Kanal İstanbul’a kaynak var, sarsıntının yıkacağı İstanbul’a yok 17 Ağustos 1999 zelzelesinin üzerinden tam 23 yıl geçti. 23 yılda muhtemel İstanbul sarsıntısı için gerekli tedbirler alınmazken, milyonlarca insan çaresizce korkutucu sonu bekliyor. İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Füsun Sümer, yapı stoğunda kayda bedel bir güzelleşme sağlanamadığını belirtirken “Asıl sorumluluk iktidarın. Kanal İstanbul için kaynak ayırmayı düşünenler vatandaşların can güvenliği için niye bunu yapmaz?” diye sordu.
17 Ağustos 1999 Kocaeli-Gölcük merkezli zelzelenin üzerinden 23 yıl geçti. Sarsıntıda resmi sayılara nazaran, 18 bin 373 kişi ömrünü kaybetti, 48 bin 901 kişi de yaralandı. 300 binin üzerinde bina hasar görürken milyonlarca insanın ömrü zelzeleden dolayı olumsuz etkilendi.
23 yıl daha sonra Türkiye ve İstanbul hala sarsıntı gerçeğiyle tam manasıyla yüzleşebilmiş değil. Bilhassa İstanbul, mümkün bir Marmara zelzelesi niçiniyle diken üstünde.
İBB tarafınca hazırlanan raporda İstanbul’da 7,5 büyüklüğündeki bir sarsıntı senaryosuna bakılırsa 91 bin 81 binanın ağır yahut fazlaca ağır hasar nazaranceği, 167 bin 116 binanın da orta hasar nazaranceği varsayım edilmişti. Bu varsayıma nazaran hayatını kaybeden sayısı da bir daha binleri bulabilir.
17 Ağustos 1999 sarsıntısının 23. yılında İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Füsun Sümer ile konuştuk.
– Türkiye’nin zelzele konusunda ortadan geçen 23 yılda gerekli tedbirleri alamadığını belirtirken 1999 sarsıntısından daha sonra yapılanları ve yapılmayanları terazinin kefelerine koyarsak, yapılmayanların çok ağır bastığı görülecektir. Evet, köprüler, viyadükler, hastaneler, okullar vb. kimi kamu binaları güçlendirildi, yıkılıp bir daha yapılanlar oldu.
– Lakin asıl sorun olan konut yapı stokunda kayda kıymet bir düzgünleşme sağlanamadı. 20 milyona yakın İstanbullunun barındığı konutların kayda paha kısmı, sarsıntı güvenliği olmayan, pek birçok kaçak, ruhsatsız, mühendislik hizmeti almadan üretilen yapılar. Alışılmış bir daha kayda kıymet kısmının 2000 yılı öncesi üretildiğini de söyleyebiliriz.
İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Füsun Sümer
1980 ÖNCESİ İNŞA EDİLEN YAPILAR
– Buna ait bilgiler İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafınca hazırlanan raporlarda görülebilir. Buna bakılırsa İstanbul’da toplamda 1.448.341 adet yapı ünitesi bulunmaktadır. Yapı stokunun yüzde 17’si 1980 öncesinde inşa edilmiştir.
– 1980 öncesi inşa edilen bu yapılar yüklü olarak Fatih, Kadıköy, Beyoğlu, Üsküdar, Sarıyer, Gaziosmanpaşa, Beykoz üzere ilçelerimizde bulunmaktadır. Birebir rapora nazaran Adalar, Bağcılar, Bahçelievler, Bakırköy, Bayrampaşa, Beyoğlu, Fatih, Günbakılırsan, Kâğıthane, Maltepe, Şile, Şişli, Üsküdar üzere ilçelerimizde 2000 yılı öncesi inşa edilen yapı oranı yüzde 80’lerin üzerinde. Özetle tüm İstanbul’u yenilemek mümkün olmamıştır, bunun mümkün olamayacağını da baştan beri 23 yıldır her fırsatta lisana getirmeye çalışıyoruz.
2019 ZELZELESİ TOKAT GİBİYDİ
“Sorun yalnızca yapı stoku ile de sonlu değil” diyen Sümer, zelzele toplanma alanlarından ulaşım güzergahlarına, sarsıntı şuurundan bağlantı altyapısına kadar birfazlaca sorunun olduğunu vurguladı.
2019 Eylül’ünde İstanbul’da gelen zelzelenin de bir ‘tokat’ niteliğinde olduğunu söyleyen Sümer şöyleki konuştu:
– Senaryolara bakılırsa yüzbinlerce İstanbullu zelzeleden etkilenecektir ve on binlercesinin hayatını kaybetmesi mümkünlüğü var. Örneğin, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü tarafınca hazırlanan raporda muhtemel bir İstanbul sarsıntısında 1,2 milyon binadan 491 bini hasar goreceği, 13 bin 492 binanın epeyce ağır, 39 bin 325 bina ağır hasar alacağı belirtilmektedir.
– bir daha raporda bir binada ortalama 12,72 kişinin yaşadığı var iseyılmakta, ötürüsıyla 600 bini aşkın İstanbullunun ağır ve fazlaca ağır hasar alacak binalarda sarsıntıyla karşı karşıya kalacağı kestirim ediliyor. Bu dataların yoruma muhtaçlığı yok. Tahayyül sonlarımızı zorlayacak sayıda can kaybı yaşama mümkünlüğü açıkça görülmektedir.
SADECE KANDİLLİ DEĞİL, İBB VE BAKAN DA SÖYLÜYOR
Durumun vahametini göz önüne serenin yalnızca Kandilli Rasathanesi olmadığını, İstanbul Büyükşehir Belediyesinin de benzeri bir çalışmayı kamuoyuyla paylaştığını hatırlatan Sümer, şöyleki devam etti:
– TBMM Zelzele Araştırma Komitesi’ne bir sunum yapan Etraf, Şehircilik ve İklimlendirme Bakanı Sayın Murat Kurum’un da tabloyu netleştiren açıklamalarda bulunduğunu hatırlatmak isterim. Sayın Bakan Kurum, İstanbul’da riskli 1,5 milyon konut ünitesi olduğunu, bunlardan da 300 bininin epeyce acil bir biçimde dönüştürülmesi gerektiğini belirtti.
– İşin korkutucu, huzursuz edici kısmı bu açıklamanın 2021 Mart ayında yapılması ve 2023’te çalışmaların biteceğine dair açıklamadır. Ne yazık ki İstanbul’da 300 bin konutun dönüştürülmesiyle ilgili bir faaliyet yoktur. Olsa tüm kent sokak sokak şantiye alanına dönerdi. Ne yazık ki Sayın Bakanın açıklamasından daha sonra, 300 bin konutta yaşayan vatandaşlarımızın yazgısına razı biçimde sarsıntı beklediği haricinde bir sonuç çıkarılamıyor.
SORUN SEFERBERLİK İLAN EDECEK DÜZEYDE
Sümer, İstanbul’daki eski ve dayanıksız yapıların kesinlikle güçlendirilmesi ya da yıkılıp bir daha yapılması gerektiğini vurgularken, şu tabirleri kullandı:
– Burada olağan olarak vatandaşlara da nazaranv düşüyor. Lakin asıl sorumluluk iktidarındır. Bir devlet vatandaşlarının can ve mâl güvenliğinden sorumludur. Bu niçinle yapıların zelzele güvenliğinin sağlanması ve kentlerin bir bütün olarak zelzele tehlikesine nazaran düzenlenmesi için devletin kaynak ayırması, vatandaşlara kolaylık sağlaması; bir diğer deyişle bu mevzuda seferberlik ilan etmesi gerekmektedir.
– Zira sorun seferberlik ilan edecek seviyede derin ve epeyce taraflıdır. Kanal İstanbul için kaynak ayırmayı düşünenler vatandaşların canı güvenliği için niye bunu yapmaz? İşte temel anlayış ve yaklaşım farklılığımız da bu nokta…
ACİL ULAŞIM YOLLARININ BİR KISMI KORUNMUYOR
“Deprem toplanma alanları ve afet daha sonrası ulaşım güzergahları, en az yapıların güvenliği kadar değerli bir konudur” diyen Sümer, bu bahiste da şunları söylemiş oldu:
– Bilindiği üzere 1999 sarsıntılarından daha sonra İstanbul için belirlenen 470 sarsıntı toplanma alanından bir kısmının diğer emeller için kullanıldığı açığa çıktı. Birebir biçimde 562 acil ulaşım yolunun bir kısmının korunmadığı anlaşıldı.
OTOPARK HALİNE GETİRDİLER
– Bilhassa sarsıntı toplanma alanlarının AVM ve konut projesi vb. için kıymetlendirilmesi, birtakım yolların parklanmaya açılması, kimilerinin otopark haline getirilmesi kamuoyunda önemli bir reaksiyona niye oldu.
– Zelzele toplanma alanlarının yapılaşmaya açılması, merkezi ve mahallî idarelerin zelzele tehlikesini ve insan hayatını ne kadar önemsediğini açığa çıkartmakla kalmadı, kentin her santimetre karesinin ranta dönüştürülmesi için gözün nasıl karartılabileceğini de gösterdi.
– İBB’nin açıklamasına bakılırsa 859 toplanma alanı, 1017 süreksiz barınma alanı olmak üzere 1876 alan belirlenmiş durumda.
Son senelerdaki olumlu gelişmeleri de vurgulayan Sümer, temel gereksinimlerin karşılanabileceği altyapıya sahip büyük ve geniş alanların tahrip edildiğini, dolgu alanların uygun olmayacağını da ayrıyeten belirtti.
ACİLEN YAPILMASI GEREKENLER
“Açıkçası kadim kent İstanbul’da yapıların zelzele güvenliği yoktur. Bu durum mümkün bir sarsıntıda kaçınılmaz olarak bir faciaya yol açacaktır. Facianın insani boyutunun kestirim edilmesinin iç karartıcı olacağını biliyoruz. Fakat gerçeklerden kaçarak, onları görmezden gelerek kararı değiştirmek mümkün değil” diyen Sümer, son olarak İstanbul’da ivedilikle yapılması gerekenleri şu biçimde sıraladı:
– Riskli yapılar güçlendirilmeli yahut yıkılıp bir daha yapılmalı.
– Hepsinin yıkılıp bir daha yapılması mümkün olmadığından bilim ve tekniğin gereklerine uygun olarak güçlendirme uygulamaları yayınlaştırılmalı.
– Fonksiyonel, sağlıklı bir yapı kontrol sistemi kurulmalı.
– Merkezi idare, lokal idare ve vatandaşların işbirliği yükseltilmeli.
– Meslek örgütleri ve üniversitelerin sürece katılması sağlanmalı.
17 Ağustos 1999 Kocaeli-Gölcük merkezli zelzelenin üzerinden 23 yıl geçti. Sarsıntıda resmi sayılara nazaran, 18 bin 373 kişi ömrünü kaybetti, 48 bin 901 kişi de yaralandı. 300 binin üzerinde bina hasar görürken milyonlarca insanın ömrü zelzeleden dolayı olumsuz etkilendi.
23 yıl daha sonra Türkiye ve İstanbul hala sarsıntı gerçeğiyle tam manasıyla yüzleşebilmiş değil. Bilhassa İstanbul, mümkün bir Marmara zelzelesi niçiniyle diken üstünde.
İBB tarafınca hazırlanan raporda İstanbul’da 7,5 büyüklüğündeki bir sarsıntı senaryosuna bakılırsa 91 bin 81 binanın ağır yahut fazlaca ağır hasar nazaranceği, 167 bin 116 binanın da orta hasar nazaranceği varsayım edilmişti. Bu varsayıma nazaran hayatını kaybeden sayısı da bir daha binleri bulabilir.
17 Ağustos 1999 sarsıntısının 23. yılında İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Füsun Sümer ile konuştuk.
– Türkiye’nin zelzele konusunda ortadan geçen 23 yılda gerekli tedbirleri alamadığını belirtirken 1999 sarsıntısından daha sonra yapılanları ve yapılmayanları terazinin kefelerine koyarsak, yapılmayanların çok ağır bastığı görülecektir. Evet, köprüler, viyadükler, hastaneler, okullar vb. kimi kamu binaları güçlendirildi, yıkılıp bir daha yapılanlar oldu.
– Lakin asıl sorun olan konut yapı stokunda kayda kıymet bir düzgünleşme sağlanamadı. 20 milyona yakın İstanbullunun barındığı konutların kayda paha kısmı, sarsıntı güvenliği olmayan, pek birçok kaçak, ruhsatsız, mühendislik hizmeti almadan üretilen yapılar. Alışılmış bir daha kayda kıymet kısmının 2000 yılı öncesi üretildiğini de söyleyebiliriz.
İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Füsun Sümer
1980 ÖNCESİ İNŞA EDİLEN YAPILAR
– Buna ait bilgiler İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafınca hazırlanan raporlarda görülebilir. Buna bakılırsa İstanbul’da toplamda 1.448.341 adet yapı ünitesi bulunmaktadır. Yapı stokunun yüzde 17’si 1980 öncesinde inşa edilmiştir.
– 1980 öncesi inşa edilen bu yapılar yüklü olarak Fatih, Kadıköy, Beyoğlu, Üsküdar, Sarıyer, Gaziosmanpaşa, Beykoz üzere ilçelerimizde bulunmaktadır. Birebir rapora nazaran Adalar, Bağcılar, Bahçelievler, Bakırköy, Bayrampaşa, Beyoğlu, Fatih, Günbakılırsan, Kâğıthane, Maltepe, Şile, Şişli, Üsküdar üzere ilçelerimizde 2000 yılı öncesi inşa edilen yapı oranı yüzde 80’lerin üzerinde. Özetle tüm İstanbul’u yenilemek mümkün olmamıştır, bunun mümkün olamayacağını da baştan beri 23 yıldır her fırsatta lisana getirmeye çalışıyoruz.
2019 ZELZELESİ TOKAT GİBİYDİ
“Sorun yalnızca yapı stoku ile de sonlu değil” diyen Sümer, zelzele toplanma alanlarından ulaşım güzergahlarına, sarsıntı şuurundan bağlantı altyapısına kadar birfazlaca sorunun olduğunu vurguladı.
2019 Eylül’ünde İstanbul’da gelen zelzelenin de bir ‘tokat’ niteliğinde olduğunu söyleyen Sümer şöyleki konuştu:
– Senaryolara bakılırsa yüzbinlerce İstanbullu zelzeleden etkilenecektir ve on binlercesinin hayatını kaybetmesi mümkünlüğü var. Örneğin, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü tarafınca hazırlanan raporda muhtemel bir İstanbul sarsıntısında 1,2 milyon binadan 491 bini hasar goreceği, 13 bin 492 binanın epeyce ağır, 39 bin 325 bina ağır hasar alacağı belirtilmektedir.
– bir daha raporda bir binada ortalama 12,72 kişinin yaşadığı var iseyılmakta, ötürüsıyla 600 bini aşkın İstanbullunun ağır ve fazlaca ağır hasar alacak binalarda sarsıntıyla karşı karşıya kalacağı kestirim ediliyor. Bu dataların yoruma muhtaçlığı yok. Tahayyül sonlarımızı zorlayacak sayıda can kaybı yaşama mümkünlüğü açıkça görülmektedir.
SADECE KANDİLLİ DEĞİL, İBB VE BAKAN DA SÖYLÜYOR
Durumun vahametini göz önüne serenin yalnızca Kandilli Rasathanesi olmadığını, İstanbul Büyükşehir Belediyesinin de benzeri bir çalışmayı kamuoyuyla paylaştığını hatırlatan Sümer, şöyleki devam etti:
– TBMM Zelzele Araştırma Komitesi’ne bir sunum yapan Etraf, Şehircilik ve İklimlendirme Bakanı Sayın Murat Kurum’un da tabloyu netleştiren açıklamalarda bulunduğunu hatırlatmak isterim. Sayın Bakan Kurum, İstanbul’da riskli 1,5 milyon konut ünitesi olduğunu, bunlardan da 300 bininin epeyce acil bir biçimde dönüştürülmesi gerektiğini belirtti.
– İşin korkutucu, huzursuz edici kısmı bu açıklamanın 2021 Mart ayında yapılması ve 2023’te çalışmaların biteceğine dair açıklamadır. Ne yazık ki İstanbul’da 300 bin konutun dönüştürülmesiyle ilgili bir faaliyet yoktur. Olsa tüm kent sokak sokak şantiye alanına dönerdi. Ne yazık ki Sayın Bakanın açıklamasından daha sonra, 300 bin konutta yaşayan vatandaşlarımızın yazgısına razı biçimde sarsıntı beklediği haricinde bir sonuç çıkarılamıyor.
SORUN SEFERBERLİK İLAN EDECEK DÜZEYDE
Sümer, İstanbul’daki eski ve dayanıksız yapıların kesinlikle güçlendirilmesi ya da yıkılıp bir daha yapılması gerektiğini vurgularken, şu tabirleri kullandı:
– Burada olağan olarak vatandaşlara da nazaranv düşüyor. Lakin asıl sorumluluk iktidarındır. Bir devlet vatandaşlarının can ve mâl güvenliğinden sorumludur. Bu niçinle yapıların zelzele güvenliğinin sağlanması ve kentlerin bir bütün olarak zelzele tehlikesine nazaran düzenlenmesi için devletin kaynak ayırması, vatandaşlara kolaylık sağlaması; bir diğer deyişle bu mevzuda seferberlik ilan etmesi gerekmektedir.
– Zira sorun seferberlik ilan edecek seviyede derin ve epeyce taraflıdır. Kanal İstanbul için kaynak ayırmayı düşünenler vatandaşların canı güvenliği için niye bunu yapmaz? İşte temel anlayış ve yaklaşım farklılığımız da bu nokta…
ACİL ULAŞIM YOLLARININ BİR KISMI KORUNMUYOR
“Deprem toplanma alanları ve afet daha sonrası ulaşım güzergahları, en az yapıların güvenliği kadar değerli bir konudur” diyen Sümer, bu bahiste da şunları söylemiş oldu:
– Bilindiği üzere 1999 sarsıntılarından daha sonra İstanbul için belirlenen 470 sarsıntı toplanma alanından bir kısmının diğer emeller için kullanıldığı açığa çıktı. Birebir biçimde 562 acil ulaşım yolunun bir kısmının korunmadığı anlaşıldı.
OTOPARK HALİNE GETİRDİLER
– Bilhassa sarsıntı toplanma alanlarının AVM ve konut projesi vb. için kıymetlendirilmesi, birtakım yolların parklanmaya açılması, kimilerinin otopark haline getirilmesi kamuoyunda önemli bir reaksiyona niye oldu.
– Zelzele toplanma alanlarının yapılaşmaya açılması, merkezi ve mahallî idarelerin zelzele tehlikesini ve insan hayatını ne kadar önemsediğini açığa çıkartmakla kalmadı, kentin her santimetre karesinin ranta dönüştürülmesi için gözün nasıl karartılabileceğini de gösterdi.
– İBB’nin açıklamasına bakılırsa 859 toplanma alanı, 1017 süreksiz barınma alanı olmak üzere 1876 alan belirlenmiş durumda.
Son senelerdaki olumlu gelişmeleri de vurgulayan Sümer, temel gereksinimlerin karşılanabileceği altyapıya sahip büyük ve geniş alanların tahrip edildiğini, dolgu alanların uygun olmayacağını da ayrıyeten belirtti.
ACİLEN YAPILMASI GEREKENLER
“Açıkçası kadim kent İstanbul’da yapıların zelzele güvenliği yoktur. Bu durum mümkün bir sarsıntıda kaçınılmaz olarak bir faciaya yol açacaktır. Facianın insani boyutunun kestirim edilmesinin iç karartıcı olacağını biliyoruz. Fakat gerçeklerden kaçarak, onları görmezden gelerek kararı değiştirmek mümkün değil” diyen Sümer, son olarak İstanbul’da ivedilikle yapılması gerekenleri şu biçimde sıraladı:
– Riskli yapılar güçlendirilmeli yahut yıkılıp bir daha yapılmalı.
– Hepsinin yıkılıp bir daha yapılması mümkün olmadığından bilim ve tekniğin gereklerine uygun olarak güçlendirme uygulamaları yayınlaştırılmalı.
– Fonksiyonel, sağlıklı bir yapı kontrol sistemi kurulmalı.
– Merkezi idare, lokal idare ve vatandaşların işbirliği yükseltilmeli.
– Meslek örgütleri ve üniversitelerin sürece katılması sağlanmalı.