- Katılım
- 15 Nis 2021
- Mesajlar
- 2,706
- Puanları
- 0
Covid aşıları kısırlığa niye olur mı, alerjisi olanlar yaptırabilir mi, uzun vadeli tesirleri neler? Reuters
Türkiye’de Çin’de Sinovac şirketi tarafınca geliştirilen CoronaVac aşısının tedarikinde yaşanan problemlerin akabinde yüklü ölçüde Pfizer/BioNTech aşının satın alınmasıyla aşılama programında büyük bir ivme kazandı.
Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, 18 Haziran prestijiyle yetişkin nüfusun yüzde 50’sinin tam doz yahut birinci doz aşısının tamamlandığını deklare etti.
Türkiye genelinde uygulanan aşı ölçüsü da 40 milyonu aştı.
Lakin birinci sefer bir virüse karşı yaygın bir biçimde kullanılan mRNA tekniği, bilhassa Pfizer/BioNTech aşısıyla ilgili temelsiz ve bilimsel hiç bir temele dayanmayan fazlaca sayıda komplo teorisi ve spekülasyonun doğmasına niye oldu.
BBC Türkçe‘nin Instagram hesabı üzerinden aşılarla ilgili merak ettiğiniz soruları bize iletmenizi istedik.
Bu soruların en çok ağırlaştığı bahis başlıklarına göre ayırdık. Bunları Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Kolu öğretim üyesi, Avrupa Klinik Mikrobiyoloji ve Bulaşıcı Hastalıklar Derneği Genel Sekreteri Prof. Dr. Murat Akova’ya yönelterek ve bugüne kadar yayınlanmış bilimsel araştırmalarla raporları inceleyerek yanıtladık.
Murat Akova, aşıların şu anda kabul edilebilir seviyelerde yan tesirleri olduğunu ve sırası gelenlerin tereddüt etmeden kesinlikle aşılanması gerektiğini söylemiş oldu.
Akova, “Bu etapta aşılama epeyce değerli. Şimdiye kadar işte aşı yetersizdi. Bize sıra gelmeyecek deniyordu. Aşı ortaya çıkınca da bu sefer sanki aşı olmasam mı üzere, bu biçimde bir aşı tereddüt olmaya başladı. Bu, epey tehlikeli bir durum. Yani bu pandeminin önünü almanın şu anda kullandığımız aşılarla herkesi aşılamak haricinde bir yolu yok” dedi.
Aşılar ne kadar muteber?
Bu soruya bilim insanlarının ve bugüne kadar yapılmış, sağlam araştırmaların verdiği cevap “Evet”.
Çünkü şu anda Türkiye de dahil, dünyanın birfazlaca yerinde onay alan aşılar, güvenlik standartlarının uygulandığı farklı kademelerden geçerek, geliştirildi.
Birinci etapta hücre ve hayvanlar üzerinde laboratuvarda güvenlik testleri yapıldıktan daha sonra beşerler üzerinde denemelere başlandı.
Bu aşıların, belirlenmiş yüksek milletlerarası standartlara uygunluğu kanıtlandıktan daha sonra yaygın kampanyalarda kullanmasına onay verildi.
Sıhhat Bakanlığı Covid-19 aşı bilgilendirme platformunda, “Bu çerçevede ülkemizde uygulanmaya başlanan COVID-19 aşılarının faz çalışmalarında çalışmanın durmasına niçiniyet verecek bir yan tesir ile karşılaşılmamıştır. Uygulama evresinde da güvenliği konusunda rastgele bir tereddüt bulunmamaktadır” değerlendirmesi yapılıyor.
BBC
Aşılar ne kadar risk taşıyor?
Kullanım onayı alan Covid-19 aşıları için bilim insanlarının ve dünyanın farklı yerlerinde kamu sıhhati kurumlarının yaptığı genel kıymetlendirme, bu aşıların inançlı olduğu ve “yararlarının risklerine ağır bastığı” tarafında.
Prof. Dr. Akova, “Bir yarar-zarar istikrarına oturttuğumuz, vakit yani hastalıktan korunmayla aşının sebep olduğu yan tesirleri terazinin birer kefesine koyduğunuz vakit şu anda mutlaka ağır basan taraf aşı olmak istikametinde. Yani aşıların aktifliği çok yüksek” dedi.
Akova, Sıhhat Bakanlığı’nın Sinovac aşısının güvenliğiyle ilgili elinde bir veritabanı olduğunu ve şu ana kadar güvenliğine dair bir sorun olması halinde, bunun şu ana kadar tespit edilip, duyurulmuş olacağını belirtti.
Akova, son periyotta “esas spekülasyonların” BioNTech/Pfizer aşısı üzerinde yapıldığına dikkat çekti.
Lakin Akova, BioNTech üzere mRNA tekniği kullanılarak geliştirilen aşıların inaktif aşılara kıyasla daha fazla antikor ürettiğini ve fazla antikor üretiminin diğer problemlere yol açıp açmayacağına dair bir kadro korkular olduğunu söylemiş oldu.
Akova, bu korkuların “gözlenmiş olmaktan fazlaca, ihtar niteliğinde” olduğunu tabir ederek, şu ana kadar görülen riskli durumların “oldukça lakin epeyce nadir yan etkiler” olduğunun altını çizdi.
Türkiye’de şu ana kadar kullanım onayı almış üç aşı bulunuyor. Bu aşıların her biri farklı üretim teknolojilerine sahip.
Son aylarda yaşanan tedarik problemine kadar Ocak ayında başlayan aşılama kampanyasının birinci devirlerinde kullanılan Sinovac, inaktif aşı. Yayımlanan bilimsel araştırma ve uygulamalardan gelen sonuçlar, aşılamadan daha sonraki birinci 28 gün içerisinde en yaygın bildirilen yan tesirin aşının yapıldığı bölgede ağrı olduğuna işaret ediyor.
Öteki yan tesirler de yorgunluk, mide bulantısı ve kas ağrısı olarak sıralanıyor. Sinovac aşısının yan tesirleri kısa vadeli ve yavaşça olarak kendini gösteriyor. Yan tesirler aşağı üst iki gün ortasında kendini gösteriyor.
BioNTech ise geliştirdiği aşıda mRNA teknolojisini kullanıyor. Bunun en muhtemel yan tesirlerinin başında yapıldığı bölgede “ağrı, kızarıklık ve şişkinlik” olarak sıralanıyor.
Ayrıyeten, yorgunluk, baş ağrısı, kas ağrısı, soğuk ter dökme, mide bulantısı ve ateş de öteki yan tesirler içinde sıralanıyor.
Aşıların yan tesirleri olabileceğine dair hem üretici firmalar birebir vakitte kamu sıhhati kurumları ihtarlar yapmaları, bu tesirlerin aşıyı yaptıran herkeste istisnasız bir biçimde görüleceği manasına gelmiyor. Aşıdan daha sonra hiç bir yan tesir hissetmediğini söyleyen çok sayıda insan bulunuyor.
Aslında Covid-19’a yol açan yeni çeşit koronavirüs sırf 1,5 yıldır ömrümüzde bulunmasına rağmen bugün buna karşı geliştirilen aşılarda kullanılan teknik ve teknolojiler uzun bir müddetdir farklı hastalıklar için kullanılıyor.
ötürüsıyla, koronavirüsün gen yapısı bilim dünyasıyla paylaşıldığında, mevcut teknikler kullanılarak bu dizilime uygun aşı da süratli bir biçimde geliştirilebildi.
Örneğin, İngiltere’de Oxford Üniversitesi’nin Covid-19 için geliştirdiği aşının temelinde, 2012’de görülen ve bir diğer koronavirüsten kaynaklanan Mers için geliştirilmiş aşı yatıyor. Bilim insanları, 11 Ocak 2020’de Çin’in yeni cins koronavirüsün tam genetik kodunu yayınlamasının akabinde Covid-19’a karşı aşı geliştirmek için her türlü donanıma sahip olduklarını ve birkaç gün içerisinde de birinci prototipi geliştirdiklerini söylüyor.
Bu basamakta süratlice klinik faz çalışmalarına geçildi. Lakin bu çalışmaların yüksek güvenlik standartlarına uyması zorunluğu niçiniyle birinci prototip Ocak 2020’de ortaya çıkmış bulunmasına rağmen onay alıp kullanıma sokulması bir yıla yakın bir vakit aldı.
Covid-19 aşısının süratli geliştirilmesinde bu alanda uzun yıllardır çalışmalar yapan biroldukca kurumun önceliğini bu bahse ayırması da kıymetli rol oynadı.
Örneğin, onaylanan birinci Covid-19 aşılarından birini geliştiren BioNTech aslında uzun yıllardır mRNA (kurye RNA) teknolojisinin kanser tedavisinde kullanılmasına yönelik bilimsel çalışmalar yapıyordu. Şirketin ortaklarından Prof. Dr. Uğur Şahin, Ocak ayında Lancet’te okuduğu bir makalede Çin’de süratli bir biçimde yayılan koronavirüsün global bir pandemiye dönüşme riskini görmesinin akabinde buna karşı bir aşı geliştirilmesine karar verdiklerini söylüyor.
Covid-19 aşılarının süratli bir biçimde geliştirilmesinin ardında yatan bir öbür etken de dünyanın biroldukca gelişmiş ülkesi ve büyük ilaç şirketlerinin bu çalışmalara milyarlarca dolarlık kaynak aktarması.
Reuters
Uzun vadeli yan tesirleri konusunda kâfi bir araştırma yapıldı mı?
Covid-19 aşılarının tarihi bir yıldan biraz daha fazla olduğundan dolayı uzun vadeli tesirlerine dair bir araştırma yapmak da mümkün görünmüyor.
Prof. Dr. Akova, “Aslında bu aşılar bir yıldır kullanılıyor ve geniş kitleler üzerinde de son 6-7 ay içerisinde kullanılmaya başlandı. ötürüsıyla bundan 10 sene daha sonra yahut 3-5 sene daha sonra bir yan tesiri olur mu? Bu sorunun cevabını bugünden vermek mümkün değil fakat şimdiye kadarki çıkan sonuçlara bakacak olursanız katiyetle ağır basan taraf aşı olmak yönünde” dedi.
Akova, yan tesirler açısından bakıldığında en emniyetli olanların inaktif aşılar olarak görüldüğünü söylemiş oldu.
Akova’ya nazaran, inaktif aşılara kıyasla daha fazla bedende antikor üretilmesini sağlayan mRNA aşılarıyla ilgili temel tasayı bu fazla antikor üretimi oluşturuyor. Akova buradaki korkuyu şu sözlerle anlattı:
“Bu aşılar aslında inaktive aşılarla kıyaslandığında fazlaca daha yüksek oranda antikor üretiyorlar. Bu kadar yüksek antikor bir yandan hastalığa karşı aktif bir biçimde koruyor. Ancak öbür taraftan da şu biçimde bir kaygı var: Bu kadar hayli antikor olduğu vakit sanki bu antikorlar öbür bir şey yapar mı?
“Örneğin otoantikor hastalığı dediğimiz, yani bedenin olağan organlarına karşı da bir ziyan verecek bir durum ortaya çıkar mı? Bununla ilgili ABD Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezi (CDC) tiroit üzere otoimmün hastalığı olanların aşıdan daha sonra bu hastalıkta bir ölçü alevlenme görülebileceği ikazını yapıyor.
“Yalnız bu yalnızca bir ikaz. Gözlemlenmiş bir durumu yansıtmıyor, olabilecek bir korkuya ait yapılmış bir ihtardan ibaret.
Biontech aşıları kalpte kalıcı hastalıklara niye oluyor mu?
Prof. Dr. Akova, ABD’de mRNA aşılarının ergenlerde kullanılmasıyla bir arada kalp zarı iltihabı ve kalp kası iltihabı hadiselerinin ortaya çıktığına dikkat çekti.
Akova, bu durumun 16-24 yaş kümesinde beklenenden daha fazla tespit edildiğini, görülme sıklığının 1 milyonda 16 olduğuna ve bu durumu yaşayanların büyük çoğunluğunun külliyen güzelleştiğine dikkat çekti:
“Yani bu daha fazlaca ergenlerde gözüken bir durum. Benim iddiam ergenlerde aşı uygulanmaya başlandıktan daha ileri yaşlardakilere kıyasla daha fazla antikor üretmeleri. Daha fazla antikor ürettikleri için de bu, gidip kalp kasında bu biçimde bir duruma niye olabiliyor.
“Ancak bu hayli fakat fazlaca ender görülüyor. 1 milyon doz başına 16 bireyde görüldüğü tespit edildi. İkinci dozdan daha sonra daha fazla görülmüş.
“Bu süreksiz bir yan tesir. daha sonrasında geçiyor, kendi kendine düzeliyor. Bunun altını çizmek gerek.”
Reuters
Aşıların kısırlaştırdığı gerçek mu?
Bununla ilgili hiç bir bilimsel bilgi ya da bulgu yok.
Prof. Dr. Akova, bilhassa BioNTech aşısıyla ilgili ortalarında kısırlık, kanser ve hatta Alzheimer üzere bir dizi rahatsızlığa yol açtığına dair epey sayıda spekülasyon yapıldığına dikkat çekti.
Akova, tüm bunların spekülasyon seviyesinde olduğunu ve hiç bir biçimde bunları gerçek kılabilecek bir bilimsel bulgu ya da kuşku olmadığnın altını çizdi.
Akova, “Bu aşıda kullanılan mRNA molekülü, son derece instabil. Yani kısa bir süre içerisinde parçalanıp yok oluyor. Onun temel vazifesi koronavirüse karşı antikoru yapmak. O antikoru tetikledikten daha sonra kendisi aslına bakarsan ortadan kalkıyor. Tetiklediği antikor masraf, sarfiyat bir yerlere bağlanır da bir şeyler yapar mı diye bir telaş var lakin onunla ilgili de şimdiye kadar gözlenmiş bir şey yok. O denli bir şey kelam konusu değil” dedi.
Allerjik bünyeye sahip olanlar BioNTech yaptırabilir mi?
İngiltere İlaç ve Sıhhat Eserleri Kontrol Kurumu (MHRA), bünyesi kuvveti alerjik yansılar gösterenlerin BioNTech aşısında kaçınması uyarısı yaptı.
MHRA aşıdan kaçınma tavsiyesinin birtakım ilaçlara, besinlere ya da aşılara alerjisi olan bireyleri kapsadığını kaydetti.
ABD’de CDC de birinci doza alerjik reaksiyon verenlerin ikinci dozu yaptırmaması gerektiğini duyurdu.
Prof. Dr. Akova da aşıya ağır alerjik tepkilerin büyük çoğunluğunun daha evvel geçmişinde önemli alerjik tepkiler göstermiş bireylerde görüldüğünün altını çizdi.
Akova, “Yani bu şahıslar, genelde çantalarında adrenalin enjektörü taşırlar. O seviyede bir geçmişte alerjik tepkiden bahsediyoruz. Bu da fazlaca ender rastlanan bir şey yan tesir. ötürüsıyla ‘saman nezlesi var, ilaca alerjim var, astımım var, kurdeşen döktüm’ üzere sorular geliyor. Bu çeşit şeyler aşı yapılmamayı gerektirecek bir durum değil” dedi.
Akova, alerjik tepkiden kaygı eden şahıslara aşıyı hastane ortamında yaptırmaları tavsiyesinde bulundu:
“Bu aşılar yapıldıktan daha sonra 15 ila 30 dakikalık bir müşahede mühleti var. Zira çoklukla önemli allerjik olaylar o birinci yarım saat içerisinde ortaya çıkıyor. Müdahale edildiği takdirde de düzeliyor.
Bir alerji geçmişiniz varsa bu biçimde kesinlikle bunu bir hastane ortamında yaptırın. Zira hekim ofisinde ya da bir Aile Sıhhati Merkezi’nde müdahale daha güç olabilir.”
Gebe kalmak isteyen, hamileler ve emziren bayanlar aşı yaptırabilir mi?
Bu hususta da aşının sakıncalı olduğuna dair hiç bir bilimsel bulgu bulunmuyor.
Bilakis şu ana kadar yapılan araştırmalar, Covid-19 aşılarının emziren yahut hamile bayanlarda rastgele bir önemli probleme yol açmadığına işaret ediyor.
Prof. Dr. Akova da bu mevzuda sonucun kişinin kendisinin vermesi gerektiğini ve sorunun bir risk değerlendirmesine tabi olduğunu belirtti.
Akova, “Üstelik anneye aşı yaparsanız bu aşı ile oluşan antikorlar, bebeğe hem sütle tıpkı vakitte o kordon kanıyla geçiyorlar. ABD’de CDC önerisi gebe annelerin risk altında olması halinde aşının yapılabileceği istikametinde. ötürüsıyla hani şimdiye kadarki datalar gebelerde ve süt verenlerde aşı yapılmasına mani bir durum olmadığını ortaya çıkartıyor” dedi.
Akova, gebe bayanların Covid-19 olmalarının fazlaca daha büyük riskleri birlikteinde getirdiğinin de altını çizgi.
Bu aşıların müdafaa mühleti ne kadar? Birinci doz aşı bizi ne derece korur?
Yapılan araştırmalar ve gerçek hayattaki uygulamalar, mRNA aşılarının birinci dozun akabinde yüksek ölçüde antikor üretilmesini sağladığını ortaya koyuyor.
Pfizer’in Aralık 2020’de deklare ettiğı bilgiye nazaran BioNTech aşısı birinci dozdan daha sonra yaklaşık yüzde 52 tesirli. bir daha şirketin yayımladığı raporlara bakılırsa, birinci dozun koruyuculuğu vakit içerisinde yüzde 85’e kadar çıkıyor.
İngiltere’de yapılan bir araştırma da BioNTech aşısının birinci dozunun yüzde 79 ile yüzde 84 aralığında bir müdafaa sağladığını gösteriyor.
Prof. Dr. Akova, inaktif aşılar ile mRNA aşılarının tek dozunun sağladığı muhafazanın farklı olduğunu vurguladı.
Akova, “Örneğin Sinovac aşısıyla tek doz aşı yaptığınız vakit şimdi hiç bağışıklık oluşmuyor. Bu oran yüzde 10-15 civarında. Lakin buna karşılık bir mRNA aşısı yaparsanız birinci dozdan 2 ile 3 hafta daha sonra yüzde 80 olasılıkla bir bağışıklık oluşturuyorsunuz” dedi.
Akova, mRNA aşılarının birinci dozunun etkisinin yüksek olması yardımıyla biroldukca ülkenin nüfusun büyük bir kısmına en azından bir doz müdafaa sağlayacak bir strateji benimsemesine yardımcı olduğunu vurguladı.
Türkiye’de de BioNTech aşısının yapılmasına başlandıktan daha sonra iki doz ortasına altı ile sekiz hafta üzere bir süre temalıyor.
Covid atlattıktan daha sonra ne kadar müddet daha sonra aşı olunabiliyor?
Türkiye’de sıhhat çalışanı hariç Covid-19 geçirenlere aşı altı ay daha sonra uygulanıyor.
Sıhhat Bakanlığı’nın websitesinde, “COVID-19 geçirmiş şahıslarda koruyuculuk bir müddet daha devam etmektedir. COVID-19 geçirmiş sıhhat çalışanlarına, virüse maruz kalma oranı en yüksek küme oldukları için hastalığı geçirdikten 1 ay daha sonra; COVID-19 geçirmiş öteki risk kümelerine ise hastalığı geçirdikten 6 ay daha sonra aşı uygulanabilecektir” sözü yer alıyor.
Prof. Dr. Akova, Covid-19’u geçirenlerde antikor oluştuğunu ve hastalığı ne kadar ağır geçirdiklerine bağlı olarak bu antikor ölçüsünün değiştiğinin var iseyıldığını söylemiş oldu.
Akova, hastalığı geçirmiş olanlarda doğal olarak muhakkak bir muhafaza olduğu düşünülerek, aşıda önceliğin nüfusun geri kalanına verildiğini belirtti.
Türkiye’de Çin’de Sinovac şirketi tarafınca geliştirilen CoronaVac aşısının tedarikinde yaşanan problemlerin akabinde yüklü ölçüde Pfizer/BioNTech aşının satın alınmasıyla aşılama programında büyük bir ivme kazandı.
Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, 18 Haziran prestijiyle yetişkin nüfusun yüzde 50’sinin tam doz yahut birinci doz aşısının tamamlandığını deklare etti.
Türkiye genelinde uygulanan aşı ölçüsü da 40 milyonu aştı.
Lakin birinci sefer bir virüse karşı yaygın bir biçimde kullanılan mRNA tekniği, bilhassa Pfizer/BioNTech aşısıyla ilgili temelsiz ve bilimsel hiç bir temele dayanmayan fazlaca sayıda komplo teorisi ve spekülasyonun doğmasına niye oldu.
BBC Türkçe‘nin Instagram hesabı üzerinden aşılarla ilgili merak ettiğiniz soruları bize iletmenizi istedik.
Bu soruların en çok ağırlaştığı bahis başlıklarına göre ayırdık. Bunları Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Kolu öğretim üyesi, Avrupa Klinik Mikrobiyoloji ve Bulaşıcı Hastalıklar Derneği Genel Sekreteri Prof. Dr. Murat Akova’ya yönelterek ve bugüne kadar yayınlanmış bilimsel araştırmalarla raporları inceleyerek yanıtladık.
Murat Akova, aşıların şu anda kabul edilebilir seviyelerde yan tesirleri olduğunu ve sırası gelenlerin tereddüt etmeden kesinlikle aşılanması gerektiğini söylemiş oldu.
Akova, “Bu etapta aşılama epeyce değerli. Şimdiye kadar işte aşı yetersizdi. Bize sıra gelmeyecek deniyordu. Aşı ortaya çıkınca da bu sefer sanki aşı olmasam mı üzere, bu biçimde bir aşı tereddüt olmaya başladı. Bu, epey tehlikeli bir durum. Yani bu pandeminin önünü almanın şu anda kullandığımız aşılarla herkesi aşılamak haricinde bir yolu yok” dedi.
Aşılar ne kadar muteber?
Bu soruya bilim insanlarının ve bugüne kadar yapılmış, sağlam araştırmaların verdiği cevap “Evet”.
Çünkü şu anda Türkiye de dahil, dünyanın birfazlaca yerinde onay alan aşılar, güvenlik standartlarının uygulandığı farklı kademelerden geçerek, geliştirildi.
Birinci etapta hücre ve hayvanlar üzerinde laboratuvarda güvenlik testleri yapıldıktan daha sonra beşerler üzerinde denemelere başlandı.
Bu aşıların, belirlenmiş yüksek milletlerarası standartlara uygunluğu kanıtlandıktan daha sonra yaygın kampanyalarda kullanmasına onay verildi.
Sıhhat Bakanlığı Covid-19 aşı bilgilendirme platformunda, “Bu çerçevede ülkemizde uygulanmaya başlanan COVID-19 aşılarının faz çalışmalarında çalışmanın durmasına niçiniyet verecek bir yan tesir ile karşılaşılmamıştır. Uygulama evresinde da güvenliği konusunda rastgele bir tereddüt bulunmamaktadır” değerlendirmesi yapılıyor.
BBC
Aşılar ne kadar risk taşıyor?
Kullanım onayı alan Covid-19 aşıları için bilim insanlarının ve dünyanın farklı yerlerinde kamu sıhhati kurumlarının yaptığı genel kıymetlendirme, bu aşıların inançlı olduğu ve “yararlarının risklerine ağır bastığı” tarafında.
Prof. Dr. Akova, “Bir yarar-zarar istikrarına oturttuğumuz, vakit yani hastalıktan korunmayla aşının sebep olduğu yan tesirleri terazinin birer kefesine koyduğunuz vakit şu anda mutlaka ağır basan taraf aşı olmak istikametinde. Yani aşıların aktifliği çok yüksek” dedi.
Akova, Sıhhat Bakanlığı’nın Sinovac aşısının güvenliğiyle ilgili elinde bir veritabanı olduğunu ve şu ana kadar güvenliğine dair bir sorun olması halinde, bunun şu ana kadar tespit edilip, duyurulmuş olacağını belirtti.
Akova, son periyotta “esas spekülasyonların” BioNTech/Pfizer aşısı üzerinde yapıldığına dikkat çekti.
Lakin Akova, BioNTech üzere mRNA tekniği kullanılarak geliştirilen aşıların inaktif aşılara kıyasla daha fazla antikor ürettiğini ve fazla antikor üretiminin diğer problemlere yol açıp açmayacağına dair bir kadro korkular olduğunu söylemiş oldu.
Akova, bu korkuların “gözlenmiş olmaktan fazlaca, ihtar niteliğinde” olduğunu tabir ederek, şu ana kadar görülen riskli durumların “oldukça lakin epeyce nadir yan etkiler” olduğunun altını çizdi.
- mRNA aşıları hakkında neler biliniyor?
- Covid-19 aşısının inançlı olduğuna kim karar veriyor?
Türkiye’de şu ana kadar kullanım onayı almış üç aşı bulunuyor. Bu aşıların her biri farklı üretim teknolojilerine sahip.
Son aylarda yaşanan tedarik problemine kadar Ocak ayında başlayan aşılama kampanyasının birinci devirlerinde kullanılan Sinovac, inaktif aşı. Yayımlanan bilimsel araştırma ve uygulamalardan gelen sonuçlar, aşılamadan daha sonraki birinci 28 gün içerisinde en yaygın bildirilen yan tesirin aşının yapıldığı bölgede ağrı olduğuna işaret ediyor.
Öteki yan tesirler de yorgunluk, mide bulantısı ve kas ağrısı olarak sıralanıyor. Sinovac aşısının yan tesirleri kısa vadeli ve yavaşça olarak kendini gösteriyor. Yan tesirler aşağı üst iki gün ortasında kendini gösteriyor.
BioNTech ise geliştirdiği aşıda mRNA teknolojisini kullanıyor. Bunun en muhtemel yan tesirlerinin başında yapıldığı bölgede “ağrı, kızarıklık ve şişkinlik” olarak sıralanıyor.
Ayrıyeten, yorgunluk, baş ağrısı, kas ağrısı, soğuk ter dökme, mide bulantısı ve ateş de öteki yan tesirler içinde sıralanıyor.
Aşıların yan tesirleri olabileceğine dair hem üretici firmalar birebir vakitte kamu sıhhati kurumları ihtarlar yapmaları, bu tesirlerin aşıyı yaptıran herkeste istisnasız bir biçimde görüleceği manasına gelmiyor. Aşıdan daha sonra hiç bir yan tesir hissetmediğini söyleyen çok sayıda insan bulunuyor.
- Covid aşılarının en yaygın yan tesirleri neler?
- Covid-19 hastalığını atlatanlar ne kadar müddette güzelleşiyor?
Aslında Covid-19’a yol açan yeni çeşit koronavirüs sırf 1,5 yıldır ömrümüzde bulunmasına rağmen bugün buna karşı geliştirilen aşılarda kullanılan teknik ve teknolojiler uzun bir müddetdir farklı hastalıklar için kullanılıyor.
ötürüsıyla, koronavirüsün gen yapısı bilim dünyasıyla paylaşıldığında, mevcut teknikler kullanılarak bu dizilime uygun aşı da süratli bir biçimde geliştirilebildi.
Örneğin, İngiltere’de Oxford Üniversitesi’nin Covid-19 için geliştirdiği aşının temelinde, 2012’de görülen ve bir diğer koronavirüsten kaynaklanan Mers için geliştirilmiş aşı yatıyor. Bilim insanları, 11 Ocak 2020’de Çin’in yeni cins koronavirüsün tam genetik kodunu yayınlamasının akabinde Covid-19’a karşı aşı geliştirmek için her türlü donanıma sahip olduklarını ve birkaç gün içerisinde de birinci prototipi geliştirdiklerini söylüyor.
Bu basamakta süratlice klinik faz çalışmalarına geçildi. Lakin bu çalışmaların yüksek güvenlik standartlarına uyması zorunluğu niçiniyle birinci prototip Ocak 2020’de ortaya çıkmış bulunmasına rağmen onay alıp kullanıma sokulması bir yıla yakın bir vakit aldı.
Covid-19 aşısının süratli geliştirilmesinde bu alanda uzun yıllardır çalışmalar yapan biroldukca kurumun önceliğini bu bahse ayırması da kıymetli rol oynadı.
Örneğin, onaylanan birinci Covid-19 aşılarından birini geliştiren BioNTech aslında uzun yıllardır mRNA (kurye RNA) teknolojisinin kanser tedavisinde kullanılmasına yönelik bilimsel çalışmalar yapıyordu. Şirketin ortaklarından Prof. Dr. Uğur Şahin, Ocak ayında Lancet’te okuduğu bir makalede Çin’de süratli bir biçimde yayılan koronavirüsün global bir pandemiye dönüşme riskini görmesinin akabinde buna karşı bir aşı geliştirilmesine karar verdiklerini söylüyor.
Covid-19 aşılarının süratli bir biçimde geliştirilmesinin ardında yatan bir öbür etken de dünyanın biroldukca gelişmiş ülkesi ve büyük ilaç şirketlerinin bu çalışmalara milyarlarca dolarlık kaynak aktarması.
Reuters
Uzun vadeli yan tesirleri konusunda kâfi bir araştırma yapıldı mı?
Covid-19 aşılarının tarihi bir yıldan biraz daha fazla olduğundan dolayı uzun vadeli tesirlerine dair bir araştırma yapmak da mümkün görünmüyor.
Prof. Dr. Akova, “Aslında bu aşılar bir yıldır kullanılıyor ve geniş kitleler üzerinde de son 6-7 ay içerisinde kullanılmaya başlandı. ötürüsıyla bundan 10 sene daha sonra yahut 3-5 sene daha sonra bir yan tesiri olur mu? Bu sorunun cevabını bugünden vermek mümkün değil fakat şimdiye kadarki çıkan sonuçlara bakacak olursanız katiyetle ağır basan taraf aşı olmak yönünde” dedi.
Akova, yan tesirler açısından bakıldığında en emniyetli olanların inaktif aşılar olarak görüldüğünü söylemiş oldu.
Akova’ya nazaran, inaktif aşılara kıyasla daha fazla bedende antikor üretilmesini sağlayan mRNA aşılarıyla ilgili temel tasayı bu fazla antikor üretimi oluşturuyor. Akova buradaki korkuyu şu sözlerle anlattı:
“Bu aşılar aslında inaktive aşılarla kıyaslandığında fazlaca daha yüksek oranda antikor üretiyorlar. Bu kadar yüksek antikor bir yandan hastalığa karşı aktif bir biçimde koruyor. Ancak öbür taraftan da şu biçimde bir kaygı var: Bu kadar hayli antikor olduğu vakit sanki bu antikorlar öbür bir şey yapar mı?
“Örneğin otoantikor hastalığı dediğimiz, yani bedenin olağan organlarına karşı da bir ziyan verecek bir durum ortaya çıkar mı? Bununla ilgili ABD Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezi (CDC) tiroit üzere otoimmün hastalığı olanların aşıdan daha sonra bu hastalıkta bir ölçü alevlenme görülebileceği ikazını yapıyor.
“Yalnız bu yalnızca bir ikaz. Gözlemlenmiş bir durumu yansıtmıyor, olabilecek bir korkuya ait yapılmış bir ihtardan ibaret.
Biontech aşıları kalpte kalıcı hastalıklara niye oluyor mu?
Prof. Dr. Akova, ABD’de mRNA aşılarının ergenlerde kullanılmasıyla bir arada kalp zarı iltihabı ve kalp kası iltihabı hadiselerinin ortaya çıktığına dikkat çekti.
Akova, bu durumun 16-24 yaş kümesinde beklenenden daha fazla tespit edildiğini, görülme sıklığının 1 milyonda 16 olduğuna ve bu durumu yaşayanların büyük çoğunluğunun külliyen güzelleştiğine dikkat çekti:
“Yani bu daha fazlaca ergenlerde gözüken bir durum. Benim iddiam ergenlerde aşı uygulanmaya başlandıktan daha ileri yaşlardakilere kıyasla daha fazla antikor üretmeleri. Daha fazla antikor ürettikleri için de bu, gidip kalp kasında bu biçimde bir duruma niye olabiliyor.
“Ancak bu hayli fakat fazlaca ender görülüyor. 1 milyon doz başına 16 bireyde görüldüğü tespit edildi. İkinci dozdan daha sonra daha fazla görülmüş.
“Bu süreksiz bir yan tesir. daha sonrasında geçiyor, kendi kendine düzeliyor. Bunun altını çizmek gerek.”
Reuters
Aşıların kısırlaştırdığı gerçek mu?
Bununla ilgili hiç bir bilimsel bilgi ya da bulgu yok.
Prof. Dr. Akova, bilhassa BioNTech aşısıyla ilgili ortalarında kısırlık, kanser ve hatta Alzheimer üzere bir dizi rahatsızlığa yol açtığına dair epey sayıda spekülasyon yapıldığına dikkat çekti.
Akova, tüm bunların spekülasyon seviyesinde olduğunu ve hiç bir biçimde bunları gerçek kılabilecek bir bilimsel bulgu ya da kuşku olmadığnın altını çizdi.
Akova, “Bu aşıda kullanılan mRNA molekülü, son derece instabil. Yani kısa bir süre içerisinde parçalanıp yok oluyor. Onun temel vazifesi koronavirüse karşı antikoru yapmak. O antikoru tetikledikten daha sonra kendisi aslına bakarsan ortadan kalkıyor. Tetiklediği antikor masraf, sarfiyat bir yerlere bağlanır da bir şeyler yapar mı diye bir telaş var lakin onunla ilgili de şimdiye kadar gözlenmiş bir şey yok. O denli bir şey kelam konusu değil” dedi.
Allerjik bünyeye sahip olanlar BioNTech yaptırabilir mi?
İngiltere İlaç ve Sıhhat Eserleri Kontrol Kurumu (MHRA), bünyesi kuvveti alerjik yansılar gösterenlerin BioNTech aşısında kaçınması uyarısı yaptı.
MHRA aşıdan kaçınma tavsiyesinin birtakım ilaçlara, besinlere ya da aşılara alerjisi olan bireyleri kapsadığını kaydetti.
ABD’de CDC de birinci doza alerjik reaksiyon verenlerin ikinci dozu yaptırmaması gerektiğini duyurdu.
Prof. Dr. Akova da aşıya ağır alerjik tepkilerin büyük çoğunluğunun daha evvel geçmişinde önemli alerjik tepkiler göstermiş bireylerde görüldüğünün altını çizdi.
Akova, “Yani bu şahıslar, genelde çantalarında adrenalin enjektörü taşırlar. O seviyede bir geçmişte alerjik tepkiden bahsediyoruz. Bu da fazlaca ender rastlanan bir şey yan tesir. ötürüsıyla ‘saman nezlesi var, ilaca alerjim var, astımım var, kurdeşen döktüm’ üzere sorular geliyor. Bu çeşit şeyler aşı yapılmamayı gerektirecek bir durum değil” dedi.
Akova, alerjik tepkiden kaygı eden şahıslara aşıyı hastane ortamında yaptırmaları tavsiyesinde bulundu:
“Bu aşılar yapıldıktan daha sonra 15 ila 30 dakikalık bir müşahede mühleti var. Zira çoklukla önemli allerjik olaylar o birinci yarım saat içerisinde ortaya çıkıyor. Müdahale edildiği takdirde de düzeliyor.
Bir alerji geçmişiniz varsa bu biçimde kesinlikle bunu bir hastane ortamında yaptırın. Zira hekim ofisinde ya da bir Aile Sıhhati Merkezi’nde müdahale daha güç olabilir.”
Gebe kalmak isteyen, hamileler ve emziren bayanlar aşı yaptırabilir mi?
Bu hususta da aşının sakıncalı olduğuna dair hiç bir bilimsel bulgu bulunmuyor.
Bilakis şu ana kadar yapılan araştırmalar, Covid-19 aşılarının emziren yahut hamile bayanlarda rastgele bir önemli probleme yol açmadığına işaret ediyor.
Prof. Dr. Akova da bu mevzuda sonucun kişinin kendisinin vermesi gerektiğini ve sorunun bir risk değerlendirmesine tabi olduğunu belirtti.
Akova, “Üstelik anneye aşı yaparsanız bu aşı ile oluşan antikorlar, bebeğe hem sütle tıpkı vakitte o kordon kanıyla geçiyorlar. ABD’de CDC önerisi gebe annelerin risk altında olması halinde aşının yapılabileceği istikametinde. ötürüsıyla hani şimdiye kadarki datalar gebelerde ve süt verenlerde aşı yapılmasına mani bir durum olmadığını ortaya çıkartıyor” dedi.
Akova, gebe bayanların Covid-19 olmalarının fazlaca daha büyük riskleri birlikteinde getirdiğinin de altını çizgi.
Bu aşıların müdafaa mühleti ne kadar? Birinci doz aşı bizi ne derece korur?
Yapılan araştırmalar ve gerçek hayattaki uygulamalar, mRNA aşılarının birinci dozun akabinde yüksek ölçüde antikor üretilmesini sağladığını ortaya koyuyor.
Pfizer’in Aralık 2020’de deklare ettiğı bilgiye nazaran BioNTech aşısı birinci dozdan daha sonra yaklaşık yüzde 52 tesirli. bir daha şirketin yayımladığı raporlara bakılırsa, birinci dozun koruyuculuğu vakit içerisinde yüzde 85’e kadar çıkıyor.
İngiltere’de yapılan bir araştırma da BioNTech aşısının birinci dozunun yüzde 79 ile yüzde 84 aralığında bir müdafaa sağladığını gösteriyor.
Prof. Dr. Akova, inaktif aşılar ile mRNA aşılarının tek dozunun sağladığı muhafazanın farklı olduğunu vurguladı.
Akova, “Örneğin Sinovac aşısıyla tek doz aşı yaptığınız vakit şimdi hiç bağışıklık oluşmuyor. Bu oran yüzde 10-15 civarında. Lakin buna karşılık bir mRNA aşısı yaparsanız birinci dozdan 2 ile 3 hafta daha sonra yüzde 80 olasılıkla bir bağışıklık oluşturuyorsunuz” dedi.
Akova, mRNA aşılarının birinci dozunun etkisinin yüksek olması yardımıyla biroldukca ülkenin nüfusun büyük bir kısmına en azından bir doz müdafaa sağlayacak bir strateji benimsemesine yardımcı olduğunu vurguladı.
Türkiye’de de BioNTech aşısının yapılmasına başlandıktan daha sonra iki doz ortasına altı ile sekiz hafta üzere bir süre temalıyor.
Covid atlattıktan daha sonra ne kadar müddet daha sonra aşı olunabiliyor?
Türkiye’de sıhhat çalışanı hariç Covid-19 geçirenlere aşı altı ay daha sonra uygulanıyor.
Sıhhat Bakanlığı’nın websitesinde, “COVID-19 geçirmiş şahıslarda koruyuculuk bir müddet daha devam etmektedir. COVID-19 geçirmiş sıhhat çalışanlarına, virüse maruz kalma oranı en yüksek küme oldukları için hastalığı geçirdikten 1 ay daha sonra; COVID-19 geçirmiş öteki risk kümelerine ise hastalığı geçirdikten 6 ay daha sonra aşı uygulanabilecektir” sözü yer alıyor.
Prof. Dr. Akova, Covid-19’u geçirenlerde antikor oluştuğunu ve hastalığı ne kadar ağır geçirdiklerine bağlı olarak bu antikor ölçüsünün değiştiğinin var iseyıldığını söylemiş oldu.
Akova, hastalığı geçirmiş olanlarda doğal olarak muhakkak bir muhafaza olduğu düşünülerek, aşıda önceliğin nüfusun geri kalanına verildiğini belirtti.