Barcali
Active member
- Katılım
- 14 Şub 2021
- Mesajlar
- 1,145
- Puanları
- 38
Kargu-2: BM raporuna giren birinci otonom SİHA hakkında neler biliniyor? Getty ImagesKargu araçları Ankara’daki üretim tesisinde
Türkiye’de üretilen Kargu-2 isimli silahlı insansız hava aracı (SİHA) bu ayın başında dünya basınının gündemindeydi.
Mart ayında yayımlanan bir Birleşmiş Milletler (BM) raporuna atıf yapılan “Katil robotlar aramızda” başlıklı haberlerde Kargu-2’nin yapay zeka ile gayelerini vuran birinci SİHA olduğu, bunun geçen yıl Libya’da yaşandığı aktarıldı.
Pekala BM raporunda neler yazıyordu? Kargu-2’nin özellikleri neler? Otonom sistemler niye etik tartışmalara yol açıyor?
Kargu-2 hakkında merak edilen sorulara cevap aradık.
Kargu-2 nedir?
Kargu-2, Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret AŞ (STM) tarafınca geliştirilen, küçük boyutlu bir insansız kamikaze hava aracı. STM bunu “Vurucu İHA” (VİHA) olarak tanımlıyor. BM ise Kargu’yu “ölümcül otonom silah sistemi” (LAWS) olarak niteliyor.
STM 1991’de Türk Silahlı Kuvvetleri ve Savunma Sanayii Müsteşarlığı tarafınca kurulan bir şirket. 2016 prestijiyle ise yüzde 34’ü Savunma Sanayii Başkanlığı’na, yüzde 34’ü özel bir şirket olan Savronik’e, yüzde 31,9’u ise Türk Silahlı Kuvvetleri’ni Güçlendirme Vakfı’nın sahibi olduğu Havelsan’a ilişkin.
Kargu ise STM’nin internet sitesinde şöyleki tanıtılıyor:
“Kargu asimetrik harp yahut anti-terör alanlarında kullanılmak üzere tek er tarafınca taşınabilen, otonom yahut uzaktan kumanda ile çalışabilen, döner kanatlı ulusal vurucu İHA tahlilidir.
“Kargu platform üzerinde gömülü ve gerçek vakitli özgün manzara sürece ve derin öğrenme algoritmalarıyla sabit yahut hareketli hede?ere karşı aktif olarak kullanılabilmektedir.”
STM Kargu’yu YouTube hesabında ise şu görüntüyle tanıtıyor:
70x70x40 cm. boyutlarındaki aracın yükü ise 7 kilo.
Kargu’nun gerçek vakitli obje tespit, teşhis, takip ve sınıflandırma özelliği bulunuyor.
Farklı tipten mühimmatlar taşıyabilen Kargu, amacının yakınına kadar gidip patlıyor.
STM bunu “tali ziyanları en az olacak biçimde otonom hassas vuruş” olarak anlatıyor.
25 dakika havada kalabilen İHA 5 kilometre menzile sahip. 2,8 kilometreye kadar yükselebilen Kargu’nun azamî suratı ise saatte 72 km.
A Haber Eylül 2018’de Kargu’nun Türk Silahlı Kuvvetleri’ne (TSK) teslim edildiğini duyurmuştu.
Anadolu Ajansı’nın haberine bakılırsa bu araçlar Ankara’daki OSTİM Teknopark’ta üretiliyor. Ajans 2020’de yayınladığı haberde STM’nin 500 adet Kargu’yu TSK’ye teslim etmeye hazırlandığını yazmıştı.
Haberde 1-1,5 yıl ortasında Kargu-2’lerin sürü halinde de denetim edebileceği aktarılmıştı. STM’nin YouTube hesabında yayınladığı görüntüde da bu özellik gösteriliyor.
Bu teknolojiye değinen bir BM Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü raporunda, sürü halinde işleyen otonom sistemlerin öngörülebilirliğinin azaldığı vurgulanmıştı.
Kargu-2’nin şu anki özellikleri, fiyatı ve alıcı ülkeler hakkında Kargu’nun üreticisi STM’ye sorular sormak istedik ama iş yoğunlukları niçiniyle cevap veremeyeceklerini öğrendik.
BBC Türkçe‘ye konuşan savunma alanındaki prestijli mecmualardan IHS Jane’s Defence Weekly’nin Orta Doğu ve Afrika Editörü Jeremy Binnie, Kargu-2’nin muhtemelen araçlar ve beşerler içinde ayrım yapabildiğini ama farklı araç cinslerini birbirinden ayırmak üzere yeteneklerinin olup olmadığının bilinmediğini söylemiş oldu.
Otonom sistemler niye eleştiriliyor?
Otonom sistemler birden çok niçinden ötürü eleştiriliyor.
Birincisi teknik niçinlerden kaynaklanıyor. İmaj sürece teknolojisi hâlâ mükemmellikten uzak olduğu için otonom bir SİHA, bir ağaç siluetini bir beşerle karıştırabiliyor. Bu da aygıtın yanlış karar vermesine yol açabiliyor.
BBC
Bu aletlerin geliştirilmesi ve kullanması hakkında etik ve tüzel tenkitler de var.
BBC Türkçe‘ye konuşan bilim ve teknoloji felsefecisi, New York’taki The News School’dan Doç. Dr. Peter Asaro, “İnsanların bir yapay zekalı robot tarafınca öldürülmesine müsaade vermenin ne kadar etik olduğu, yanlış bireylerin vefatına yol açması durumunda bundan kimin sorumlu tutulacağı ve bu bahiste memleketler arası hukukun nasıl değişmesi gerektiği büyük birer tartışma konusu” diyor.
Milletlerarası Robot Silah Denetimi Komitesi Lider Yardımcısı ve Katil Robotları Durdurun Kampanyası Sözcüsü de olan Asaro “Bu sistemlerin teröristler tarafınca hacklenmesi yahut otoriter diktatörler tarafınca kendi halklarına karşı kullanılması” ihtimalinin de kaygı verici olduğunu söylüyor.
Asaro günümüzde bir savaşta bir küme askerin bir köydeki sivilleri öldürmesi durumunda savaş kabahatleri mahkemesi kurulacağını ama bu bir otonom yazılımın kusuru kararı gerçekleşirse bunun bir kaza olarak değerlendirileceğini, muhtemelen kimsenin ceza almayacağını anlatıyor:
“Savaşlarda bu tıp kazalardan çoklukla taraflar sorumlu tutulmuyor. Sorumlular ‘otonom SİHA’nın sivilleri öldüreceğini bilmiyordum’ demesi durumunda yargılanamaz, bu bir savaş kazası olarak kayıtlara geçer.
“Otonom sistemlerin askeri ve sivil emelli kullanımlarında sorumluluk burada farklılaşıyor: Örneğin otonom bir araç yayaları ezse şirket büyük bir tazminat ödeyebilir lakin otonom bir SİHA ezkaza sivilleri öldürürse üreticiye dava açılmıyor.”
Jane’s Defence Weekly Editörü Binnie, “katil robotların” bilinenden daha uzun müddettir ortamızda olduğunu söylüyor:
“Üzerlerindeki radarlarını kullanarak kendi maksatlarına karar veren gemi torpidoları bir müddetdir kullanımda.
“Bu torpidolar ateşlendikten daha sonra onu ateşleyen kişinin hiç bir yönlendirme imkanı kalmıyor.
“Bunların yanlışlı kararlarının örneklerini daha evvel gördük: 2006’da Hizbullah bir İsrail savaş gemisini gaye aldı ama bir kargo gemisini batırdı.
“Yeni jenerasyon torpidolar ise gemileri ayırt etmeyi başarıyor. Bu yüzden yüksek teknoloji otonominin bu alanda işe yaradığını söyleyebiliriz.”
Getty ImagesKargu’lar Ankara’da OSTİM’de üretiliyor
BM’nin raporunda Kargu ile ilgili neler yazıyor?
BM sonucuyla kurulan Libya Uzmanları Paneli, Libya’daki gelişmelere dair 8 Mart’ta Güvenlik Kurulu Başkanlığı’na 548 sayfalık bir rapor sundu.
Uzmanlar raporda 27 Mart 2020’de Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti Başbakanı Fayez Sarrac’ın “Barış Fırtınası Operasyonu’nu” başlatmasının akabinde geri çekilmek zorunda kalan Halife Hafter güçlerine Kargu-2 ile akınlar düzenlendiğini söylemiş oldu:
“İnsansız hava araçları yahut STM Kargu-2 üzere öldürücü otonom silah sistemleri ve başka kamikaze drone’ları kullanılarak lojistik konvoyları ve geri çekilmekte olan Hafter güçlerinin peşine düşüldü.
“Öldürücü otonom silah sistemleri, operatör ile data irtibatına gereksinim duymadan hücum düzenleyecek biçimde programlanmıştı: Bu gerçek bir ‘ateşle, unut ve bul’ özelliğiydi.
“Hafter’in istihbarat ve nezaret için kullandığı az sayıdaki insansız hava aracı ise Koral elektronik savaş sistemleri tarafınca elektronik sinyaller aracılığıyla etkisiz hale getirildi.”
Libya’da Hafter güçlerine Birleşik Arap Emirlikleri tarafınca verilen Pantsir S-1 hava savunma sistemlerinin imha edilmesi geçen yıl ses getirmişti.
Getty ImagesLibya’da etkisiz hale getirilen Rus üretimi Pantsir’lerden biri
BM raporunda, bu hücumda ölümcül otonom silah sistemlerinin de kullanıldığını ve bunun son derece tesirli olduğunu söz edildi.
Doç. Dr. Asaro, BM raporunda bu silahların çekilmekte olan askerlere karşı kullanılmasının yarattığı etik meselelere da dikkat çekti:
“Bunların bir kısmı yaralı askerler olabilir ve Cenevre Sözleşmesi’ne nazaran bu askerlerin amaç alınması yasaktır.
“Dahası, bu askerler beyaz bayrak sallayarak teslim olmaya çalışıyor da olabilirdi. Otonom bir sistemin bunu algılayıp algılamayacağını bilmiyoruz.
“Daha evvel Azerbaycan’ın İsrail tarafınca geliştirilen bir VİHA ile misal hücumlar yaptığını biliyoruz. Bu aracın otonom olmayan bir versiyonu da var ve akında hangisinin kullanıldığını tespit etmek mümkün değildi. Üstelik saldırılanlar da bir okul otobüsüne bindirilmiş bir küme yedek askerdi. Bu akının niye yapıldığını anlayamamıştık.”
Jane’s Defence Weekly’den Jeremy Binnie de daha evvel otonom özelliği olan Polonya imali WB Warmate’in Libya’da görüntülendiğini, bu olayın otonom bir hava aracının bir savaşta kullanıldığı birinci olay olmadığını söylüyor.
BMRaporun ekindeki Kargu-2 görseli
Raporun 30 sayılı ekinde de Libya’da kullanıldıktan daha sonra kalıntısı bulunan bir Kargu-2’nin fotoğraflarına yer verildi.
Sirte ile Mısrata içinde bulunan Ebu Kureyn kasabasında 25 Mayıs’ta bulunan Kargu-2’nin Ocak 2020’de piyasaya sürüldüğü ve sırf Türk Silahlı Kuvvetleri’nin envanterinde yer aldığı açıklandı.
Raporun 30 numaralı ekinde “Türkiye’nin Libya’ya bu sistemi göndermesi 1970 sayılı sonucunın 9. paragrafını (silah ambargosunu düzenleyen paragraf) ihlali manasına gelmektedir” tabirleri yer aldı.
Raporda Türkiye’nin 23 Ekim 2019 ile 30 Kasım 2020 tarihleri içinde 26 başka ihlal gerçekleştirdiği aktarıldı.
Libya’daki Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin 2 Haziran ile 3 Kasım 2019 tarihleri içinde Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı’na ilişkin SSTEK Savunma Sanayi Teknolojileri AŞ’ye üç başka seferde toplam 409,3 milyon euroluk para transferi buyruğu verdiği de açıklandı ve bunların evrakları yer aldı.
Öte yandan Ürdün, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, Suriye ve Rusya’nın da Halife Hafter lehine tekraren silah ambargosunu deldiği aktarıldı.
Panel, raporda işlenen mevzularla ilgili Ürdün, Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri’ne sorular sorduklarını ama karşılık yahut ayrıntılı bilgi alamadıklarını deklare etti.
Otonom Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü’nün teklifleri neler?
Öldürücü otonom silah sistemleri, yapay zekanın gelişmeye başlamasıyla bir arada insan hakları, etik ve teknoloji alanında çalışan bir hayli uzmanın ihtarlarına yol açtı.
Bu bahiste Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler’e hayli sayıda davet yapıldı.
Birleşmiş Milletler Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü (UNIDIR) de Mayıs 2021’de otonom askeri sistemlerin problemleri hakkında kapsamlı bir rapor yayımladı.
Raporda tüm otonom sistemlerin etraflarından topladıkları bilgilere göre karar verdiği hatırlatıldı:
“Gerçek dünyada veri hiç bir vakit kusursuz değildir. Daha da değerlisi karmaşık ve öngörülemez formlarda kusursuzluktan uzaktır. Veri problemleriyle karşılaşan otonom sistemler bu niçinle karmaşık ve öngörülemez yanlışlara yol açabilir.
“Bu yüzden otonom sistemlerin veri problemleri niçiniyle yanlışlı işlemesi, hem kaçınılmaz birebir vakitte beklenmedik olabilir.
“Bu sistemler her vakit sıkıntılı ve öngörülemez datalarla karşı karşıya kalacak.”
Raporu hazırlayan Arthur Holland Michel, bu aygıtların geliştirildiği laboratuvar şartlarında dataların denetim altında olduğunu ama bir savaş ortamında bölgeden toplanacak bilgileri test etmenin mümkün olmadığını belirtiyor.
Michel, bir otonom silah sisteminin yanlış kişiyi öldürmesi durumunda bunun sorumluluğunun kimde olduğunun tartışmalı olduğunu, sistemin sıkıntılarının ne ölçüde bilindiği üzere soruların gerçek karşılıklarını bulmanın sıkıntı olabileceğini söylüyor.
Michel bu rapor için söyleşi yaptığı tüm uzmanların, otonom silahları kullanan tarafların istenmeyen ziyanları tedbire konusunda gerekli adımları atmadığının ortaya çıkması durumunda, kelam konusu tarafların sorumlu tutulacağını dediğini aktarıyor.
Michel’e bakılırsa tüm otonom silah kullanıcılarının, bu sistemlerde ne üzere meselelerin oluşabileceğini bilip, buna hazırlık yapıp, gerekli tahlilleri de uygulayabilecek kapasitede olması gerekiyor.
Getty ImagesKargu’lar OSTİM’de bu biçimde üretiliyor
Birtakım devletlerin güvenilirliği daha düşük otonom silahları kullanımıyla bir arada öbür devletlerin de alandaki avantajlarını kaybetmemek için emsal bir yola gidebileceğini belirten Michel, bunun güvenlik alanında “dibe gerçek bir yarış” manasına geleceği ihtarında bulunuyor.
Michel’in BM için hazırladığı raporda bu problemler karşısında altı tahlil önerisi yer alıyor:
1. Otonom silahların büsbütün yahut kısmen yasaklanması
Bu çeşit silahların yasaklanmasına yönelik davetler bir müddetdir mevcut olsa da devletler bu tarafta bir adım atmakta isteksiz. Öte yandan büyük bir kısmı otomatik olan silah sistemleriyle otonom sistemler içindeki çizginin nerede olduğu konusunda da fikir birliği bulunmuyor. Kimi uzmanlar ise bu çeşit sistemlerin insanlara karşı kullanmasının yasaklanmasının daha kolay bir teklif olacağı görüşünde.
2. Direkt insan denetimi
Otonom sistemlerin başında daima olarak bir insan bulunması ve riskli durumlarda müdahale etmesine yönelik bir milletlerarası yasa da uzmanların teklifleri içinde yer alıyor.
Öte yandan beklenmedik yanılgılar karşısında insanların da her vakit yanlışsız kararları verebileceğinin bir garantisi bulunmuyor. Bir yanılgı durumunda aygıtın başındaki operatörün mü, yoksa operasyona karar veren daha üst seviye bir yetkilinin mi sorumlu tutulacağı da bir başka tartışma konusu.
3. Sorumluluğun belirlenmesi
Memleketler arası toplum, bu sistemlerin istenmeyen ziyanlar vermesi durumunda her vakit bir insanın sorumlu tutulması gerektiğinde hemfikir.
Mevcut yasal çerçeveler yanılgı, özensizlik ve şuurlu taksir üzere konularda tarafları sorumlu tutuyor. Lakin rastgele bir istenmeyen ziyan durumunda bunun öngörülebilir olup olmadığını belirlemek son derece güç.
Bu yüzden birtakım uzmanlar bu tıp ayrıntılara girmeksizin, devletlerin her şartta istenmeyen ziyanlardan ötürü sorumlu tutulmasını talep ediyor. Bu görüşteki uzmanlar, sorumlu tutulan devletlerin bu cins yanlışların önüne geçme yahut kullanımda daha dikkatli olma konusunda daha fazla motivasyona sahip olacağını öne sürüyor.
4. Zarurî kontrol
Bir otonom silah sisteminin ne kadar emniyetli olduğu konusunda yasa yapıcıların karar almasını kolaylaştırmanın bir yolu olarak mecburî kontrol uygulaması öneriliyor.
Bu teklife bakılırsa bir küme bağımsız uzmanın geliştirilen otonom silahı denetleyerek bunların yanılgı hissesini, güvenilirliğini ve mümkün data problemlerini ortaya koyması gerekiyor.
Bunun akabinde da üreticinin bu tekliflerden yola çıkarak sistemindeki eksiklikleri tamamlaması bekleniyor.
5. yinelayan kontrol
Otonom silah sistemlerinin beklenmedik yanlışlar yapması kaçınılmaz olduğu için kimi uzmanlar tespit edilen her kusurdan daha sonra bütün sistemlerin baştan sona denetlenerek birebir kusurun başka sistemlerde de oluşmasının önüne geçilmesine yönelik bir yasal düzenleme gerekiyor.
Ancak kimi sistemlerde epey sık yanılgı tespit edilmesi durumunda bunun uygulanmasının zorlaşacağı da raporda vurgulanıyor.
6. Standartlar ve bilgi paylaşımı
Çok sayıda uzman, bu konularda devletlerin bir standart geliştirmesi ve bilgi paylaşması gerektiğini savunuyor.
Öte yandan askeri ayrıntıların bir epey ülkede bâtın olması niçiniyle devletleri buna ikna etmenin sıkıntı olabileceği belirtiliyor.
SİHA’ların ordular için ehemmiyeti artarken yasak gelebilir mi?
Son senelerda Libya ve Kafkasya’da yaşanan savaşlarda Türkiye’nin ürettiği SİHA’ların alandaki gidişatı değiştirmesi, dünya genelinde bu silahlara yönelik ilgiyi de artırdı.
Türkiye, Çin, ABD ve İsrail bu silahların ihracatından değerli bir gelir elde ediyor.
Pekala bu tabloda BM’de bu silahların kullanmasına dair bir kısıtlama çıkmasını beklemek gerçekçi mi?
BBCPeter Asaro
Doç. Dr. Asaro gerçekçi olduğu görüşünde:
“Otonom SİHA’lar çabucak hemen epeyce yeni ve hiç bir ordu çabucak hemen bunlara bağımlı değil. Bu sayede ülkelerin bir muahede imzalaması daha mümkün.
“Bunların satışından para kazanan ülkeler karşı çıksa da buna benzeri bir örneği Nükleer Silahların Yayılmasını Tedbire Mutabakatı’nda gördük:
“Nükleer silahı olan ülkeler imzalamasa da 100’den çok ülke bu muahedeye taraf oldu ve bu biçimdece memleketler arası kamuoyunun bu silahların kullanmasını yanlışsız bulmadığı bildirisi verildi.
Kimyasal yahut biyolojik silahların yasaklanması da benzeri bir uğraşın kararı gerçekleşti.
“Otonom silahlar konusunda da ABD, Rusya ve Çin üzere büyük ülkelerin stratejik istikrar açısından bu biçimdesi bir muahedeyi destekleyeceğini düşünüyorum. Soğuk Savaş devrindeki nükleer silah yarışının bir benzerinin yaşanmasının önüne fakat bu biçimde geçebilirler.”
Asaro BM’de 30’dan fazla ülkenin, ölümcül otonom silah sistemlerinin başlarında son sonucu veren birer insan olmasına ve bu sistemlerin bireyleri değil sadece tank ve savaş uçakları üzere araçları amaç alabilmesine yönelik bir teşebbüsü desteklediğini söylüyor.
Bu ülkelerin birçoklarının Bağlantısızlar Hareketi’nden olduğunu aktaran Asaro, Avrupa’dan da Belçika ve Avusturya’nın desteklediğini belirtiyor.
Jane’s Defence Weekly’den Jeremy Binnie de bu istikamette davetlerin olduğunu ancak bir epeyce ülkede orduların daha fazla otomasyon kullanmak istemesi niçiniyle bu biçimdesi bir kontrata yönelik direnç olduğunu söylüyor:
“Bu sistemlerin başında ne kadar insan kontrolü olması gerektiği konusunda her insanın kabul edebileceği bir tarif bulmak sıkıntı olabilir.
Türkiye’de üretilen Kargu-2 isimli silahlı insansız hava aracı (SİHA) bu ayın başında dünya basınının gündemindeydi.
Mart ayında yayımlanan bir Birleşmiş Milletler (BM) raporuna atıf yapılan “Katil robotlar aramızda” başlıklı haberlerde Kargu-2’nin yapay zeka ile gayelerini vuran birinci SİHA olduğu, bunun geçen yıl Libya’da yaşandığı aktarıldı.
Pekala BM raporunda neler yazıyordu? Kargu-2’nin özellikleri neler? Otonom sistemler niye etik tartışmalara yol açıyor?
Kargu-2 hakkında merak edilen sorulara cevap aradık.
Kargu-2 nedir?
Kargu-2, Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret AŞ (STM) tarafınca geliştirilen, küçük boyutlu bir insansız kamikaze hava aracı. STM bunu “Vurucu İHA” (VİHA) olarak tanımlıyor. BM ise Kargu’yu “ölümcül otonom silah sistemi” (LAWS) olarak niteliyor.
STM 1991’de Türk Silahlı Kuvvetleri ve Savunma Sanayii Müsteşarlığı tarafınca kurulan bir şirket. 2016 prestijiyle ise yüzde 34’ü Savunma Sanayii Başkanlığı’na, yüzde 34’ü özel bir şirket olan Savronik’e, yüzde 31,9’u ise Türk Silahlı Kuvvetleri’ni Güçlendirme Vakfı’nın sahibi olduğu Havelsan’a ilişkin.
Kargu ise STM’nin internet sitesinde şöyleki tanıtılıyor:
“Kargu asimetrik harp yahut anti-terör alanlarında kullanılmak üzere tek er tarafınca taşınabilen, otonom yahut uzaktan kumanda ile çalışabilen, döner kanatlı ulusal vurucu İHA tahlilidir.
“Kargu platform üzerinde gömülü ve gerçek vakitli özgün manzara sürece ve derin öğrenme algoritmalarıyla sabit yahut hareketli hede?ere karşı aktif olarak kullanılabilmektedir.”
STM Kargu’yu YouTube hesabında ise şu görüntüyle tanıtıyor:
70x70x40 cm. boyutlarındaki aracın yükü ise 7 kilo.
Kargu’nun gerçek vakitli obje tespit, teşhis, takip ve sınıflandırma özelliği bulunuyor.
Farklı tipten mühimmatlar taşıyabilen Kargu, amacının yakınına kadar gidip patlıyor.
STM bunu “tali ziyanları en az olacak biçimde otonom hassas vuruş” olarak anlatıyor.
25 dakika havada kalabilen İHA 5 kilometre menzile sahip. 2,8 kilometreye kadar yükselebilen Kargu’nun azamî suratı ise saatte 72 km.
A Haber Eylül 2018’de Kargu’nun Türk Silahlı Kuvvetleri’ne (TSK) teslim edildiğini duyurmuştu.
Anadolu Ajansı’nın haberine bakılırsa bu araçlar Ankara’daki OSTİM Teknopark’ta üretiliyor. Ajans 2020’de yayınladığı haberde STM’nin 500 adet Kargu’yu TSK’ye teslim etmeye hazırlandığını yazmıştı.
Haberde 1-1,5 yıl ortasında Kargu-2’lerin sürü halinde de denetim edebileceği aktarılmıştı. STM’nin YouTube hesabında yayınladığı görüntüde da bu özellik gösteriliyor.
Bu teknolojiye değinen bir BM Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü raporunda, sürü halinde işleyen otonom sistemlerin öngörülebilirliğinin azaldığı vurgulanmıştı.
Kargu-2’nin şu anki özellikleri, fiyatı ve alıcı ülkeler hakkında Kargu’nun üreticisi STM’ye sorular sormak istedik ama iş yoğunlukları niçiniyle cevap veremeyeceklerini öğrendik.
BBC Türkçe‘ye konuşan savunma alanındaki prestijli mecmualardan IHS Jane’s Defence Weekly’nin Orta Doğu ve Afrika Editörü Jeremy Binnie, Kargu-2’nin muhtemelen araçlar ve beşerler içinde ayrım yapabildiğini ama farklı araç cinslerini birbirinden ayırmak üzere yeteneklerinin olup olmadığının bilinmediğini söylemiş oldu.
Otonom sistemler niye eleştiriliyor?
Otonom sistemler birden çok niçinden ötürü eleştiriliyor.
Birincisi teknik niçinlerden kaynaklanıyor. İmaj sürece teknolojisi hâlâ mükemmellikten uzak olduğu için otonom bir SİHA, bir ağaç siluetini bir beşerle karıştırabiliyor. Bu da aygıtın yanlış karar vermesine yol açabiliyor.
BBC
Bu aletlerin geliştirilmesi ve kullanması hakkında etik ve tüzel tenkitler de var.
BBC Türkçe‘ye konuşan bilim ve teknoloji felsefecisi, New York’taki The News School’dan Doç. Dr. Peter Asaro, “İnsanların bir yapay zekalı robot tarafınca öldürülmesine müsaade vermenin ne kadar etik olduğu, yanlış bireylerin vefatına yol açması durumunda bundan kimin sorumlu tutulacağı ve bu bahiste memleketler arası hukukun nasıl değişmesi gerektiği büyük birer tartışma konusu” diyor.
Milletlerarası Robot Silah Denetimi Komitesi Lider Yardımcısı ve Katil Robotları Durdurun Kampanyası Sözcüsü de olan Asaro “Bu sistemlerin teröristler tarafınca hacklenmesi yahut otoriter diktatörler tarafınca kendi halklarına karşı kullanılması” ihtimalinin de kaygı verici olduğunu söylüyor.
Asaro günümüzde bir savaşta bir küme askerin bir köydeki sivilleri öldürmesi durumunda savaş kabahatleri mahkemesi kurulacağını ama bu bir otonom yazılımın kusuru kararı gerçekleşirse bunun bir kaza olarak değerlendirileceğini, muhtemelen kimsenin ceza almayacağını anlatıyor:
“Savaşlarda bu tıp kazalardan çoklukla taraflar sorumlu tutulmuyor. Sorumlular ‘otonom SİHA’nın sivilleri öldüreceğini bilmiyordum’ demesi durumunda yargılanamaz, bu bir savaş kazası olarak kayıtlara geçer.
“Otonom sistemlerin askeri ve sivil emelli kullanımlarında sorumluluk burada farklılaşıyor: Örneğin otonom bir araç yayaları ezse şirket büyük bir tazminat ödeyebilir lakin otonom bir SİHA ezkaza sivilleri öldürürse üreticiye dava açılmıyor.”
Jane’s Defence Weekly Editörü Binnie, “katil robotların” bilinenden daha uzun müddettir ortamızda olduğunu söylüyor:
“Üzerlerindeki radarlarını kullanarak kendi maksatlarına karar veren gemi torpidoları bir müddetdir kullanımda.
“Bu torpidolar ateşlendikten daha sonra onu ateşleyen kişinin hiç bir yönlendirme imkanı kalmıyor.
“Bunların yanlışlı kararlarının örneklerini daha evvel gördük: 2006’da Hizbullah bir İsrail savaş gemisini gaye aldı ama bir kargo gemisini batırdı.
“Yeni jenerasyon torpidolar ise gemileri ayırt etmeyi başarıyor. Bu yüzden yüksek teknoloji otonominin bu alanda işe yaradığını söyleyebiliriz.”
Getty ImagesKargu’lar Ankara’da OSTİM’de üretiliyor
BM’nin raporunda Kargu ile ilgili neler yazıyor?
BM sonucuyla kurulan Libya Uzmanları Paneli, Libya’daki gelişmelere dair 8 Mart’ta Güvenlik Kurulu Başkanlığı’na 548 sayfalık bir rapor sundu.
Uzmanlar raporda 27 Mart 2020’de Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti Başbakanı Fayez Sarrac’ın “Barış Fırtınası Operasyonu’nu” başlatmasının akabinde geri çekilmek zorunda kalan Halife Hafter güçlerine Kargu-2 ile akınlar düzenlendiğini söylemiş oldu:
“İnsansız hava araçları yahut STM Kargu-2 üzere öldürücü otonom silah sistemleri ve başka kamikaze drone’ları kullanılarak lojistik konvoyları ve geri çekilmekte olan Hafter güçlerinin peşine düşüldü.
“Öldürücü otonom silah sistemleri, operatör ile data irtibatına gereksinim duymadan hücum düzenleyecek biçimde programlanmıştı: Bu gerçek bir ‘ateşle, unut ve bul’ özelliğiydi.
“Hafter’in istihbarat ve nezaret için kullandığı az sayıdaki insansız hava aracı ise Koral elektronik savaş sistemleri tarafınca elektronik sinyaller aracılığıyla etkisiz hale getirildi.”
Libya’da Hafter güçlerine Birleşik Arap Emirlikleri tarafınca verilen Pantsir S-1 hava savunma sistemlerinin imha edilmesi geçen yıl ses getirmişti.
Getty ImagesLibya’da etkisiz hale getirilen Rus üretimi Pantsir’lerden biri
BM raporunda, bu hücumda ölümcül otonom silah sistemlerinin de kullanıldığını ve bunun son derece tesirli olduğunu söz edildi.
Doç. Dr. Asaro, BM raporunda bu silahların çekilmekte olan askerlere karşı kullanılmasının yarattığı etik meselelere da dikkat çekti:
“Bunların bir kısmı yaralı askerler olabilir ve Cenevre Sözleşmesi’ne nazaran bu askerlerin amaç alınması yasaktır.
“Dahası, bu askerler beyaz bayrak sallayarak teslim olmaya çalışıyor da olabilirdi. Otonom bir sistemin bunu algılayıp algılamayacağını bilmiyoruz.
“Daha evvel Azerbaycan’ın İsrail tarafınca geliştirilen bir VİHA ile misal hücumlar yaptığını biliyoruz. Bu aracın otonom olmayan bir versiyonu da var ve akında hangisinin kullanıldığını tespit etmek mümkün değildi. Üstelik saldırılanlar da bir okul otobüsüne bindirilmiş bir küme yedek askerdi. Bu akının niye yapıldığını anlayamamıştık.”
Jane’s Defence Weekly’den Jeremy Binnie de daha evvel otonom özelliği olan Polonya imali WB Warmate’in Libya’da görüntülendiğini, bu olayın otonom bir hava aracının bir savaşta kullanıldığı birinci olay olmadığını söylüyor.
BMRaporun ekindeki Kargu-2 görseli
Raporun 30 sayılı ekinde de Libya’da kullanıldıktan daha sonra kalıntısı bulunan bir Kargu-2’nin fotoğraflarına yer verildi.
Sirte ile Mısrata içinde bulunan Ebu Kureyn kasabasında 25 Mayıs’ta bulunan Kargu-2’nin Ocak 2020’de piyasaya sürüldüğü ve sırf Türk Silahlı Kuvvetleri’nin envanterinde yer aldığı açıklandı.
Raporun 30 numaralı ekinde “Türkiye’nin Libya’ya bu sistemi göndermesi 1970 sayılı sonucunın 9. paragrafını (silah ambargosunu düzenleyen paragraf) ihlali manasına gelmektedir” tabirleri yer aldı.
Raporda Türkiye’nin 23 Ekim 2019 ile 30 Kasım 2020 tarihleri içinde 26 başka ihlal gerçekleştirdiği aktarıldı.
Libya’daki Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin 2 Haziran ile 3 Kasım 2019 tarihleri içinde Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı’na ilişkin SSTEK Savunma Sanayi Teknolojileri AŞ’ye üç başka seferde toplam 409,3 milyon euroluk para transferi buyruğu verdiği de açıklandı ve bunların evrakları yer aldı.
Öte yandan Ürdün, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, Suriye ve Rusya’nın da Halife Hafter lehine tekraren silah ambargosunu deldiği aktarıldı.
Panel, raporda işlenen mevzularla ilgili Ürdün, Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri’ne sorular sorduklarını ama karşılık yahut ayrıntılı bilgi alamadıklarını deklare etti.
Otonom Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü’nün teklifleri neler?
Öldürücü otonom silah sistemleri, yapay zekanın gelişmeye başlamasıyla bir arada insan hakları, etik ve teknoloji alanında çalışan bir hayli uzmanın ihtarlarına yol açtı.
Bu bahiste Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler’e hayli sayıda davet yapıldı.
Birleşmiş Milletler Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü (UNIDIR) de Mayıs 2021’de otonom askeri sistemlerin problemleri hakkında kapsamlı bir rapor yayımladı.
Raporda tüm otonom sistemlerin etraflarından topladıkları bilgilere göre karar verdiği hatırlatıldı:
“Gerçek dünyada veri hiç bir vakit kusursuz değildir. Daha da değerlisi karmaşık ve öngörülemez formlarda kusursuzluktan uzaktır. Veri problemleriyle karşılaşan otonom sistemler bu niçinle karmaşık ve öngörülemez yanlışlara yol açabilir.
“Bu yüzden otonom sistemlerin veri problemleri niçiniyle yanlışlı işlemesi, hem kaçınılmaz birebir vakitte beklenmedik olabilir.
“Bu sistemler her vakit sıkıntılı ve öngörülemez datalarla karşı karşıya kalacak.”
Raporu hazırlayan Arthur Holland Michel, bu aygıtların geliştirildiği laboratuvar şartlarında dataların denetim altında olduğunu ama bir savaş ortamında bölgeden toplanacak bilgileri test etmenin mümkün olmadığını belirtiyor.
Michel, bir otonom silah sisteminin yanlış kişiyi öldürmesi durumunda bunun sorumluluğunun kimde olduğunun tartışmalı olduğunu, sistemin sıkıntılarının ne ölçüde bilindiği üzere soruların gerçek karşılıklarını bulmanın sıkıntı olabileceğini söylüyor.
Michel bu rapor için söyleşi yaptığı tüm uzmanların, otonom silahları kullanan tarafların istenmeyen ziyanları tedbire konusunda gerekli adımları atmadığının ortaya çıkması durumunda, kelam konusu tarafların sorumlu tutulacağını dediğini aktarıyor.
Michel’e bakılırsa tüm otonom silah kullanıcılarının, bu sistemlerde ne üzere meselelerin oluşabileceğini bilip, buna hazırlık yapıp, gerekli tahlilleri de uygulayabilecek kapasitede olması gerekiyor.
Getty ImagesKargu’lar OSTİM’de bu biçimde üretiliyor
Birtakım devletlerin güvenilirliği daha düşük otonom silahları kullanımıyla bir arada öbür devletlerin de alandaki avantajlarını kaybetmemek için emsal bir yola gidebileceğini belirten Michel, bunun güvenlik alanında “dibe gerçek bir yarış” manasına geleceği ihtarında bulunuyor.
Michel’in BM için hazırladığı raporda bu problemler karşısında altı tahlil önerisi yer alıyor:
1. Otonom silahların büsbütün yahut kısmen yasaklanması
Bu çeşit silahların yasaklanmasına yönelik davetler bir müddetdir mevcut olsa da devletler bu tarafta bir adım atmakta isteksiz. Öte yandan büyük bir kısmı otomatik olan silah sistemleriyle otonom sistemler içindeki çizginin nerede olduğu konusunda da fikir birliği bulunmuyor. Kimi uzmanlar ise bu çeşit sistemlerin insanlara karşı kullanmasının yasaklanmasının daha kolay bir teklif olacağı görüşünde.
2. Direkt insan denetimi
Otonom sistemlerin başında daima olarak bir insan bulunması ve riskli durumlarda müdahale etmesine yönelik bir milletlerarası yasa da uzmanların teklifleri içinde yer alıyor.
Öte yandan beklenmedik yanılgılar karşısında insanların da her vakit yanlışsız kararları verebileceğinin bir garantisi bulunmuyor. Bir yanılgı durumunda aygıtın başındaki operatörün mü, yoksa operasyona karar veren daha üst seviye bir yetkilinin mi sorumlu tutulacağı da bir başka tartışma konusu.
3. Sorumluluğun belirlenmesi
Memleketler arası toplum, bu sistemlerin istenmeyen ziyanlar vermesi durumunda her vakit bir insanın sorumlu tutulması gerektiğinde hemfikir.
Mevcut yasal çerçeveler yanılgı, özensizlik ve şuurlu taksir üzere konularda tarafları sorumlu tutuyor. Lakin rastgele bir istenmeyen ziyan durumunda bunun öngörülebilir olup olmadığını belirlemek son derece güç.
Bu yüzden birtakım uzmanlar bu tıp ayrıntılara girmeksizin, devletlerin her şartta istenmeyen ziyanlardan ötürü sorumlu tutulmasını talep ediyor. Bu görüşteki uzmanlar, sorumlu tutulan devletlerin bu cins yanlışların önüne geçme yahut kullanımda daha dikkatli olma konusunda daha fazla motivasyona sahip olacağını öne sürüyor.
4. Zarurî kontrol
Bir otonom silah sisteminin ne kadar emniyetli olduğu konusunda yasa yapıcıların karar almasını kolaylaştırmanın bir yolu olarak mecburî kontrol uygulaması öneriliyor.
Bu teklife bakılırsa bir küme bağımsız uzmanın geliştirilen otonom silahı denetleyerek bunların yanılgı hissesini, güvenilirliğini ve mümkün data problemlerini ortaya koyması gerekiyor.
Bunun akabinde da üreticinin bu tekliflerden yola çıkarak sistemindeki eksiklikleri tamamlaması bekleniyor.
5. yinelayan kontrol
Otonom silah sistemlerinin beklenmedik yanlışlar yapması kaçınılmaz olduğu için kimi uzmanlar tespit edilen her kusurdan daha sonra bütün sistemlerin baştan sona denetlenerek birebir kusurun başka sistemlerde de oluşmasının önüne geçilmesine yönelik bir yasal düzenleme gerekiyor.
Ancak kimi sistemlerde epey sık yanılgı tespit edilmesi durumunda bunun uygulanmasının zorlaşacağı da raporda vurgulanıyor.
6. Standartlar ve bilgi paylaşımı
Çok sayıda uzman, bu konularda devletlerin bir standart geliştirmesi ve bilgi paylaşması gerektiğini savunuyor.
Öte yandan askeri ayrıntıların bir epey ülkede bâtın olması niçiniyle devletleri buna ikna etmenin sıkıntı olabileceği belirtiliyor.
SİHA’ların ordular için ehemmiyeti artarken yasak gelebilir mi?
Son senelerda Libya ve Kafkasya’da yaşanan savaşlarda Türkiye’nin ürettiği SİHA’ların alandaki gidişatı değiştirmesi, dünya genelinde bu silahlara yönelik ilgiyi de artırdı.
Türkiye, Çin, ABD ve İsrail bu silahların ihracatından değerli bir gelir elde ediyor.
Pekala bu tabloda BM’de bu silahların kullanmasına dair bir kısıtlama çıkmasını beklemek gerçekçi mi?
BBCPeter Asaro
Doç. Dr. Asaro gerçekçi olduğu görüşünde:
“Otonom SİHA’lar çabucak hemen epeyce yeni ve hiç bir ordu çabucak hemen bunlara bağımlı değil. Bu sayede ülkelerin bir muahede imzalaması daha mümkün.
“Bunların satışından para kazanan ülkeler karşı çıksa da buna benzeri bir örneği Nükleer Silahların Yayılmasını Tedbire Mutabakatı’nda gördük:
“Nükleer silahı olan ülkeler imzalamasa da 100’den çok ülke bu muahedeye taraf oldu ve bu biçimdece memleketler arası kamuoyunun bu silahların kullanmasını yanlışsız bulmadığı bildirisi verildi.
Kimyasal yahut biyolojik silahların yasaklanması da benzeri bir uğraşın kararı gerçekleşti.
“Otonom silahlar konusunda da ABD, Rusya ve Çin üzere büyük ülkelerin stratejik istikrar açısından bu biçimdesi bir muahedeyi destekleyeceğini düşünüyorum. Soğuk Savaş devrindeki nükleer silah yarışının bir benzerinin yaşanmasının önüne fakat bu biçimde geçebilirler.”
Asaro BM’de 30’dan fazla ülkenin, ölümcül otonom silah sistemlerinin başlarında son sonucu veren birer insan olmasına ve bu sistemlerin bireyleri değil sadece tank ve savaş uçakları üzere araçları amaç alabilmesine yönelik bir teşebbüsü desteklediğini söylüyor.
Bu ülkelerin birçoklarının Bağlantısızlar Hareketi’nden olduğunu aktaran Asaro, Avrupa’dan da Belçika ve Avusturya’nın desteklediğini belirtiyor.
Jane’s Defence Weekly’den Jeremy Binnie de bu istikamette davetlerin olduğunu ancak bir epeyce ülkede orduların daha fazla otomasyon kullanmak istemesi niçiniyle bu biçimdesi bir kontrata yönelik direnç olduğunu söylüyor:
“Bu sistemlerin başında ne kadar insan kontrolü olması gerektiği konusunda her insanın kabul edebileceği bir tarif bulmak sıkıntı olabilir.