Prof. Dr. Şevket Pamuk: İktisat bilgisine fazla güvenen önderlerin kusurlarından epey kuvvetlikler çektik İktisat Tarihçisi Prof. Dr. Şevket Pamuk ekonomik durumu “bunalım” olarak nitelendirdi. SÖZCÜ’ye özel değerlendirmelerde bulunan Pamuk, ” Cumhuriyet tarihinin kimi periyotları iktisat bilgisine ziyadesiyle güvenen başkanların yanlışlarından kaynaklanan iktisadi kuvvetliklerle geçti” dedi, “Israr edilirse şartlar ağırlaşacak” ihtarında bulundu.
İktisatta alışılmadık günler yaşıyoruz. Kimse ne yapacağını, başına ne geleceğini bilmiyor.
Bu karanlığa ışık tutabilmek için Türkiye’nin kıymetli bilim insanlarından, iktisat tarihi konusunda birinci akla gelen isimlerden Prof. Dr. Şevket Pamuk‘un kapısını çaldık.
“İktisat nereye gidiyor? Ne yaşıyoruz? Daha evvel yaşadığımız krizler bize nasıl bir yol gösteriyor?” hepsini sorduk…
Boğaziçi Üniversitesi’nin duayen hocalarından Prof. Dr. Şevket Pamuk iktisat tarihi konusunda dünyanın sayılı bilim erkeklerindan biri… Uzun yıllar Dünya İktisat Tarihçileri Derneği’nin idare şurası üyeliği, Avrupa İktisat Tarihçileri Derneği Başkanlığı’nı yaptı. Osmanlı ve çağdaş Türkiye iktisat tarihi üzerine bir hayli makale ve kitap yayımladı. Kitapları biroldukca ülkede basıldı. “Paranın Tarihi”ni yazdı. Bu kitabı Cambridge Üniversitesi Yayınları tarafınca yayımlandı. Çok sayıda memleketler arası ödül aldı. Bilim Akademisi Üyesi…
İşte Prof. Dr. Şevket Pamuk’un 2022 yılına girerken sorularımıza verdiği cevaplar, Türkiye iktisadına dair tespit ve değerlendirmeleri:
niye DAHA UYGUNUNU YAPAMADIK?
Türkiye iktisadında kişi başına gelirin seviyesi ve artış suratı son 70 yılda dünya ortalamalarına yakın, ortalamaların biraz üzerinde gerçekleşti. neden daha güzelini yapamadık diye düşününce, global iktisadın kurallarındaki eşitsizliklerden eğitim, araştırma ve teknoloji alanındaki zaaflarımıza kadar bir fazlaca niye akla geliyor.
Bunların yanı sıra, siyasi rejimlerimizin kırılganlıkları ve siyasetteki istikrarsızlıklar da iktisadi gelişme önünde kıymetli bir mahzur oluşturdu.
“BUGÜN FARKLI BİR YERDE OLABİLİRDİK”
İkinci Dünya Savaşının sona ermesinden bu yana, iktisatta vakit zaman başarılı periyotlar yaşansa da, bunlar uzun sürmedi. 1950’lerin ikinci yarısı, 1970’ler ve 1990’lar, kısa ömürlü koalisyon hükümetlerinin uygulamalarından yahut iktisat bilgisine ziyadesiyle güvenen başkanların yanlışlarından kaynaklanan iktisadi kuvvetliklerle geçti. Bu güç periyotları yaşamasaydık, bugün iktisadi gelişme yolunda daha farklı bir yerde olabilirdik.
“AKP’NİN ÖZEL BİR YERİ VAR”
AKP iktidarı devrinin bu tarih ortasında özel bir yeri var. AKP iktidarının evvelkilerden daha uzun sürmesi, AKP’ye ve başkanına esaslı değişiklikler yapabilme fırsatı verdi. Lakin bu uzun vakit dilimi ekonomiyi dönüştürmek ve güçlendirmek için değil, siyasi rejimi değiştirmek için kullanıldı.
Geçtiğimiz 19 yılda iktisat siyasi amaçlara ulaşmak için bir araç olarak görüldü. Bugünlerde kucak dolusu kelamı edilen iktisadi bağımsızlık gayesi pek hatırlanmadı. Uzun iktidarı boyunca AKP’nin bir endüstrileşme modeli ya da siyaseti olmadı.
“PARA BASIP KREDİ DAĞITMAK TEMEL SİYASET OLDU”
Dünya ekonomisindeki likidite bolluğunda dış kredi sağlamak ve içeride para basıp iktidara en yakın bölümlerden başlayarak kredi dağıtmak, temel iktisat siyaseti haline geldi. İnşaat üzere iktidara yakın kesitlere en uygun gelen kesimler ve heybetli altyapı projeleri tercih edildi. İnşaat dalı haricindeki yatırımlar gerilerken verimlilik son on yılda yerinde saydı.
“KAYBOLAN İNANCI GERİ GETİRMEK ARTIK ÇOK ZOR”
Bugünkü buhran şartlarına bir kaç yıl ortasında gelmedik. AKP iktidarının birinci senelerından daha sonra iktisadın yapısı giderek zayıfladı. Hem ülke ortasında hem ülke haricinde hukuka, iktisat idaresine ve iktisadın gücüne olan inanç vakit ortasında kayboldu. Kaybolan itimadı geri getirmek artık epey sıkıntı.
“DÜNYADA RÜZGARLAR DEĞİŞTİ, İNAT EDİLİYOR”
Artık dünyada rüzgarların değiştiği, merkez bankalarının faizleri yükseltme eğilimine girdikleri bir devirde, para basıp kredi dağıtma siyasetinde ısrar hatta inat ediliyor.
Yapılanlara münasebet aranırken, düşük faiz ve düşük pahalı TL siyaseti, Çin modeli olarak sunuluyor. halbuki Çin’de düşük kur epeyce daha istikrarlı şartlarda ve uzun yıllar boyunca endüstrileşme, teknoloji ve eğitim siyasetleriyle desteklendiği için muvaffakiyete ulaşabilmişti.
İçeriği ve derinliği hayli zayıf bugünkü siyaset, 80 milyonluk bir ülkeyi deney tahtası haline getiriyor.
“DÖVİZ KURUNDAKİ DALGALANMALAR DEVAM EDECEK”
Şayet bugünkü siyasette ısrar edilirse, önümüzdeki devirde tam olarak nelerle karşılaşacağımızı öngörmek kolay değil. Büyük ihtimalle son periyotta aslına bakarsan azalmakta olan cari açığın kapandığını goreceğiz. Fakat artan belirsizlikler ve döviz kurundaki dalgalanmalar ekonomiyi olumsuz etkilemeye devam edecektir.
Ayrıyeten enflasyonda düşüş beklenmemelidir. Tam bilakis, giderek yükselen enflasyon, örgütsüz, savunmasız, dar gelirli kesitleri en epey etkileyecek ve gelir dağılımındaki eşitsizlikleri artıracaktır.
“ISRAR EDİLİRSE ŞARTLAR DAHA DA AĞIRLAŞACAK”
Bu süreç ortasında bütçe ve daha genel olarak kamu kesitinin istikrarları daha da bozulabilir. Yapılan yanlışlar ve artan belirsizlik karşısında toplumsal takviye azalırken, izlenen siyasetlerin sürdürülmesi güçleşecektir. Şayet bu siyasetlerde ne değerine olursa olsun ısrar edilirse, şartlar daha da ağırlaşacak ve daha radikal uygulamalar gündeme gelebilecektir.
İktisatta yaratılan hasarı tamir etmek uzun vakit alacaktır. Fakat daha evvel olduğu üzere, Türkiye er ya da geç bu sıkıntı günleri de geride bırakacaktır.
Bugünden ileriye hakikat bakarken, yapılan yanlışlardan, ödenen bedellerden dersler çıkarılacağını ummak istiyoruz. Yalnızca iktisat siyasetleri açısından değil, son periyottaki olumsuz gidişata yer hazırlayan siyasi rejim açısından da…
“SİYASİ ŞARTLAR ELVERİŞLİ OLDUĞUNDA…”
Türkiye’de ekonomik dinamizm her vakit var oldu. Bugünkü ağır sıkıntıların aşılması ve daha kuvvetli ve istikrarlı bir iktisada geçiş lakin siyasette olumlu gelişmelerle mümkün olacak.
İleride siyasi şartlar elverişli olduğunda, umarız eğitime daha fazla kıymet veren, daha ileri teknolojiler kullanan ve daha yüksek verimlilikle üreten, gelirlerin daha eşit paylaşıldığı, etrafa daha saygılı bir iktisat kurmak mümkün olur.
İktisatta alışılmadık günler yaşıyoruz. Kimse ne yapacağını, başına ne geleceğini bilmiyor.
Bu karanlığa ışık tutabilmek için Türkiye’nin kıymetli bilim insanlarından, iktisat tarihi konusunda birinci akla gelen isimlerden Prof. Dr. Şevket Pamuk‘un kapısını çaldık.
“İktisat nereye gidiyor? Ne yaşıyoruz? Daha evvel yaşadığımız krizler bize nasıl bir yol gösteriyor?” hepsini sorduk…
Boğaziçi Üniversitesi’nin duayen hocalarından Prof. Dr. Şevket Pamuk iktisat tarihi konusunda dünyanın sayılı bilim erkeklerindan biri… Uzun yıllar Dünya İktisat Tarihçileri Derneği’nin idare şurası üyeliği, Avrupa İktisat Tarihçileri Derneği Başkanlığı’nı yaptı. Osmanlı ve çağdaş Türkiye iktisat tarihi üzerine bir hayli makale ve kitap yayımladı. Kitapları biroldukca ülkede basıldı. “Paranın Tarihi”ni yazdı. Bu kitabı Cambridge Üniversitesi Yayınları tarafınca yayımlandı. Çok sayıda memleketler arası ödül aldı. Bilim Akademisi Üyesi…
İşte Prof. Dr. Şevket Pamuk’un 2022 yılına girerken sorularımıza verdiği cevaplar, Türkiye iktisadına dair tespit ve değerlendirmeleri:
niye DAHA UYGUNUNU YAPAMADIK?
Türkiye iktisadında kişi başına gelirin seviyesi ve artış suratı son 70 yılda dünya ortalamalarına yakın, ortalamaların biraz üzerinde gerçekleşti. neden daha güzelini yapamadık diye düşününce, global iktisadın kurallarındaki eşitsizliklerden eğitim, araştırma ve teknoloji alanındaki zaaflarımıza kadar bir fazlaca niye akla geliyor.
Bunların yanı sıra, siyasi rejimlerimizin kırılganlıkları ve siyasetteki istikrarsızlıklar da iktisadi gelişme önünde kıymetli bir mahzur oluşturdu.
“BUGÜN FARKLI BİR YERDE OLABİLİRDİK”
İkinci Dünya Savaşının sona ermesinden bu yana, iktisatta vakit zaman başarılı periyotlar yaşansa da, bunlar uzun sürmedi. 1950’lerin ikinci yarısı, 1970’ler ve 1990’lar, kısa ömürlü koalisyon hükümetlerinin uygulamalarından yahut iktisat bilgisine ziyadesiyle güvenen başkanların yanlışlarından kaynaklanan iktisadi kuvvetliklerle geçti. Bu güç periyotları yaşamasaydık, bugün iktisadi gelişme yolunda daha farklı bir yerde olabilirdik.
“AKP’NİN ÖZEL BİR YERİ VAR”
AKP iktidarı devrinin bu tarih ortasında özel bir yeri var. AKP iktidarının evvelkilerden daha uzun sürmesi, AKP’ye ve başkanına esaslı değişiklikler yapabilme fırsatı verdi. Lakin bu uzun vakit dilimi ekonomiyi dönüştürmek ve güçlendirmek için değil, siyasi rejimi değiştirmek için kullanıldı.
Geçtiğimiz 19 yılda iktisat siyasi amaçlara ulaşmak için bir araç olarak görüldü. Bugünlerde kucak dolusu kelamı edilen iktisadi bağımsızlık gayesi pek hatırlanmadı. Uzun iktidarı boyunca AKP’nin bir endüstrileşme modeli ya da siyaseti olmadı.
“PARA BASIP KREDİ DAĞITMAK TEMEL SİYASET OLDU”
Dünya ekonomisindeki likidite bolluğunda dış kredi sağlamak ve içeride para basıp iktidara en yakın bölümlerden başlayarak kredi dağıtmak, temel iktisat siyaseti haline geldi. İnşaat üzere iktidara yakın kesitlere en uygun gelen kesimler ve heybetli altyapı projeleri tercih edildi. İnşaat dalı haricindeki yatırımlar gerilerken verimlilik son on yılda yerinde saydı.
“KAYBOLAN İNANCI GERİ GETİRMEK ARTIK ÇOK ZOR”
Bugünkü buhran şartlarına bir kaç yıl ortasında gelmedik. AKP iktidarının birinci senelerından daha sonra iktisadın yapısı giderek zayıfladı. Hem ülke ortasında hem ülke haricinde hukuka, iktisat idaresine ve iktisadın gücüne olan inanç vakit ortasında kayboldu. Kaybolan itimadı geri getirmek artık epey sıkıntı.
“DÜNYADA RÜZGARLAR DEĞİŞTİ, İNAT EDİLİYOR”
Artık dünyada rüzgarların değiştiği, merkez bankalarının faizleri yükseltme eğilimine girdikleri bir devirde, para basıp kredi dağıtma siyasetinde ısrar hatta inat ediliyor.
Yapılanlara münasebet aranırken, düşük faiz ve düşük pahalı TL siyaseti, Çin modeli olarak sunuluyor. halbuki Çin’de düşük kur epeyce daha istikrarlı şartlarda ve uzun yıllar boyunca endüstrileşme, teknoloji ve eğitim siyasetleriyle desteklendiği için muvaffakiyete ulaşabilmişti.
İçeriği ve derinliği hayli zayıf bugünkü siyaset, 80 milyonluk bir ülkeyi deney tahtası haline getiriyor.
“DÖVİZ KURUNDAKİ DALGALANMALAR DEVAM EDECEK”
Şayet bugünkü siyasette ısrar edilirse, önümüzdeki devirde tam olarak nelerle karşılaşacağımızı öngörmek kolay değil. Büyük ihtimalle son periyotta aslına bakarsan azalmakta olan cari açığın kapandığını goreceğiz. Fakat artan belirsizlikler ve döviz kurundaki dalgalanmalar ekonomiyi olumsuz etkilemeye devam edecektir.
Ayrıyeten enflasyonda düşüş beklenmemelidir. Tam bilakis, giderek yükselen enflasyon, örgütsüz, savunmasız, dar gelirli kesitleri en epey etkileyecek ve gelir dağılımındaki eşitsizlikleri artıracaktır.
“ISRAR EDİLİRSE ŞARTLAR DAHA DA AĞIRLAŞACAK”
Bu süreç ortasında bütçe ve daha genel olarak kamu kesitinin istikrarları daha da bozulabilir. Yapılan yanlışlar ve artan belirsizlik karşısında toplumsal takviye azalırken, izlenen siyasetlerin sürdürülmesi güçleşecektir. Şayet bu siyasetlerde ne değerine olursa olsun ısrar edilirse, şartlar daha da ağırlaşacak ve daha radikal uygulamalar gündeme gelebilecektir.
İktisatta yaratılan hasarı tamir etmek uzun vakit alacaktır. Fakat daha evvel olduğu üzere, Türkiye er ya da geç bu sıkıntı günleri de geride bırakacaktır.
Bugünden ileriye hakikat bakarken, yapılan yanlışlardan, ödenen bedellerden dersler çıkarılacağını ummak istiyoruz. Yalnızca iktisat siyasetleri açısından değil, son periyottaki olumsuz gidişata yer hazırlayan siyasi rejim açısından da…
“SİYASİ ŞARTLAR ELVERİŞLİ OLDUĞUNDA…”
Türkiye’de ekonomik dinamizm her vakit var oldu. Bugünkü ağır sıkıntıların aşılması ve daha kuvvetli ve istikrarlı bir iktisada geçiş lakin siyasette olumlu gelişmelerle mümkün olacak.
İleride siyasi şartlar elverişli olduğunda, umarız eğitime daha fazla kıymet veren, daha ileri teknolojiler kullanan ve daha yüksek verimlilikle üreten, gelirlerin daha eşit paylaşıldığı, etrafa daha saygılı bir iktisat kurmak mümkün olur.