Devr-i sabık gerekli bir daha gündeme gelen ‘devr-i sabık yaratmamak’ DP iktidarına yolu açan bir Adnan Menderes formülü. Türk siyasetindeki bu makus alışkanlıktan vazgeçme vakti.
■ Alişer Delek
“İstifa edemem. Zira ben bu memleketi süratli kalkındırmak için yüreğimdeki bu ateşle her işe birden saldırdım. Her işi de 2490 sayılı kanuna (eski Devlet İhale Kanunu) uygun yapmadım. Makûs niyetliler, üzücü düşünenler beni birfazlaca işlerden sorumlu tutabilirler. Bugün istifa etsem o sağır, o İsmet Paşa yok mu, beni kulağımdan tuttuğu üzere Divan-ı Âli (Yüce Divan) karşısına çıkarır.” 1
MENDERES’TEN CHP’YE BİLDİRİ
Kelamların sahibi, 1950-60 ortası Demokrat Parti periyodunda Başbakanlık yapan Adnan Menderes. Artık iktidarının sonuna geldiğinin anlaşıldığı devirde ‘kendi hayatını yaşaması ve çekilmesi’ teklifine bu sözlerle yanıt veriyor. ‘İktidarı bırakırsam beni yaptıklarımdan dolayı yargılarlar’ diyor. Ne dokunaklıdır ki tıpkı Menderes 1950 seçimlerine giden yolda Demokrat Parti’yi iktidara taşımak için Türk siyaset tarihine ‘devr-i sabık yaratmamak’ argümanını sokmuştu. Yani CHP ve İnönü’ye ‘iktidarı bize verin, biz de geçmiş periyodun defterlerini açmayacağız’ sözünü…
★★★
Devr-i sabık yaratmamak, tek partili devirden çok partili periyoda geçişin önünü açan, bir manada parti devlet periyodunun üstünü kapatıp yeni periyoda pak sayfayla geçişin ilanı aslında. 2
halbuki Demokrat Parti’yi ve Adnan Menderes’i iktidara taşıyan ve hatta bugün Türk siyasetinde klasikleşen bu formül Demokrat Parti içerisinde bile kolay kolay kabul görmedi. Celal Bayar buna karşı çıktı. Derin tartışmalar kararında bir oy fark ile kabul edildi ve DP Genel Yönetim Şurası ‘Devr-i sabık yaratmamak taahhüdü’ yayınladı. bu biçimdece bürokrasi evvel tarafsızlaştırıldı ve daha sonra da kazanıldı.
★★★
DP KELAMINI TUTMADI
Devr-i sabık yaratmayacağız taahhüdü yayınlayan DP, bir fazlaca bahiste olduğu üzere bu hususta da kelamını tutmadı. Birinci resmi adım CHP mallarına el konulması teşebbüsüyle başladı. Adnan Menderes kendisine yöneltilen evresi sabık yaratmayacaktınız hatırlatmasına şu karşılığı veriyordu: “Devletin malını geri alıyoruz, yoksa devletin malını kendi çıkarlarına kullanan bireyleri cezalandırmıyoruz.”
Bu yalnızca bir başlangıçtı, 10 yıllık iktidarı boyunca meclis ve sokak DP’nin CHP’ye yönelik ‘intikam’ hareketlerine sahne oldu.
★★★
SIRA KILIÇDAROĞLU’NDA
Türkiye’de bugün devr-i sabık sorunu bir daha gündemde. Anketler AK Parti iktidarının sonuna gelindiğini gösteriyor. Muhalefet partileri her fırsatta birinci seçimde iktidara geleceklerini hatırlatarak yapacaklarını açıklıyor. Hal bu biçimde olunca da 19 yıllık iktidarın yanlışlarından hesap sorulup sorulmayacağı da merak konusu.
Kemal Kılıçdaroğlu iktidara geldiklerinde devr-i sabık yaratmayacaklarını açıkça söylemiş oldu. Hatta bölümü sabık sıkıntısını bir intikam aracı olarak gördüğünü de gizlemedi:
“Bir dikta idaresini tahminen de dünya siyaset tarihinde birinci kere sandığa giderek yeneceğiz, devr-i sabık da yaratmayacağız. Zira demokrasiyi savunanlar ya da demokrasiyi getirme savında olanlar kinle, öfkeyle hareket etmezler.” 3
ERDOĞAN VE SERMAYEYE
Mevzuyla ilgili iki farklı tahlil yapılabilir. Birincisi iktidarı kolay kolay bırakmayacak Erdoğan’a bir formül sunmak: aslına bakarsan sandıkta kaybedeceksin, kenara çekilirsen sorun çıkartmayacağız… Birebir biçimde sermayeye de bir bildiri var: AK Parti devrinde “kazandıklarınıza” dokunulmayacak…
DÖNEMİ MASUMLAŞTIRMAK
Madalyonun öteki yüzü ise zoru başarmak hedefinde: Pisliğe bulaşmış bir defterde beyaz sayfa açmak yerine defteri paka çekmek. Yani hukukun gücüyle hesap sormak… Evresi sabık yaratmamak, dönemi masumlaştırmak demek oluyor.
★★★
Bir tartışmalarda şunu da unutmamak lazım; toplumların da hafızaları vardır. Ve bizim üzere demokratik kurumlaşmanın sağlanamadığı toplumlarda bu hafıza devletle paralel çalışıyor. Yani, siyasetin hesap sormadığı bir periyot toplum için de hesapsız kapatılıyor. Bu da toplumsal çürümenin ana kaynağı oluyor. 20 yıllık AK parti iktidarın sonunda ömrün, kültür-sanatın, medyanın, toplum psikolojisinin de olağanlaşması için her alanda devr-i sabık yapılması gerekliliği kendini gösteriyor.
1 Siyaset Galerisi, Cihad Baban
2 Çağdaş Türkiye’nin Oluşumu, Feroz Ahmad
3 Kemal Kılıçdaroğlu, İkinci Yüzyıl Mecmuası
■ Alişer Delek
“İstifa edemem. Zira ben bu memleketi süratli kalkındırmak için yüreğimdeki bu ateşle her işe birden saldırdım. Her işi de 2490 sayılı kanuna (eski Devlet İhale Kanunu) uygun yapmadım. Makûs niyetliler, üzücü düşünenler beni birfazlaca işlerden sorumlu tutabilirler. Bugün istifa etsem o sağır, o İsmet Paşa yok mu, beni kulağımdan tuttuğu üzere Divan-ı Âli (Yüce Divan) karşısına çıkarır.” 1
MENDERES’TEN CHP’YE BİLDİRİ
Kelamların sahibi, 1950-60 ortası Demokrat Parti periyodunda Başbakanlık yapan Adnan Menderes. Artık iktidarının sonuna geldiğinin anlaşıldığı devirde ‘kendi hayatını yaşaması ve çekilmesi’ teklifine bu sözlerle yanıt veriyor. ‘İktidarı bırakırsam beni yaptıklarımdan dolayı yargılarlar’ diyor. Ne dokunaklıdır ki tıpkı Menderes 1950 seçimlerine giden yolda Demokrat Parti’yi iktidara taşımak için Türk siyaset tarihine ‘devr-i sabık yaratmamak’ argümanını sokmuştu. Yani CHP ve İnönü’ye ‘iktidarı bize verin, biz de geçmiş periyodun defterlerini açmayacağız’ sözünü…
★★★
Devr-i sabık yaratmamak, tek partili devirden çok partili periyoda geçişin önünü açan, bir manada parti devlet periyodunun üstünü kapatıp yeni periyoda pak sayfayla geçişin ilanı aslında. 2
halbuki Demokrat Parti’yi ve Adnan Menderes’i iktidara taşıyan ve hatta bugün Türk siyasetinde klasikleşen bu formül Demokrat Parti içerisinde bile kolay kolay kabul görmedi. Celal Bayar buna karşı çıktı. Derin tartışmalar kararında bir oy fark ile kabul edildi ve DP Genel Yönetim Şurası ‘Devr-i sabık yaratmamak taahhüdü’ yayınladı. bu biçimdece bürokrasi evvel tarafsızlaştırıldı ve daha sonra da kazanıldı.
★★★
DP KELAMINI TUTMADI
Devr-i sabık yaratmayacağız taahhüdü yayınlayan DP, bir fazlaca bahiste olduğu üzere bu hususta da kelamını tutmadı. Birinci resmi adım CHP mallarına el konulması teşebbüsüyle başladı. Adnan Menderes kendisine yöneltilen evresi sabık yaratmayacaktınız hatırlatmasına şu karşılığı veriyordu: “Devletin malını geri alıyoruz, yoksa devletin malını kendi çıkarlarına kullanan bireyleri cezalandırmıyoruz.”
Bu yalnızca bir başlangıçtı, 10 yıllık iktidarı boyunca meclis ve sokak DP’nin CHP’ye yönelik ‘intikam’ hareketlerine sahne oldu.
★★★
SIRA KILIÇDAROĞLU’NDA
Türkiye’de bugün devr-i sabık sorunu bir daha gündemde. Anketler AK Parti iktidarının sonuna gelindiğini gösteriyor. Muhalefet partileri her fırsatta birinci seçimde iktidara geleceklerini hatırlatarak yapacaklarını açıklıyor. Hal bu biçimde olunca da 19 yıllık iktidarın yanlışlarından hesap sorulup sorulmayacağı da merak konusu.
Kemal Kılıçdaroğlu iktidara geldiklerinde devr-i sabık yaratmayacaklarını açıkça söylemiş oldu. Hatta bölümü sabık sıkıntısını bir intikam aracı olarak gördüğünü de gizlemedi:
“Bir dikta idaresini tahminen de dünya siyaset tarihinde birinci kere sandığa giderek yeneceğiz, devr-i sabık da yaratmayacağız. Zira demokrasiyi savunanlar ya da demokrasiyi getirme savında olanlar kinle, öfkeyle hareket etmezler.” 3
ERDOĞAN VE SERMAYEYE
Mevzuyla ilgili iki farklı tahlil yapılabilir. Birincisi iktidarı kolay kolay bırakmayacak Erdoğan’a bir formül sunmak: aslına bakarsan sandıkta kaybedeceksin, kenara çekilirsen sorun çıkartmayacağız… Birebir biçimde sermayeye de bir bildiri var: AK Parti devrinde “kazandıklarınıza” dokunulmayacak…
DÖNEMİ MASUMLAŞTIRMAK
Madalyonun öteki yüzü ise zoru başarmak hedefinde: Pisliğe bulaşmış bir defterde beyaz sayfa açmak yerine defteri paka çekmek. Yani hukukun gücüyle hesap sormak… Evresi sabık yaratmamak, dönemi masumlaştırmak demek oluyor.
★★★
Bir tartışmalarda şunu da unutmamak lazım; toplumların da hafızaları vardır. Ve bizim üzere demokratik kurumlaşmanın sağlanamadığı toplumlarda bu hafıza devletle paralel çalışıyor. Yani, siyasetin hesap sormadığı bir periyot toplum için de hesapsız kapatılıyor. Bu da toplumsal çürümenin ana kaynağı oluyor. 20 yıllık AK parti iktidarın sonunda ömrün, kültür-sanatın, medyanın, toplum psikolojisinin de olağanlaşması için her alanda devr-i sabık yapılması gerekliliği kendini gösteriyor.
1 Siyaset Galerisi, Cihad Baban
2 Çağdaş Türkiye’nin Oluşumu, Feroz Ahmad
3 Kemal Kılıçdaroğlu, İkinci Yüzyıl Mecmuası