Atatürk’ü toprağa veren hayattaki son şahit Yekta Güngör Özden, SÖZCÜ’ye anlattı. Özden, 1953’te Atatürk’ün naaşı Anıtkabir’e nakledilirken oradaydı…
Büyük Başkan Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü ebediyete intikalinin 84. yılında hürmet ve minnetle anıyoruz. Atatürk’ün naaşının Etnografya Müzesi’nden, 4 Kasım 1953’de Anıtkabir’e naklinde, mozolenin altında bulunan kabrine giren 10 kişi içinde yer alanlardan birisi de 21 yaşındaki Yekta Güngör Özden’di.
Anayasa Mahkemesi Başkanlığı bakılırsavinde de bulunan, gazetemiz SÖZCÜ’nün müelliflerinden Yekta Güngör Özden, Atatürk’ün kabre konulmasına tanıklık eden ve bugün hayatta olan tek kişi. Özden, bugün 90 yaşında.
Yakasından hiç bir vakit Atatürk rozetini çıkarmadı. Büyük Başkan’la ilgili fazlaca sayıda şiiri var. Onu her tarafıyla anlatıyor. Kuşkusuz onun hiç unutmadığı, unutamadığı Büyük Başkan’ın son seyahatinde 10 bireyden birisi olmasıydı. O günü anlatabilecek yalnızca Yekta Beyefendi kalmıştı.
GENÇLİK NÖBETİ
Yekta Beyefendi, “Atatürk’ü toprağa veren 10 bireyden hayatta olan son şahit benim” diye kelama başladı. Atatürk’ün naaşı Ankara Etnografya Müzesi’nden 4 Kasım 1953’de çıkarıldı. Yekta Güngör Özden o günü şu biçimde anlatıyor:
“Ben bu biçimde Türkiye Ulusal Talebe Federasyonu yayın komitesi lideri, İhtilal Gençleri mecmuasının de yazı işleri müdürüydüm. Türkiye Ulusal Talebe Federasyonundan, Atatürk’ün birinci gecesinde tutulması öngörülen gençlik nöbetinin düzenlenmesi istendi. Ben hazırlık yaptım, üniversitelerden, yüksek okullardan 100 erkek, 80 kız öğrencinin Atatürk’ün nöbetine alınmasını sağladım.
4 Kasım akşamı biz nöbete girdik. Atatürk’ün tabutu çıkarıldığında birinci kere o tabutun katafalk üstündeki fotoğrafını ben çektirdim. O fotoğraf hala bende durur. Toplum Zabıtası Müdürü Erdoğan Alaören, benim nikah şahidim olan valinin oğlu Turgut Kantoğlu, İsviçre’de yaşayan Kız Teknik Öğretmen okulu öğrenci birliği lideri Türkan Yaylalı da vardı.
TABUT ÇIKARILDI
Halkevinde de toplantı salonundan Etnografya Müzesi’nin gidiş-geliş nöbetlerini ben düzenliyorum. Lisede askerlik dersi gördüğümüzden, yanıma 2 kız, 2 erkek alıp onları yarım saatlik nöbete gdolayıyor, nöbeti bitenleri alıp geliyordum. Nöbeti 4 Kasım’da bizler tuttuk. 5 Kasım sabahı da nöbeti generallere teslim ettim.
Atatürk’ün konulduğu tabut çıkarılıp denetim edildiğinde ben de oradaydım. Ankara Tıp Fakültesi öğretim üyesi İsviçre’de tahsil görmüş hayli seçkin bir tıp insanı olan Prof. Dr. Kamile Şevki Keyifli, Atatürk’ün tabutu çıkarıldığında geldi, denetim etti. Tabuttan çıkarılmadan evvel tahta tabut açıldı. Tahta tabutun iki yanında 4’er halka vardı. Sapsarıydı. Lakin tabut küflenmişti. Kız Teknik Öğretmen Okulu öğrencileri tahta tabut açılıp ortasından çelik tabut çıkarıldığında tahta tabutu elleriyle, bezlerle temizlediler, küfleri giderildi. Tabutun İsviçre’de yapılmış ıhlamur ağacı yahut kiraz ağacından olduğu söyleniyordu. Bir tabutu da İsviçre üretimiydi. Tahta tabuttan, madeni tabut çıkarılınca madeni tabut ayna üzere pırıl pırıl parlıyordu. Hiç bozulmamıştı.
KOLTUKLARININ ALTINDA
O madeni tabutu, elektrikli testere ile kestiler. Tabut açıldı, ortasında Atatürk’ün kefenli vücudu çıktı. Vücudu, Prof. Dr. Kamile hanım denetim etti. Atatürk’ün iki koltuğunun altında İstanbul’da Gülhane Askeri Tıp Akademisi öğretim üyelerinden artık ismini hatırlayamadığım bir kişi, artık hatırımda yok, iki koltuk altına şişe içerisinde örnekleri, bir kolonya, ortasındaki bileşenleri de yazılı iki şişe koymuş. Kamile Şevki hanım açtı baktı.
Atatürk, güya bir gün evvel tıraş olmuş üzereydi. Atatürk’ün yüzündeki o hoşluk hâlâ tazeliğini koruyordu. O süreçler içinde biz de natürel Atatürk’e gıpta ile baktık. İnsan gözyaşlarına hakim olamıyor. Atatürk’ün naaşında bir bozulma, değişiklik yok. Gömüldüğündeki üzere uygun duruyor. yine onu kapattılar.
SAYGI DURUŞU
Güzel bir kürsü yapılmıştı. Tabut üzerine konuldu ve hürmet duruşuna açıldı. 4 Kasım 1953 günden 10 Kasım 1953 sabahına kadar Atatürk orada kaldı. O sırada Ankaralıların ve Türkiye’den gelen bütün insanların hürmet geçişine açıldı. 9 Kasım akşamı Kamile Şevki hanım ve birlikteindekiler Atatürk’ün tabutunu açtı ve vücudundaki ilaçları temizledi. Namaz da kılındı. Kefeniyle Atatürk olağan tabutuna konuldu.
10 Kasım sabah gittiğimizde Atatürk’ün tabutu Etnografya Müzesi merdivenlerden indirildi, top otomobiline konuldu. Onun ardında Kız Teknik Öğretmen Okulu Lideri Mualla Gökhan’ın yaptığı siyah kadifeye Atatürk’ün İstiklal madalyası iliştirilmişti.
O da camlı çerçeveli bir yastığa konmuştu. İstiklal madalyasını bir albay taşıyordu.
YÜRÜYEREK ANITKABİR’E
Önde, Cumhurbaşkanı Celal Bayar vardı. Makbule Atadan, Meclis Lideri Tevfik Koraltan’ın kızının kolundaydı. Onun gerisinde, sol tarafta İsmet İnönü, ortada Tevfik Koraltan, sağ tarafında Adnan Menderes vardı. Onların gerisinde milletvekilleri bulunuyordu.”
Yekta Güngör Özden’in yakasında Dışişleri Bakanlığı bakılırsavli kartı vardı. O kartla her yere girip çıkıyordu. O periyot vilayet sayısı 67 idi. Tüm vilayetlerden öğretmen ve öğrenciler gelmişti. Atatürk’ü Ulus’a getirdiler. Yekta Beyefendi, o anki izlenimlerini şöyleki anlatıyor:
“Ankara Palas’ın önünde geçişimizi hiç unutamam. Hıçkırık sesi, top arabasının ve askerin adım sesleri kuşların kanat sesi haricinde ses yoktu. O ortamda yürüye yürüye Anıtkabir’in merdivenlerine gelindi.
SENİ SEVMEK ULUSAL İBADETTİR
İsmet İnönü de Etnografya Müzesi’nden Anıtkabir’e kadar yürüyerek gelmişti. Anıtkabir merdivenlerine getirilince tabut top arabasından indirildi, generallerin omuzlarında 220 metrelik yol gdolayıldü. Anıtkabir’in geniş alanına getirildi. Tabut, ‘Hakimiyet kayıtsız koşulsuz milletindir’ yazan sütunun üzerine konuldu. Mikrofon getirildi, Celal Bayar mikrofona geçti. Ben Celal Bayar’ın gerisinde, sol tarafındaydım. Çok hoş bir konuşma yaptı.
‘Atatürk, seni sevmek ulusal bir ibadettir’ kelamını hiç unutamam. Bu konuşmadan daha sonra tabut yavaş yavaş alındı. Ben, Celal Bayar’ın ‘Buyurun arkadaşlar’ deyip Anıtkabir’in altına tabutla gidileceğini sanıyordum. O denli olmadı. Tabut mozolenin olduğu yere alındı. Oradan vinçle aşağı indirdiler. Biz kapıya geldik. Celal Bayar ‘Buyurun arkadaşlar’ dedi. İnönü kapıda sandalyede oturuyordu. Ben bu biçimde CHP Gençlik Kolları İdare Şurası üyesiydim. ‘Paşam bir isteğiniz var mı?’ diye sordum. Teşekkür etti.
SON FOTOĞRAF Atatürk’ün naaşını Etnografya Müzesinden alıp Anıtkabire gdolayılmesi sırasında bu fotoğraf çekildi. Soldan sağa ayaktakiler: Emniyet Genel Müdür Yardımcısı Erdoğan Alıveren, Kız Teknik Öğretmen Okulu Öğrenci Birliği Lideri Türkan Yaylalı, Yekta Güngör Özden, Nihal Tanyeri. Oturanlar: Yurdusev Arığ, Turgut Kantoğlu.
İÇERİDE 10 KİŞİYİZ
Biz aşağıya indik. Kapı kapandı. Baktım aşağıda 10 bireyiz. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Meclis Lideri Tevfik Koraltan, İçişleri Bakanı Namık Gedik, Ankara valisi Kemal Aygün, Belediye Lideri Atıf Benderlioğlu, Atatürk’ün kız kardeşi Makbule Atadan, Atatürk’ün manevi oğlu Abdurrahim Tunçak… Atatürk’ün son genel sekreteri Hasan İstek Soyak da İsviçre’den gelmişti ve ben Türk gençliğinin temsilcisi Yekta Güngör Özden.
Tabut açıldı. Tabutun ortasından o madeni tabut çıktı. Elektrikli testereyle kesildi. İçinden Atatürk’ün vücudu çıktı. Prof. Dr. Kamile hanım açtı, baktı. Bir gün evvel tıraş olmuş üzereydi ilaçlar koltuğunun altında duruyordu. aslına bakarsanız onların bir gün evvel bakımı falan yapılmıştı. Atatürk’ü aldılar, toprak kazınmıştı. Atatürk’ü toprağın içine yerleştirdiler. Toprak kapatıldı. Askerler mezarın üzerinin örtülmesine yardım etti.
TOPRAĞA DÖKÜLEN KAN
Ben bir gün evvel Cebeci ve Dışkapı’daki kız ve erkek öğrenci yurtlarından kanlar aldırmıştım. O kanları mezarın toprağına sıktık. daha sonrasında Selanik’ten gelen toprak serpildi. Atatürk’ün annesi Zübeyde bayanın memleketi Karaman’dan getirilen toprak serpildi. En hoş kumaş kesede toprağın ortasında bulunduğu Kıbrıs’tan geleniydi. Çok renkli, kırmızı, mavi, yeşil, epeyce hoş bir kese. Onlar da serpildi.
Toprak düzeltildi. Tüm bu süreçler yapılırken Makbule Hanım tek başına kabrin önünde hıçkırıyordu. Süreçler yapılıp toprak düzeltilince kabrin başındaki sehpada tutanak vardı. Devlet yetkilileri Celal Bayar, Tevfik Koraltan, Adnan Menderes, Namık Gedik, Vali Kemal Aygün tutanağı imzaladı.
HIÇKIRIKLARA BOĞULDU
Tutanağın imzalanmasından daha sonra Celal Bayar, ‘Buyurun arkadaşlar’ dedi. Dışarıya çıkarken Makbule Hanım hıçkırıklara boğuldu. Ben, Makbule bayanın sol kolundaki çantasını sağ koluna aldırdım, sağ kolumu uzattım Makbule bayanı kapıda onu bekleyenlere teslim ettim.”
Yekta Güngör Özden, koşarak kaldığı öğrenci yurduna geldi. Odasına çıktı. Atatürk’ü daima gelecek sandı. O ağlarken, arkadaşları Atilla Karaosmanoğlu ve Mehmet Selik geldi. Yatağında hıçkırarak ağlayan Yekta Güngör Özden’i teselli etmeye çalışırlarken, onlar da ağlıyordu.
Büyük Başkan Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü ebediyete intikalinin 84. yılında hürmet ve minnetle anıyoruz. Atatürk’ün naaşının Etnografya Müzesi’nden, 4 Kasım 1953’de Anıtkabir’e naklinde, mozolenin altında bulunan kabrine giren 10 kişi içinde yer alanlardan birisi de 21 yaşındaki Yekta Güngör Özden’di.
Anayasa Mahkemesi Başkanlığı bakılırsavinde de bulunan, gazetemiz SÖZCÜ’nün müelliflerinden Yekta Güngör Özden, Atatürk’ün kabre konulmasına tanıklık eden ve bugün hayatta olan tek kişi. Özden, bugün 90 yaşında.
Yakasından hiç bir vakit Atatürk rozetini çıkarmadı. Büyük Başkan’la ilgili fazlaca sayıda şiiri var. Onu her tarafıyla anlatıyor. Kuşkusuz onun hiç unutmadığı, unutamadığı Büyük Başkan’ın son seyahatinde 10 bireyden birisi olmasıydı. O günü anlatabilecek yalnızca Yekta Beyefendi kalmıştı.
GENÇLİK NÖBETİ
Yekta Beyefendi, “Atatürk’ü toprağa veren 10 bireyden hayatta olan son şahit benim” diye kelama başladı. Atatürk’ün naaşı Ankara Etnografya Müzesi’nden 4 Kasım 1953’de çıkarıldı. Yekta Güngör Özden o günü şu biçimde anlatıyor:
“Ben bu biçimde Türkiye Ulusal Talebe Federasyonu yayın komitesi lideri, İhtilal Gençleri mecmuasının de yazı işleri müdürüydüm. Türkiye Ulusal Talebe Federasyonundan, Atatürk’ün birinci gecesinde tutulması öngörülen gençlik nöbetinin düzenlenmesi istendi. Ben hazırlık yaptım, üniversitelerden, yüksek okullardan 100 erkek, 80 kız öğrencinin Atatürk’ün nöbetine alınmasını sağladım.
4 Kasım akşamı biz nöbete girdik. Atatürk’ün tabutu çıkarıldığında birinci kere o tabutun katafalk üstündeki fotoğrafını ben çektirdim. O fotoğraf hala bende durur. Toplum Zabıtası Müdürü Erdoğan Alaören, benim nikah şahidim olan valinin oğlu Turgut Kantoğlu, İsviçre’de yaşayan Kız Teknik Öğretmen okulu öğrenci birliği lideri Türkan Yaylalı da vardı.
TABUT ÇIKARILDI
Halkevinde de toplantı salonundan Etnografya Müzesi’nin gidiş-geliş nöbetlerini ben düzenliyorum. Lisede askerlik dersi gördüğümüzden, yanıma 2 kız, 2 erkek alıp onları yarım saatlik nöbete gdolayıyor, nöbeti bitenleri alıp geliyordum. Nöbeti 4 Kasım’da bizler tuttuk. 5 Kasım sabahı da nöbeti generallere teslim ettim.
Atatürk’ün konulduğu tabut çıkarılıp denetim edildiğinde ben de oradaydım. Ankara Tıp Fakültesi öğretim üyesi İsviçre’de tahsil görmüş hayli seçkin bir tıp insanı olan Prof. Dr. Kamile Şevki Keyifli, Atatürk’ün tabutu çıkarıldığında geldi, denetim etti. Tabuttan çıkarılmadan evvel tahta tabut açıldı. Tahta tabutun iki yanında 4’er halka vardı. Sapsarıydı. Lakin tabut küflenmişti. Kız Teknik Öğretmen Okulu öğrencileri tahta tabut açılıp ortasından çelik tabut çıkarıldığında tahta tabutu elleriyle, bezlerle temizlediler, küfleri giderildi. Tabutun İsviçre’de yapılmış ıhlamur ağacı yahut kiraz ağacından olduğu söyleniyordu. Bir tabutu da İsviçre üretimiydi. Tahta tabuttan, madeni tabut çıkarılınca madeni tabut ayna üzere pırıl pırıl parlıyordu. Hiç bozulmamıştı.
KOLTUKLARININ ALTINDA
O madeni tabutu, elektrikli testere ile kestiler. Tabut açıldı, ortasında Atatürk’ün kefenli vücudu çıktı. Vücudu, Prof. Dr. Kamile hanım denetim etti. Atatürk’ün iki koltuğunun altında İstanbul’da Gülhane Askeri Tıp Akademisi öğretim üyelerinden artık ismini hatırlayamadığım bir kişi, artık hatırımda yok, iki koltuk altına şişe içerisinde örnekleri, bir kolonya, ortasındaki bileşenleri de yazılı iki şişe koymuş. Kamile Şevki hanım açtı baktı.
Atatürk, güya bir gün evvel tıraş olmuş üzereydi. Atatürk’ün yüzündeki o hoşluk hâlâ tazeliğini koruyordu. O süreçler içinde biz de natürel Atatürk’e gıpta ile baktık. İnsan gözyaşlarına hakim olamıyor. Atatürk’ün naaşında bir bozulma, değişiklik yok. Gömüldüğündeki üzere uygun duruyor. yine onu kapattılar.
SAYGI DURUŞU
Güzel bir kürsü yapılmıştı. Tabut üzerine konuldu ve hürmet duruşuna açıldı. 4 Kasım 1953 günden 10 Kasım 1953 sabahına kadar Atatürk orada kaldı. O sırada Ankaralıların ve Türkiye’den gelen bütün insanların hürmet geçişine açıldı. 9 Kasım akşamı Kamile Şevki hanım ve birlikteindekiler Atatürk’ün tabutunu açtı ve vücudundaki ilaçları temizledi. Namaz da kılındı. Kefeniyle Atatürk olağan tabutuna konuldu.
10 Kasım sabah gittiğimizde Atatürk’ün tabutu Etnografya Müzesi merdivenlerden indirildi, top otomobiline konuldu. Onun ardında Kız Teknik Öğretmen Okulu Lideri Mualla Gökhan’ın yaptığı siyah kadifeye Atatürk’ün İstiklal madalyası iliştirilmişti.
O da camlı çerçeveli bir yastığa konmuştu. İstiklal madalyasını bir albay taşıyordu.
YÜRÜYEREK ANITKABİR’E
Önde, Cumhurbaşkanı Celal Bayar vardı. Makbule Atadan, Meclis Lideri Tevfik Koraltan’ın kızının kolundaydı. Onun gerisinde, sol tarafta İsmet İnönü, ortada Tevfik Koraltan, sağ tarafında Adnan Menderes vardı. Onların gerisinde milletvekilleri bulunuyordu.”
Yekta Güngör Özden’in yakasında Dışişleri Bakanlığı bakılırsavli kartı vardı. O kartla her yere girip çıkıyordu. O periyot vilayet sayısı 67 idi. Tüm vilayetlerden öğretmen ve öğrenciler gelmişti. Atatürk’ü Ulus’a getirdiler. Yekta Beyefendi, o anki izlenimlerini şöyleki anlatıyor:
“Ankara Palas’ın önünde geçişimizi hiç unutamam. Hıçkırık sesi, top arabasının ve askerin adım sesleri kuşların kanat sesi haricinde ses yoktu. O ortamda yürüye yürüye Anıtkabir’in merdivenlerine gelindi.
SENİ SEVMEK ULUSAL İBADETTİR
İsmet İnönü de Etnografya Müzesi’nden Anıtkabir’e kadar yürüyerek gelmişti. Anıtkabir merdivenlerine getirilince tabut top arabasından indirildi, generallerin omuzlarında 220 metrelik yol gdolayıldü. Anıtkabir’in geniş alanına getirildi. Tabut, ‘Hakimiyet kayıtsız koşulsuz milletindir’ yazan sütunun üzerine konuldu. Mikrofon getirildi, Celal Bayar mikrofona geçti. Ben Celal Bayar’ın gerisinde, sol tarafındaydım. Çok hoş bir konuşma yaptı.
‘Atatürk, seni sevmek ulusal bir ibadettir’ kelamını hiç unutamam. Bu konuşmadan daha sonra tabut yavaş yavaş alındı. Ben, Celal Bayar’ın ‘Buyurun arkadaşlar’ deyip Anıtkabir’in altına tabutla gidileceğini sanıyordum. O denli olmadı. Tabut mozolenin olduğu yere alındı. Oradan vinçle aşağı indirdiler. Biz kapıya geldik. Celal Bayar ‘Buyurun arkadaşlar’ dedi. İnönü kapıda sandalyede oturuyordu. Ben bu biçimde CHP Gençlik Kolları İdare Şurası üyesiydim. ‘Paşam bir isteğiniz var mı?’ diye sordum. Teşekkür etti.
SON FOTOĞRAF Atatürk’ün naaşını Etnografya Müzesinden alıp Anıtkabire gdolayılmesi sırasında bu fotoğraf çekildi. Soldan sağa ayaktakiler: Emniyet Genel Müdür Yardımcısı Erdoğan Alıveren, Kız Teknik Öğretmen Okulu Öğrenci Birliği Lideri Türkan Yaylalı, Yekta Güngör Özden, Nihal Tanyeri. Oturanlar: Yurdusev Arığ, Turgut Kantoğlu.
İÇERİDE 10 KİŞİYİZ
Biz aşağıya indik. Kapı kapandı. Baktım aşağıda 10 bireyiz. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Meclis Lideri Tevfik Koraltan, İçişleri Bakanı Namık Gedik, Ankara valisi Kemal Aygün, Belediye Lideri Atıf Benderlioğlu, Atatürk’ün kız kardeşi Makbule Atadan, Atatürk’ün manevi oğlu Abdurrahim Tunçak… Atatürk’ün son genel sekreteri Hasan İstek Soyak da İsviçre’den gelmişti ve ben Türk gençliğinin temsilcisi Yekta Güngör Özden.
Tabut açıldı. Tabutun ortasından o madeni tabut çıktı. Elektrikli testereyle kesildi. İçinden Atatürk’ün vücudu çıktı. Prof. Dr. Kamile hanım açtı, baktı. Bir gün evvel tıraş olmuş üzereydi ilaçlar koltuğunun altında duruyordu. aslına bakarsanız onların bir gün evvel bakımı falan yapılmıştı. Atatürk’ü aldılar, toprak kazınmıştı. Atatürk’ü toprağın içine yerleştirdiler. Toprak kapatıldı. Askerler mezarın üzerinin örtülmesine yardım etti.
TOPRAĞA DÖKÜLEN KAN
Ben bir gün evvel Cebeci ve Dışkapı’daki kız ve erkek öğrenci yurtlarından kanlar aldırmıştım. O kanları mezarın toprağına sıktık. daha sonrasında Selanik’ten gelen toprak serpildi. Atatürk’ün annesi Zübeyde bayanın memleketi Karaman’dan getirilen toprak serpildi. En hoş kumaş kesede toprağın ortasında bulunduğu Kıbrıs’tan geleniydi. Çok renkli, kırmızı, mavi, yeşil, epeyce hoş bir kese. Onlar da serpildi.
Toprak düzeltildi. Tüm bu süreçler yapılırken Makbule Hanım tek başına kabrin önünde hıçkırıyordu. Süreçler yapılıp toprak düzeltilince kabrin başındaki sehpada tutanak vardı. Devlet yetkilileri Celal Bayar, Tevfik Koraltan, Adnan Menderes, Namık Gedik, Vali Kemal Aygün tutanağı imzaladı.
HIÇKIRIKLARA BOĞULDU
Tutanağın imzalanmasından daha sonra Celal Bayar, ‘Buyurun arkadaşlar’ dedi. Dışarıya çıkarken Makbule Hanım hıçkırıklara boğuldu. Ben, Makbule bayanın sol kolundaki çantasını sağ koluna aldırdım, sağ kolumu uzattım Makbule bayanı kapıda onu bekleyenlere teslim ettim.”
Yekta Güngör Özden, koşarak kaldığı öğrenci yurduna geldi. Odasına çıktı. Atatürk’ü daima gelecek sandı. O ağlarken, arkadaşları Atilla Karaosmanoğlu ve Mehmet Selik geldi. Yatağında hıçkırarak ağlayan Yekta Güngör Özden’i teselli etmeye çalışırlarken, onlar da ağlıyordu.