaladı. Sistemin temelindeki yaygın yolsuzluk ve zayıf idare, milletlerarası ortakların siyasi ve ekonomik dayanağının kaybbulunmasına niye oldu. Sağlam güvenlik, siyasi ve ekonomik temelleri olan merkezi bir idare sistemi ve düzgün bir planlama eksikliği vardı.”
‘BIDEN İDARESİNİN YANLIŞ VE ZİYANLI SİYASETLERİ FECİ BİR DURUM YARATTI’
NooN Afganistan Hukuk ve Toplumsal Örgütü’nün kurucu ortağı ZM, ‘’Yirmi yıllık ilerleme ve gelişmeden daha sonra, bilhassa Afganistan’daki bayanların ömürlerinde, Biden idaresinin Afganistan’a yönelik yanlış ve ziyanlı siyaseti ve bir küme Afgan siyasetçinin iş birliği ile feci bir durum yarattı’’ tabirlerini kullandı.
‘AFGANİSTAN, İSLAM’DAN FARKLI ZALİM BİR KÜLTÜRÜN ZİNDANINA GİRDİ’
‘’Afganistan bir defa daha İslam’dan epeyce farklı zalim bir kültürün zindanına girdi. Radikal İslamcı görüşe ve İslam şeriatındaki tüm kültürel ve dini öğretilere muhalif olarak benimsenmeye başlandı’’ diyen ZM, kelamlarına şöyle devam etti:
“Taliban iktidara geldikten daha sonra her gün seri cinayetler, bayan ve bayan hakları aktivistlerine yönelik suikastlar, mahpus ve zorla tabir alma, azap, Taliban milislerinin hapishanelerde bayanlara ve kız çocuklara toplu tecavüzleri, kız çocukları alıp satma üzere yürek burkan olaylara şahit oluyoruz. Ayrıyeten, eğitim ve öğretimin engellenmesi, ailedeki erkek üye olmadan hudutlu seyahat ve halka açık yerlere gitme ve son olarak Kabil’in birtakım bölgelerinde kent içi otobüslerde seyahat kısıtlamaları var. Bu sıkıntılar kaotik bir duruma niye oldu. Zihinsel ve duygusal baskılar o kadar büyük ki, kız çocukların ve bayanların intiharlarında dramatik bir artışa yol açtı.
Taliban, bayanların ve kız çocukların siyasi, ekonomik ve güvenlik meselelerini ve zorluklarını lokal ve memleketler arası seviyede çözmeye odaklanmak yerine bayanların misyon ve eğitimini, özgürlük ve haklarını her vakit eleştirdi. Toplumda bayanla ilgili problemler var ve onların kederi bayanların konutlarından çıkmaması.”
Amerika ve müttefiklerinin, Afganistan’a ve bu ülkenin bayanlarına karşı bu kadar acımasız bir karar almaması gerektiğini söz eden ZM, şu tabirleri kullandı: “Çok kısa müddette bir ülkeyi yıkıma, israfa ve sefalete çevirmemeleri gerekirdi. Milletlerarası insan hakları örgütleri ve medya, Biden idaresine ve milletlerarası müttefiklerine, Afgan bayanların yazgısını bu sefalete ve karanlığa hangi hakla götürdüklerini sormalı.”
Taliban’ın aksiyonlarının, Afgan bayanların gereksinimlerine yönelik radikal ve bayan düşmanı görüşünün bir yansıması olduğunu belirten ZM, kelamlarını Taliban idaresi altında ezilen bayanların meselelerine yönelik sorular ile bitirdi:
‘’-Son yirmi yılda Taliban’ın Kabil’in öbür vilayetlerinde halka açık alanlarda düzenlediği terör operasyonları ve intihar akınları kararında dul ve yetim kalan yüz binlerce bayan ve kız çocuğun sorgulanması gündeme geliyor. Bu bayanlar eşlerini, babalarını, erkek kardeşlerini yahut oğullarını kaybettiler, onlara temel muhtaçlıklarını kim sağlayacak, onları kim besleyebilir, kim giydirebilir?
-Artık ailesinde erkek üyeler olmayan, çalışarak aile bireylerinin gereksinimlerini desteklemekten ve aldıkları fiyat ile aile bireylerini ayakta tutmaktan sorumlu olan bu bayanların problemlerine birileri karşılık verebilir mi? Taliban bu sınırlamaları dayattıysa, bu ailelerin muhtaçlıklarını karşılama sorumluluğunu kim üstleniyor, onlara yiyecek ve giyecek sağlayacak kim?
-Afgan bayanları niye unutuldu?
-Bu millete ve bayanlara kim hesap verecek?”
Agnes Scott College Memleketler arası Bağlantılar ve Bayan, Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik Çalışmaları Bölümü’nden Doç. Dr. Mona Tajali, Afgan Bayan Haber Ajansı Müdürü Humaira Saqib ile Afganistan’da yaşayan ve güvenlik niçini ile ismini haber ortasında “ZM” olarak anacağımız NooN Afganistan Hukuk ve Toplumsal Örgütü’nün kurucu ortağı, Taliban idaresi altında yaşananları kıymetlendirdi.
Doç. Dr. Mona Tajali, Taliban’ın Afganistan’ın denetimini ikinci kere ele geçirmesinden bu yana bir dizi büyük değişiklik olduğunu belirti. Tajali, ‘’Korkulduğu üzere, başkanlık sarayını ele geçirmesinden yalnızca birkaç gün daha sonra Taliban, bayan çalışanları bankalardan, üniversitelerden, medyadan ve başka biroldukça iş yerinden ihraç etti. Küme ayrıyeten, 1996’dan 2001’e kadarki birinci iktidara gelişlerinde olduğu üzere, bayanların sadece erkek bir vasi ile meskenlerinden çıkmalarını da istedi. Memleketler arası kınamalara karşın, kız çocukların orta öğretimi yasaklı olmaya devam ediyor’’ diyerek yaşananları anlattı.
‘EĞİTİM TEMİNATLARI OLMAYAN KIZ ÇOCUKLAR İÇİN YERALTI OKULLARI OLUŞTURULDU’
Tajali, tüm bunlara karşın bayanların, haklarının bilakis çevrilmesine direnmekten asla vazgeçmediklerini de kelamlarına ekledi: “Hem ülke ortasında tıpkı vakitte haricinde bayanlar, değişim için protesto ve baskı yapıyor. Ülke ortasında, fazlaca tehlikeli ve güvenlikleri yahut ömürleri için bir risk bulunmasına karşın, bayanlar birfazlaca defa sokaklara döküldüler. 1990’ların sonlarına benzeri biçimde, bayanlar da öbür bir eğitim garantisi olmayan kız çocuklar için yeraltı okulları oluşturmakla meşgul oldular.”
Ülke haricindeki bayanların da milletlerarası topluma baskı yapmak hedefiyle ağlar kurduğunu ve örgütlediğini belirten Tajali, ‘’Geçen yıl boyunca bayanlar, değerli Batılı güçlerin Taliban’ın Afganistan üstündeki idaresinde rastgele bir meşruiyeti reddetmesini sağlamak için hayli çalıştılar. Bu tanınmayı engelleyen ise büyük ölçüde bayanların ağır lobi faaliyetleri ve Taliban’ın insan hakları ihlalleri hakkında haber yapmaları oldu’’ dedi.
‘EKONOMİK ZORLUKLAR, KIZ ÇOCULARIN PARA KARŞILIĞI GELİN OLARAK SATILMASINA niye OLUYOR’
Tajali, Afganistan’daki bayanların, sıhhat hizmetleri hariç birçok meslekten ihraç edildiğine dikkat çekti ve kelamlarına şöyleki devam etti:
‘’İşten çıkarmalar, bayanların ekonomik pozisyonlarını büyük ölçüde zayıflattı ve bu durumun hem kendi hayatları birebir vakitte ailelerinin ömürleri üzerinde fazlaca geniş kapsamlı olumsuz tesirleri oldu. Birtakım bayanlar ailelerinin temel geçimini sağlayan şahıslardı ve işten çıkarılmalarından bu yana, yoksulluk ve açlık da dahil olmak üzere birfazlaca zorlukla karşı karşıya kaldılar. Bayanların ekonomik olarak erkeklere bağımlı olmaya zorlanmasının bir öteki değerli olumsuz kararı da, bilhassa ailelerinin erkekleri tarafınca bayana yönelik şiddetin gözle görülür biçimde artmasıdır. Daha evvel ailelerinin geçim kaynağı olan bayanlar, aileleri maddi meşakkat ortasında olduğu için çeşitli şiddet cinsleriyle karşı karşıya kalmıştır. Bu şiddet; fizikî şiddeti, kız çocukların para karşılığı gelin olarak satılmasını ve hatta kimi bayanları intihara zorlayan çaresizliği içeriyor.”
‘KADINLARI SAVUNACAK BİR OTORİTE YOK’
Afgan Bayan Haber Ajansı Müdürü Humaira Saqib, Afganistan’da bir yılın akabinde bayanların karşılaştığı zorlukları şöyleki özetliyor:
‘’Milyonlarca kız çocuğun okula gitmesi yasaklandı, yüz binlerce bayanın çalışması yasaklandı, bayanlar daha da fakirleşti ve aç kaldı. Bayan tabipler, bayan mühendisler, bayan öğretmenler, bayan gazetecilerin çalışması yasaklandı. Bayan medyası kapatıldı ve Afganistan’ın on bir vilayetinde çalışan bayan gazeteci yok. Birkaç bayan gazeteci medyada yüzlerini kapatmak zorunda kaldı. Afganistan’da hiç bir medyanın bayan haklarıyla ilgili bir programı yok. Bayanlar aile içi şiddetin önemli mağdurları ve onları savunacak bir otorite yok, insan hakları aktivistleri ve bayan hakları, tehdit ve yıldırma dolu. Biroldukça bayan hakları aktivistinin ailesi, baskı yapmak maksadıyla azap gördü ve mahpusa atıldı.”
‘TALİBAN’DAN VASIFSIZ BİREYLER ÖĞRETMEN OLARAK ÇALIŞIYOR’
Saqib, bayan öğretmen eksikliğinden dolayı eğitim kurslarının kapatıldığını ve kız çocukların şahsi eğitim kurslarına bile gidemediğini belirterek, ‘’Şeriat bahislerinin birçok medreselerde öğretiliyor ve profesörler istifaya zorlanıyor, onların yerine Taliban’dan vasıfsız bireyler öğretmen olarak çalışıyor’’ dedi.
‘ETKİN OLMAYAN HÜKÜMET KAZANIMLARIN BİRÇOKLARINI BALTALADI’
Güvenlik sebebiyle ismini kapalı tuttuğumuz Afganistan’da yaşayan ZM, ‘’Tarih boyunca Afganistan’daki bayanların durumu her vakit içler acısı ve zorluklarla kuşatılmıştır. Afgan bayanlar ve kız çocuklar, bir ailede doğdukları andan itibaren ayrımcı aşiret kültürüne ve ataerkil uygulamalara maruz kalmıştır’’ tabirlerini kullandı.
2001 ve 2021 yılları içinde milletlerarası toplumun varlığı ile bu durumun düzgüne yanlışsız gitmeye başladığını söyleyen ZM, ‘’Kadınlar toplumun bir modülü olarak kabul edildi ve siyaset, medya, ekonomik kalkınma, hukuk mesleği ve güvenlik dahil olmak üzere başarılı meslekler inşa ederek kamusal alana katılabildiler’’ dedi ve ekledi: ‘’Önceki Taliban idaresi altında cinsiyet ayrımcılığına ve insan hakları ihlallerine maruz kalmanın zorluklarını yaşadıktan daha sonra, Afgan bayanlar biroldukça zorlukla yüzleşmeye devam ederken, toplumsal ve profesyonel hayatlarının tadını çıkarıyorlardı.
Etkin olmayan hükümet, elde edilen kazanımların birçoklarını baltaladı. Sistemin temelindeki yaygın yolsuzluk ve zayıf idare, milletlerarası ortakların siyasi ve ekonomik dayanağının kaybbulunmasına niye oldu. Sağlam güvenlik, siyasi ve ekonomik temelleri olan merkezi bir idare sistemi ve düzgün bir planlama eksikliği vardı.”
‘BIDEN İDARESİNİN YANLIŞ VE ZİYANLI SİYASETLERİ FECİ BİR DURUM YARATTI’
NooN Afganistan Hukuk ve Toplumsal Örgütü’nün kurucu ortağı ZM, ‘’Yirmi yıllık ilerleme ve gelişmeden daha sonra, bilhassa Afganistan’daki bayanların ömürlerinde, Biden idaresinin Afganistan’a yönelik yanlış ve ziyanlı siyaseti ve bir küme Afgan siyasetçinin iş birliği ile feci bir durum yarattı’’ tabirlerini kullandı.
‘AFGANİSTAN, İSLAM’DAN FARKLI ZALİM BİR KÜLTÜRÜN ZİNDANINA GİRDİ’
‘’Afganistan bir defa daha İslam’dan epeyce farklı zalim bir kültürün zindanına girdi. Radikal İslamcı görüşe ve İslam şeriatındaki tüm kültürel ve dini öğretilere muhalif olarak benimsenmeye başlandı’’ diyen ZM, kelamlarına şöyle devam etti:
“Taliban iktidara geldikten daha sonra her gün seri cinayetler, bayan ve bayan hakları aktivistlerine yönelik suikastlar, mahpus ve zorla tabir alma, azap, Taliban milislerinin hapishanelerde bayanlara ve kız çocuklara toplu tecavüzleri, kız çocukları alıp satma üzere yürek burkan olaylara şahit oluyoruz. Ayrıyeten, eğitim ve öğretimin engellenmesi, ailedeki erkek üye olmadan hudutlu seyahat ve halka açık yerlere gitme ve son olarak Kabil’in birtakım bölgelerinde kent içi otobüslerde seyahat kısıtlamaları var. Bu sıkıntılar kaotik bir duruma niye oldu. Zihinsel ve duygusal baskılar o kadar büyük ki, kız çocukların ve bayanların intiharlarında dramatik bir artışa yol açtı.
Taliban, bayanların ve kız çocukların siyasi, ekonomik ve güvenlik meselelerini ve zorluklarını lokal ve memleketler arası seviyede çözmeye odaklanmak yerine bayanların misyon ve eğitimini, özgürlük ve haklarını her vakit eleştirdi. Toplumda bayanla ilgili problemler var ve onların kederi bayanların konutlarından çıkmaması.”
Amerika ve müttefiklerinin, Afganistan’a ve bu ülkenin bayanlarına karşı bu kadar acımasız bir karar almaması gerektiğini söz eden ZM, şu tabirleri kullandı: “Çok kısa müddette bir ülkeyi yıkıma, israfa ve sefalete çevirmemeleri gerekirdi. Milletlerarası insan hakları örgütleri ve medya, Biden idaresine ve milletlerarası müttefiklerine, Afgan bayanların yazgısını bu sefalete ve karanlığa hangi hakla götürdüklerini sormalı.”
Taliban’ın aksiyonlarının, Afgan bayanların gereksinimlerine yönelik radikal ve bayan düşmanı görüşünün bir yansıması olduğunu belirten ZM, kelamlarını Taliban idaresi altında ezilen bayanların meselelerine yönelik sorular ile bitirdi:
‘’-Son yirmi yılda Taliban’ın Kabil’in öbür vilayetlerinde halka açık alanlarda düzenlediği terör operasyonları ve intihar akınları kararında dul ve yetim kalan yüz binlerce bayan ve kız çocuğun sorgulanması gündeme geliyor. Bu bayanlar eşlerini, babalarını, erkek kardeşlerini yahut oğullarını kaybettiler, onlara temel muhtaçlıklarını kim sağlayacak, onları kim besleyebilir, kim giydirebilir?
-Artık ailesinde erkek üyeler olmayan, çalışarak aile bireylerinin gereksinimlerini desteklemekten ve aldıkları fiyat ile aile bireylerini ayakta tutmaktan sorumlu olan bu bayanların problemlerine birileri karşılık verebilir mi? Taliban bu sınırlamaları dayattıysa, bu ailelerin muhtaçlıklarını karşılama sorumluluğunu kim üstleniyor, onlara yiyecek ve giyecek sağlayacak kim?
-Afgan bayanları niye unutuldu?
-Bu millete ve bayanlara kim hesap verecek?”