Türkiye’de bayan kooperatifleri: Hane ortasındaki iş kısmı bayan örgütlenmesini etkiliyor İZMİR – Global neoliberal siyasetlerin, bayanların hayatlarını her geçen gün daha da zorlaştırdığı günümüz şartlarında bayanlar, gün geçtikçe daha fazla örgütlenmeye başlıyor. Bu bağlamda bayan kooperatifleri, ortak sıkıntılara yerelden tahliller üretirken, bayanlar için de farklı bir örgütlenme tecrübesi sunuyor.
2018 yılında State University of New York, Binghamton Sosyoloji Bölümü’nden doktora derecesini alan Bengü Kurtege Sefer, 2019-2020 yılında Koç Üniversitesi Tohumlama Araştırma Fonu kapsamında tarım alanında faaliyet gösteren bayan kooperatiflerine ait bir proje yürüttü. Projede makro siyasetler, bayan kooperatifleri, mahallî idare üniteleri, ilgili sivil toplum kuruluşları, kamu kurumu yetkilileri ve yedi bayan kooperatifi yöneticileriyle yapılan mülakatlara odaklanılarak kırsal kesim hanımının kooperatifleşme tecrübeleri incelendi.
Araştırma alanları tarım çalışmaları, bayan kooperatifleri, kalkınma ve kırsal bayan, emek tarihi ve köylü hareketleri olan Bengü Kurtege Sefer sorularımızı cevapladı.
‘SON YİRMİ YILDIR BAYAN EMEĞİ DEĞERSİZLEŞTİRİLİYOR’
Bayan kooperatifleşmesinin Türkiye’deki bayan siyasetlerine bir tesiri olduğunu düşünüyor musunuz? Nasıl?
Bayan kooperatiflerine yönelik makro siyasetlerin, AK Parti idaresinin iktidara geldiğinden beri uyguladığı muhafazakâr ve neoliberal bayan emeği siyasetleri ile direkt kontaklı olduğunu düşünüyorum. Son yirmi yıldır bayan emeğinin tarımda, imalat sanayiinde, hizmet bölümünde ve hane içi bakım hizmetlerinde giderek değersizleştiğini ve enformelleştiğini biliyoruz. Bu bağlamda mevcut maddelerde, bayan kooperatiflerinin faaliyet alanlarının klâsik toplumsal cinsiyet rollerine dayalı besin üretimi, el işi ve çocuk bakım hizmeti olarak tanımlandığını görüyoruz. Bu muhafazakâr yaklaşımda kooperatifler bayan işi olarak görülen alanlarda üretim yapan örgütlenmelerdir. Ayrıyeten mevcut neoliberal siyasetler bayan kooperatifleri ile bayan girişimciliği içinde direkt bir temas kuruyor ve kooperatifleri rekabetçi piyasa şartları ortasında tek başına ayakta durması gereken işletmeler olarak tanımlıyor. Bu işletmeler yasal olarak yüksek kuruluş masrafları, noter ve ticaret odası harçları, kurumlar vergisi ve katma kıymet vergisi ödemekle mükellef. Bu politik yaklaşımda, kooperatiflerin sürdürülebilirliği e-ticaret, pazarlama ve girişimcilik eğitimi almış bayan girişimcilerin idaresine bağlı.
Bengü Kurtege Sefer
halbuki alana indiğimizde bayan kooperatiflerinin ortaklarını iktisada yalnızca teşebbüsçü olarak eklemlemediğini görüyoruz. örneğin araştırmamda besin üretimi yapan bir bayan kooperatifinde ortakların talebe nazaran konuttan modül başı üretim yaptıklarını gözlemlemiştim. Öbür bir bayan kooperatifinde ise ortaklar günlük 70 TL yevmiye ile kontratlı mevsimsel emekçi olarak Tarım ve Orman Müdürlüğü’ne bağlı bahçelerde ot ayıklama ve çiçek ekme işlerinde kullanılıyordu. Bu örnekler bize bayan kooperatiflerinin emek gücü piyasasında bayanlar için girişimcilik haricinde yarattığı farklı istihdam tipleri olduğunu gösteriyor. Türkiye’deki mevcut bayan kooperatifleşmesi ve bayan emeği siyasetlerinin bu farklı çalışma biçimlerini göz önüne alacak biçimde değiştirilmesi gerektiğini düşünüyorum.
‘HANE İÇİNDEKİ İŞ KISMI BAYAN ÖRGÜTLENMESİNİ ETKİLİYOR’
Toplumsal cinsiyet rolleri bayan kooperatiflerinin işleyişini nasıl etkiliyor?
Öncelikle toplumsal cinsiyet rollerinin kooperatiflerin kuruluşunu ve kooperatifteki çalışma şartlarını direkt etkilediğini söyleyebilirim. Örneğin, Ankara’da besin üretimi yapan bir bayan kooperatifinde yönetici ve ortaklarla yaptığım mülakatlarda kuruluş kademesinde adamların meskendeki işleri aksatacakları için bir hayli bayana kooperatif üyeliği için müsaade vermediği anlatılmıştı. ötürüsıyla ev-iş rol çatışmasının, bayanın çalışmasına dair algıların ve hane ortasındaki iş kısmının bayan örgütlenmesini etkilediğini söyleyebiliriz. Bayanların öncelikli misyonlarına dair algı, bilhassa genç olanların kooperatifte etkin olarak çalışmasını da engelliyor. Bir diğer bayan kooperatifinin genç bir yöneticisi konut işlerine ve çocuk bakımına gereğince vakit ayıramadığı için daima kayın validesi tarafınca eleştirildiğini ve bu yüzden eğitim programlarına katılamadığını anlatmıştı.
İkinci olarak toplumsal cinsiyete ait normlar, pahalar ve beklentiler üstte bahsetmiş olduğumiz makro siyasetleri uygulayan belediyeler, kalkınma ajansları, vilayet tarım ve orman müdürlükleri, vilayet ticaret müdürlükleri, sivil toplum kuruluşları üzere tüm aktörlerin bayan kooperatiflerine yönelik uygulama ve hizmetlerini de direkt etkilemektedir. Farklı lokal idare üniteleriyle bayan kooperatifleri içindeki bağlantıları yakından incelersek hem kooperatiflerin karşılaştıkları cinsiyetçi tavırları tıpkı vakitte bayanların bu tavırları değiştirmek için geliştirdikleri stratejileri ve verdikleri çabaları daha âlâ anlayabiliriz.
2019 yılında bayan kooperatiflerinin tanıtılması gayesiyle Ankara’da düzenlenen bir fuara iştirak müsaadesi almak için bir bayan kooperatifiyle Ticaret Vilayet Müdürlüğü içinde yaşananlar kurumların cinsiyetçi tavırlarına hoş bir örnektir. Kelam konusu kurumdaki yetkili, çalışan bayanların erkek istihdamını engellediğini ve bayanların öncelikli bakılırsavinin konut işi olduğunu söyleyerek, kooperatife fuara iştirak için müsaade vermemiş. Kooperatif yöneticisi bayan, yetkilinin bu cinsiyetçi önyargısıyla uğraş etmek için tıpkı kurumda çalışan bir bayanla bir cins kız kardeşlik alakası kurarak fuara iştirak müsaadesi aldığını anlatmıştı. Tıpkı strateji ile vali, belediye lideri ve kaymakam eşleri ile nizamlı toplantılar yaparak erkek bürokratların bayan kooperatiflerine dair önyargılarını değiştirmeye ve takviyelerini arttırmaya da çalışıyorlar. Yani toplumsal cinsiyet münasebetlerinin kooperatif işleyişini nasıl etkilediği sorusunu cevaplarken hem farklı kurum ve kuruluşların cinsiyetçi yaklaşımları, tıpkı vakitte bunları dönüştürmek için geliştirilen stratejiler üzerine düşünmek gerekiyor bence.
‘KADIN KOOPERATİFLERİ VİTRİN OLARAK KULLANILIYOR’
Toplum ve Bilim Dergisi’nin son sayısında yayımlanan yazınızda, liberal belediyecilik anlayışıyla yazılmış mevcut çalışmalarda, belediyelerle bayan kooperatifleri içindeki iş birliğinin niteliği ve etkisinin sorgulanmadığını söz ederek, bu çalışmalarda yalnızca belediyelerin bayan kooperatiflerine sundukları hizmetlerin tanımlandığını anlatıyorsunuz. Sizce belediyeler toplumsal cinsiyet eşitliği anlayışını gözetmeyen hizmetler sunduklarında kooperatif yapılanmalarında çalışan bayanları iş ve toplumsal hayatta neler bekliyor?
Hem bayan kooperatifleriyle yakın münasebetleri olan sivil toplum kuruluşlarında çalışanlarla, tıpkı vakitte bayan kooperatiflerinden ortak ve yöneticilerle yaptığım görüşmelerde vurgulanan en kıymetli konulardan birisi belediyelerin kendi itibarlarını, kadın-dostu siyasi imajlarını güçlendirmek için bayan kooperatiflerini vitrin olarak kullanmalarıydı. örneğin Antalya’da bir bayan kooperatifi yöneticisi, belediye lideri ve çalışanlarının siyasi tavırlarından şikayetçiydi. Fırın ve kafe açarak bayanları istihdam etmek isteyen yönetici, belediye idaresi ile birebir partiden olmadığı için hiç bir dayanak alamıyordu. Fakat kendi kadın-dostu imajını güçlendirmek için kooperatifi himayesi altına almak isteyen belediye, bayan kooperatifi yöneticisine yalnızca toplu aktiflik fotoğraflarında yer vermekteydi. Öteki bir örnekte Ankara’da bir bayan kooperatifi ilçe belediye liderinin cinsiyetçi tavrı yüzünden hiç bir takviyeye erişemiyordu. Belediye lideri bayanların çalışma ömründe başarılı olacağına inanmadığı için bina tahsisi, kira yardımı, fuar ve pazarlara giderken eserleri taşımak için lojistik dayanak üzere hizmetlerden faydalanamıyorlardı. ötürüsıyla toplumsal cinsiyet eşitliği gözetmeyen, bayanların ömür ve çalışma şartlarını dönüştürmeyi hedeflemeyen liberal belediyecilik anlayışına dayalı hizmetlerin niteliğini sorgulamamız gerekiyor. Bayan kooperatifleri bu anlayışa sahip belediyelere kooperatiflerin işleyişiyle ilgili taleplerini iletirken zorlanmakta ve gerekli dayanağı alamamaktadır. Bu da kooperatiflerin üretim ve satışla ilgili problemlerini tahlilsiz bırakıyor.
Ayrıyeten mahallî idare üniteleriyle bağlantı ortasında olan kooperatif yöneticileri toplumsal hayatlarında cinsiyetçi önyargılarla karşılaşmakta ve ayrımcılığa uğramaktadır. ötürüsıyla hizmetleri sorgulamak, bizim toplumsal cinsiyetin, belediyelerin yönetişim anlayışları ve faaliyetleri üstündeki tesirini anlamamızı sağlayacaktır. bu biçimdelikle vitrinleştirilen ve cinsiyetçi tavırlarla karşılaşan bayan kooperatiflerinin iş ömründe ve toplumsal hayatta karşılaştıkları problemleri daha düzgün anlayabilir ve tahlil teklifleri sunabiliriz.
‘TÜM KARARLAR İŞTİRAKÇİ PROSEDÜRLERLE BELİRLENİR’
bir daha Toplum ve Bilim Dergisi’nde yayımlanan yazınızda, belediyelerle bayan kooperatifleri içindeki bağlantıyı liberal toplumsal belediyecilik yaklaşımıyla pahalandıran çalışmalara karşı toplumcu belediyecilik yaklaşımını savunan belediyelerden kelam ediyorsunuz. Size göre toplumcu belediyelerin bayan kooperatiflerine yönelik teşebbüslerindeki asıl motivasyon ya da maksat nedir?
Toplumcu belediyecilik, toplumsal cinsiyete hassas uygulamalarla ve bütçe kalemleriyle bayanların gündelik hayatının modülü olan cinsiyetçi ilgileri ve üretim bağlantılarını dönüştürmeyi, bayanlar için toplumsal ve ekonomik eşitlik getirmeyi hedefleyen bir mahallî idare anlayışıdır. Ayrıyeten bu idare anlayışında faaliyetlere ve kamu kaynaklarının nasıl kullanılacağına dair alınan tüm kararlar iştirakçi prosedürlerle belirlenir. Bu anlayışı benimseyen belediyeler bayan kooperatiflerinde çalışma şartlarını düzgünleştirmeye yönelik bir epey dönüştürücü faaliyette bulunabilirler. Hür piyasa şartlarına karşı bayan kooperatiflerine lojistik takviye sağlamak, direkt satış marketleri açmak, garantili kontratlı alımlar yapmak, bina ve hazine yeri tahsis etmek ve komşu belediyelerle iş birliklerini güçlendirmek belediyelerin yürütebileceği dönüştürücü faaliyetler içindedır. Bu faaliyetlerle bayan kooperatiflerinin üretim şartlarını uygunlaştırmak ve aracısız satış kapasitelerini artırmak hedeflenir. Bu çeşit faaliyetler bize bayan kooperatiflerinin ne ölçüde alternatif dayanışma temelli ekonomik örgütlenmeler olabileceklerinin imkân ve olasılıklarını gösteriyor.
Olağan bu imkanlar üzerine düşünürken, bayan kooperatifleri, belediyeler ve öbür ilgili kurumlar içindeki bağların karmaşıklığını da unutmamalıyız. bir fazlaca açıdan liberal anlayışa sahip bir belediyenin, lokal talepleri de dikkate alarak mesela lokal besin eserleri üreten bir bayan kooperatifine üretim için arazi hibe ettiğini, ya da mamüllerini aracısız satabilmesi için yer tahsis ederek Türkiye’deki öbür kooperatif marketlerde de bu mamüllerin satılması için yardımcı olabildiğini gorebiliyoruz. Bu cins faaliyetlerle de bir belediyenin bayanlara mesken haricinde üretime katılması için alan açabildiği, bayan kooperatifinin alt yapısını sağlamlaştırdığı ve marketler karşısında rekabet gücüne sahip olmayan bayan kooperatiflerini piyasa şartlarına karşı muhafaza altına aldıkları söylenebilir. Bu çeşit örneklerden yola çıkarak bayan kooperatiflerine yönelik faaliyetler tasarlanırken ve uygulanırken verilen uğraşlara ve faaliyetlerin tesirlerine bakmak gerekiyor bence.
‘KADIN KOOPERATİFLERİ İLE DAİMA TOPLANTILAR YAPILMALI’
Dünyadaki örnekleri de göz önüne alarak kooperatif-belediye iş birliğinde bayanları yalnızca ekonomik değil, toplumsal açıdan da güçlendirecek ne çeşit çalışmalar yapılabilir?
Makro politik yaklaşımla uyumlu ana akım çalışmalarda ekonomik güçlendirmenin otomatik olarak toplumsal ve ruhsal güçlendirmeye yol açacağı var sayılıyor. halbuki biliyoruz ki bayan kooperatiflerindeki çalışma şartları toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinden bağımsız değil. Benim toplumsal güçlendirmeden anladığım bu eşitsizliklerin, hanımın çalışmasına ve öncelikli nazaranvlerine dair toplumsal algıların dönüşmesi ve hanımın emeğinin örgütlenmesine dair uygulama ve kararları etkileyebilmesi. İşte bu noktada bayan kooperatiflerinin siyasi karar alma ve bütçe kalemleri belirleme süreçlerine direkt katılabileceği epey kademeli ve yatay lokal yönetişim sistemi geliştirmenin fazlaca değerli olduğunu düşünüyorum.
Lakin bayan kooperatiflerinin lokal tecrübelerini ve gereksinimlerini merkezine alan bir siyaset tasarımı ile bayanın toplumsal açıdan güçlenmesi mümkün olabilir. Bunu yapabilmek için de bayan kooperatifleri ile daima toplantılar yapılmasının yanı sıra, akademisyenler ve sivil toplum kuruluşları tarafınca bayan kooperatiflerine yönelik saha faaliyetlerine ait raporlar hazırlanarak, bu raporlar belediyelere, bakanlıklara ve öteki kamu kuruluşlarına aktarılabilir. bu biçimdelikle siyaset üretim ve uygulama süreçleri epeyce daha şeffaf ve kapsayıcı hale getirilebilir. örneğin Yunanistan’da üniversiteler, kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşları içinde kurulan lokal ağ düzeneğinin kırsal turizm alanında faaliyet gösteren bayan kooperatiflerinin taleplerini üst makamlara iletme ve problemleri tespit etme konusunda çok başarılı olduğunu biliyoruz. Türkiye’de de toplumsal cinsiyet ilgilerinin kooperatiflerin kuruluşu, idaresi ve işleyişi üstündeki tesirlerini irdeleyen akademik çalışmaların çoğaltılması ve üniversitelerle ilgili kurum ve kuruluşlar ortası bağlantının güçlendirilmesi gerektiğini düşünüyorum.
2018 yılında State University of New York, Binghamton Sosyoloji Bölümü’nden doktora derecesini alan Bengü Kurtege Sefer, 2019-2020 yılında Koç Üniversitesi Tohumlama Araştırma Fonu kapsamında tarım alanında faaliyet gösteren bayan kooperatiflerine ait bir proje yürüttü. Projede makro siyasetler, bayan kooperatifleri, mahallî idare üniteleri, ilgili sivil toplum kuruluşları, kamu kurumu yetkilileri ve yedi bayan kooperatifi yöneticileriyle yapılan mülakatlara odaklanılarak kırsal kesim hanımının kooperatifleşme tecrübeleri incelendi.
Araştırma alanları tarım çalışmaları, bayan kooperatifleri, kalkınma ve kırsal bayan, emek tarihi ve köylü hareketleri olan Bengü Kurtege Sefer sorularımızı cevapladı.
‘SON YİRMİ YILDIR BAYAN EMEĞİ DEĞERSİZLEŞTİRİLİYOR’
Bayan kooperatifleşmesinin Türkiye’deki bayan siyasetlerine bir tesiri olduğunu düşünüyor musunuz? Nasıl?
Bayan kooperatiflerine yönelik makro siyasetlerin, AK Parti idaresinin iktidara geldiğinden beri uyguladığı muhafazakâr ve neoliberal bayan emeği siyasetleri ile direkt kontaklı olduğunu düşünüyorum. Son yirmi yıldır bayan emeğinin tarımda, imalat sanayiinde, hizmet bölümünde ve hane içi bakım hizmetlerinde giderek değersizleştiğini ve enformelleştiğini biliyoruz. Bu bağlamda mevcut maddelerde, bayan kooperatiflerinin faaliyet alanlarının klâsik toplumsal cinsiyet rollerine dayalı besin üretimi, el işi ve çocuk bakım hizmeti olarak tanımlandığını görüyoruz. Bu muhafazakâr yaklaşımda kooperatifler bayan işi olarak görülen alanlarda üretim yapan örgütlenmelerdir. Ayrıyeten mevcut neoliberal siyasetler bayan kooperatifleri ile bayan girişimciliği içinde direkt bir temas kuruyor ve kooperatifleri rekabetçi piyasa şartları ortasında tek başına ayakta durması gereken işletmeler olarak tanımlıyor. Bu işletmeler yasal olarak yüksek kuruluş masrafları, noter ve ticaret odası harçları, kurumlar vergisi ve katma kıymet vergisi ödemekle mükellef. Bu politik yaklaşımda, kooperatiflerin sürdürülebilirliği e-ticaret, pazarlama ve girişimcilik eğitimi almış bayan girişimcilerin idaresine bağlı.
Bengü Kurtege Sefer
halbuki alana indiğimizde bayan kooperatiflerinin ortaklarını iktisada yalnızca teşebbüsçü olarak eklemlemediğini görüyoruz. örneğin araştırmamda besin üretimi yapan bir bayan kooperatifinde ortakların talebe nazaran konuttan modül başı üretim yaptıklarını gözlemlemiştim. Öbür bir bayan kooperatifinde ise ortaklar günlük 70 TL yevmiye ile kontratlı mevsimsel emekçi olarak Tarım ve Orman Müdürlüğü’ne bağlı bahçelerde ot ayıklama ve çiçek ekme işlerinde kullanılıyordu. Bu örnekler bize bayan kooperatiflerinin emek gücü piyasasında bayanlar için girişimcilik haricinde yarattığı farklı istihdam tipleri olduğunu gösteriyor. Türkiye’deki mevcut bayan kooperatifleşmesi ve bayan emeği siyasetlerinin bu farklı çalışma biçimlerini göz önüne alacak biçimde değiştirilmesi gerektiğini düşünüyorum.
‘HANE İÇİNDEKİ İŞ KISMI BAYAN ÖRGÜTLENMESİNİ ETKİLİYOR’
Toplumsal cinsiyet rolleri bayan kooperatiflerinin işleyişini nasıl etkiliyor?
Öncelikle toplumsal cinsiyet rollerinin kooperatiflerin kuruluşunu ve kooperatifteki çalışma şartlarını direkt etkilediğini söyleyebilirim. Örneğin, Ankara’da besin üretimi yapan bir bayan kooperatifinde yönetici ve ortaklarla yaptığım mülakatlarda kuruluş kademesinde adamların meskendeki işleri aksatacakları için bir hayli bayana kooperatif üyeliği için müsaade vermediği anlatılmıştı. ötürüsıyla ev-iş rol çatışmasının, bayanın çalışmasına dair algıların ve hane ortasındaki iş kısmının bayan örgütlenmesini etkilediğini söyleyebiliriz. Bayanların öncelikli misyonlarına dair algı, bilhassa genç olanların kooperatifte etkin olarak çalışmasını da engelliyor. Bir diğer bayan kooperatifinin genç bir yöneticisi konut işlerine ve çocuk bakımına gereğince vakit ayıramadığı için daima kayın validesi tarafınca eleştirildiğini ve bu yüzden eğitim programlarına katılamadığını anlatmıştı.
İkinci olarak toplumsal cinsiyete ait normlar, pahalar ve beklentiler üstte bahsetmiş olduğumiz makro siyasetleri uygulayan belediyeler, kalkınma ajansları, vilayet tarım ve orman müdürlükleri, vilayet ticaret müdürlükleri, sivil toplum kuruluşları üzere tüm aktörlerin bayan kooperatiflerine yönelik uygulama ve hizmetlerini de direkt etkilemektedir. Farklı lokal idare üniteleriyle bayan kooperatifleri içindeki bağlantıları yakından incelersek hem kooperatiflerin karşılaştıkları cinsiyetçi tavırları tıpkı vakitte bayanların bu tavırları değiştirmek için geliştirdikleri stratejileri ve verdikleri çabaları daha âlâ anlayabiliriz.
2019 yılında bayan kooperatiflerinin tanıtılması gayesiyle Ankara’da düzenlenen bir fuara iştirak müsaadesi almak için bir bayan kooperatifiyle Ticaret Vilayet Müdürlüğü içinde yaşananlar kurumların cinsiyetçi tavırlarına hoş bir örnektir. Kelam konusu kurumdaki yetkili, çalışan bayanların erkek istihdamını engellediğini ve bayanların öncelikli bakılırsavinin konut işi olduğunu söyleyerek, kooperatife fuara iştirak için müsaade vermemiş. Kooperatif yöneticisi bayan, yetkilinin bu cinsiyetçi önyargısıyla uğraş etmek için tıpkı kurumda çalışan bir bayanla bir cins kız kardeşlik alakası kurarak fuara iştirak müsaadesi aldığını anlatmıştı. Tıpkı strateji ile vali, belediye lideri ve kaymakam eşleri ile nizamlı toplantılar yaparak erkek bürokratların bayan kooperatiflerine dair önyargılarını değiştirmeye ve takviyelerini arttırmaya da çalışıyorlar. Yani toplumsal cinsiyet münasebetlerinin kooperatif işleyişini nasıl etkilediği sorusunu cevaplarken hem farklı kurum ve kuruluşların cinsiyetçi yaklaşımları, tıpkı vakitte bunları dönüştürmek için geliştirilen stratejiler üzerine düşünmek gerekiyor bence.
‘KADIN KOOPERATİFLERİ VİTRİN OLARAK KULLANILIYOR’
Toplum ve Bilim Dergisi’nin son sayısında yayımlanan yazınızda, liberal belediyecilik anlayışıyla yazılmış mevcut çalışmalarda, belediyelerle bayan kooperatifleri içindeki iş birliğinin niteliği ve etkisinin sorgulanmadığını söz ederek, bu çalışmalarda yalnızca belediyelerin bayan kooperatiflerine sundukları hizmetlerin tanımlandığını anlatıyorsunuz. Sizce belediyeler toplumsal cinsiyet eşitliği anlayışını gözetmeyen hizmetler sunduklarında kooperatif yapılanmalarında çalışan bayanları iş ve toplumsal hayatta neler bekliyor?
Hem bayan kooperatifleriyle yakın münasebetleri olan sivil toplum kuruluşlarında çalışanlarla, tıpkı vakitte bayan kooperatiflerinden ortak ve yöneticilerle yaptığım görüşmelerde vurgulanan en kıymetli konulardan birisi belediyelerin kendi itibarlarını, kadın-dostu siyasi imajlarını güçlendirmek için bayan kooperatiflerini vitrin olarak kullanmalarıydı. örneğin Antalya’da bir bayan kooperatifi yöneticisi, belediye lideri ve çalışanlarının siyasi tavırlarından şikayetçiydi. Fırın ve kafe açarak bayanları istihdam etmek isteyen yönetici, belediye idaresi ile birebir partiden olmadığı için hiç bir dayanak alamıyordu. Fakat kendi kadın-dostu imajını güçlendirmek için kooperatifi himayesi altına almak isteyen belediye, bayan kooperatifi yöneticisine yalnızca toplu aktiflik fotoğraflarında yer vermekteydi. Öteki bir örnekte Ankara’da bir bayan kooperatifi ilçe belediye liderinin cinsiyetçi tavrı yüzünden hiç bir takviyeye erişemiyordu. Belediye lideri bayanların çalışma ömründe başarılı olacağına inanmadığı için bina tahsisi, kira yardımı, fuar ve pazarlara giderken eserleri taşımak için lojistik dayanak üzere hizmetlerden faydalanamıyorlardı. ötürüsıyla toplumsal cinsiyet eşitliği gözetmeyen, bayanların ömür ve çalışma şartlarını dönüştürmeyi hedeflemeyen liberal belediyecilik anlayışına dayalı hizmetlerin niteliğini sorgulamamız gerekiyor. Bayan kooperatifleri bu anlayışa sahip belediyelere kooperatiflerin işleyişiyle ilgili taleplerini iletirken zorlanmakta ve gerekli dayanağı alamamaktadır. Bu da kooperatiflerin üretim ve satışla ilgili problemlerini tahlilsiz bırakıyor.
Ayrıyeten mahallî idare üniteleriyle bağlantı ortasında olan kooperatif yöneticileri toplumsal hayatlarında cinsiyetçi önyargılarla karşılaşmakta ve ayrımcılığa uğramaktadır. ötürüsıyla hizmetleri sorgulamak, bizim toplumsal cinsiyetin, belediyelerin yönetişim anlayışları ve faaliyetleri üstündeki tesirini anlamamızı sağlayacaktır. bu biçimdelikle vitrinleştirilen ve cinsiyetçi tavırlarla karşılaşan bayan kooperatiflerinin iş ömründe ve toplumsal hayatta karşılaştıkları problemleri daha düzgün anlayabilir ve tahlil teklifleri sunabiliriz.
‘TÜM KARARLAR İŞTİRAKÇİ PROSEDÜRLERLE BELİRLENİR’
bir daha Toplum ve Bilim Dergisi’nde yayımlanan yazınızda, belediyelerle bayan kooperatifleri içindeki bağlantıyı liberal toplumsal belediyecilik yaklaşımıyla pahalandıran çalışmalara karşı toplumcu belediyecilik yaklaşımını savunan belediyelerden kelam ediyorsunuz. Size göre toplumcu belediyelerin bayan kooperatiflerine yönelik teşebbüslerindeki asıl motivasyon ya da maksat nedir?
Toplumcu belediyecilik, toplumsal cinsiyete hassas uygulamalarla ve bütçe kalemleriyle bayanların gündelik hayatının modülü olan cinsiyetçi ilgileri ve üretim bağlantılarını dönüştürmeyi, bayanlar için toplumsal ve ekonomik eşitlik getirmeyi hedefleyen bir mahallî idare anlayışıdır. Ayrıyeten bu idare anlayışında faaliyetlere ve kamu kaynaklarının nasıl kullanılacağına dair alınan tüm kararlar iştirakçi prosedürlerle belirlenir. Bu anlayışı benimseyen belediyeler bayan kooperatiflerinde çalışma şartlarını düzgünleştirmeye yönelik bir epey dönüştürücü faaliyette bulunabilirler. Hür piyasa şartlarına karşı bayan kooperatiflerine lojistik takviye sağlamak, direkt satış marketleri açmak, garantili kontratlı alımlar yapmak, bina ve hazine yeri tahsis etmek ve komşu belediyelerle iş birliklerini güçlendirmek belediyelerin yürütebileceği dönüştürücü faaliyetler içindedır. Bu faaliyetlerle bayan kooperatiflerinin üretim şartlarını uygunlaştırmak ve aracısız satış kapasitelerini artırmak hedeflenir. Bu çeşit faaliyetler bize bayan kooperatiflerinin ne ölçüde alternatif dayanışma temelli ekonomik örgütlenmeler olabileceklerinin imkân ve olasılıklarını gösteriyor.
Olağan bu imkanlar üzerine düşünürken, bayan kooperatifleri, belediyeler ve öbür ilgili kurumlar içindeki bağların karmaşıklığını da unutmamalıyız. bir fazlaca açıdan liberal anlayışa sahip bir belediyenin, lokal talepleri de dikkate alarak mesela lokal besin eserleri üreten bir bayan kooperatifine üretim için arazi hibe ettiğini, ya da mamüllerini aracısız satabilmesi için yer tahsis ederek Türkiye’deki öbür kooperatif marketlerde de bu mamüllerin satılması için yardımcı olabildiğini gorebiliyoruz. Bu cins faaliyetlerle de bir belediyenin bayanlara mesken haricinde üretime katılması için alan açabildiği, bayan kooperatifinin alt yapısını sağlamlaştırdığı ve marketler karşısında rekabet gücüne sahip olmayan bayan kooperatiflerini piyasa şartlarına karşı muhafaza altına aldıkları söylenebilir. Bu çeşit örneklerden yola çıkarak bayan kooperatiflerine yönelik faaliyetler tasarlanırken ve uygulanırken verilen uğraşlara ve faaliyetlerin tesirlerine bakmak gerekiyor bence.
‘KADIN KOOPERATİFLERİ İLE DAİMA TOPLANTILAR YAPILMALI’
Dünyadaki örnekleri de göz önüne alarak kooperatif-belediye iş birliğinde bayanları yalnızca ekonomik değil, toplumsal açıdan da güçlendirecek ne çeşit çalışmalar yapılabilir?
Makro politik yaklaşımla uyumlu ana akım çalışmalarda ekonomik güçlendirmenin otomatik olarak toplumsal ve ruhsal güçlendirmeye yol açacağı var sayılıyor. halbuki biliyoruz ki bayan kooperatiflerindeki çalışma şartları toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinden bağımsız değil. Benim toplumsal güçlendirmeden anladığım bu eşitsizliklerin, hanımın çalışmasına ve öncelikli nazaranvlerine dair toplumsal algıların dönüşmesi ve hanımın emeğinin örgütlenmesine dair uygulama ve kararları etkileyebilmesi. İşte bu noktada bayan kooperatiflerinin siyasi karar alma ve bütçe kalemleri belirleme süreçlerine direkt katılabileceği epey kademeli ve yatay lokal yönetişim sistemi geliştirmenin fazlaca değerli olduğunu düşünüyorum.
Lakin bayan kooperatiflerinin lokal tecrübelerini ve gereksinimlerini merkezine alan bir siyaset tasarımı ile bayanın toplumsal açıdan güçlenmesi mümkün olabilir. Bunu yapabilmek için de bayan kooperatifleri ile daima toplantılar yapılmasının yanı sıra, akademisyenler ve sivil toplum kuruluşları tarafınca bayan kooperatiflerine yönelik saha faaliyetlerine ait raporlar hazırlanarak, bu raporlar belediyelere, bakanlıklara ve öteki kamu kuruluşlarına aktarılabilir. bu biçimdelikle siyaset üretim ve uygulama süreçleri epeyce daha şeffaf ve kapsayıcı hale getirilebilir. örneğin Yunanistan’da üniversiteler, kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşları içinde kurulan lokal ağ düzeneğinin kırsal turizm alanında faaliyet gösteren bayan kooperatiflerinin taleplerini üst makamlara iletme ve problemleri tespit etme konusunda çok başarılı olduğunu biliyoruz. Türkiye’de de toplumsal cinsiyet ilgilerinin kooperatiflerin kuruluşu, idaresi ve işleyişi üstündeki tesirlerini irdeleyen akademik çalışmaların çoğaltılması ve üniversitelerle ilgili kurum ve kuruluşlar ortası bağlantının güçlendirilmesi gerektiğini düşünüyorum.