STK’larda bayan ve LGBTİ+lara cinsiyet temelli ayrımcılık “Sivil Toplumda Bayan Olmak” başlıklı belgenin ikinci yazısında, bayan ve LGBTİ+’lara karşı cinsiyet temelli ayrımcılığın farklı tezahürleri yer buluyor. Natürel asıl sorumuz şu: sivil toplumda yer alan az sayıda bayan, erkeklerle eşit haklara sahip mi? Bölgesel seviyede farklılıklar olduğu söylenebilir mi? Sorunun karşılığı ise “Heval artık vakti değil” cümlesi ile özetlenebilir.
2021 yılında Universus tarafınca yürütülen bir araştırmada sivil toplum çalışanları içinde bayana yönelik ayrımcılığın yansımaları çeşitli mevzu başlıkları altında sıralanıyor: Sigortası net maaşı üzerinden ödenenlerin yüzde 84’ü erkek, sigortası net maaş üzerinden yatırılmayanların yüzde 77’si bayan. “Çalışanların ne çoğunlukla fazla mesaiye kalması beklenir” sorusuna “her zaman” cevabı verenlerin oranı yüzde 18; bunların da yüzde 77,7’sini bayanlar oluşturuyor. bir daha, fazla mesai fiyatlarının karşılanmadığını söyleyen yüzde 86 oranındaki sivil toplum çalışanlarının da yüzde 77,7’ünü bayanlar oluşturuyor.
Bu yazı için görüşlerini paylaşanlar sivil alanda bayanların erkeklere kıyasla daha çalışkan, daha sorumluluk sahibi, kapsayıcı tahlil teklifleri geliştirdiği konusunda uzlaşıyor. Sivil toplum alanında uzman ve çeşitli kuruluşlara danışmanlık yapan Nurcan Baysal, kendi tecrübelerinden yola çıkarak kelam konusu araştırma bulgularını özetliyor: “Bir gerçeklik var; bayanlar, sivil toplumda da daha çalışkanlar. Hayat bize bunu öğretiyor. Bu da size bir dolu şeyle baş etmeyi öğretiyor; mecburiyetten çalışkan oluyorsunuz bir mühlet daha sonra.”
Covid-19 global salgınıyla birlikte sivil toplumdaki artan iş yükü ve iş yoğunluğundan da bir daha bayan çalışanlar daha fazla etkileniyor. bir daha Universus’un yürüttüğü araştırmanın bulgularına nazaran bayan çalışanların pandemi mühletince iş yükü daha fazla artmışken, erkek çalışanlar iş yükü yoğunluğunun değişmediğini yahut azaldığını söz ediyor.
Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği’nden Yeliz Dede-Özdemir, bayan ve muhalif olanların, hem sivil hayatta birebir vakitte çalışma hayatında daha fazla ayrımcılığa, mobbinge ve şiddete maruz kaldığını gözlemlediğini söylerken; İstanbul Ticaret Üniversitesi öğretim üyelerinden Doç. Dr. Nihal Kocabay-Şener bilhassa karma örgütlerde bayan olmanın “mücadeleyi iki ile çarpmak demek” demek olduğunu, bu örgütlerde bayanların varlık uğraşı verdiğini belirtiyor.
Tüm bu dezavantajlara rağmen, sivil toplum hem de bayanlara ve LGBTİ+ bireylere alan açan ve kendilerine bilhassa hak temelli örgütlerde yer bulabilmelerine imkan sunan bir alan. EŞİK Platformu’nda faaliyet yürüten avukat ve aktivist Selin Nakıpoğlu, sivil alanda gönüllüsü olduğu STK’ların kendisi için birer “nefes alanı” olduğunu vurguluyor. “Başka bir Türkiye güya yaşadığım” derken; aktivist ve hak savunucusu Zeynep His Ağbayır ise, sivil toplumu aktivizm bağlamında hak temelli savunuculuk yapan, bayanlar dâhil, herkes için çalışılması en uygun alanlardan biri olarak kıymetlendiriyor.
İkili cinsiyet sisteminin yarattığı toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin sivil toplumda da biroldukca kişiyi olumsuz etkilediğini hatırlatan Cinsel Şiddetle Uğraş Derneği üyesi İrem Öztürk, bu alanda çalışan kurumların, ikili cinsiyet haricinde kalanlar için inançlı bir alan oluşturduklarını belirtiyor. “Ana akım sivil toplum eko-sistemi hâlâ pek ataerkil pratikler ve telaffuzlar içeriyor” diyen Öztürk, bu şahısların birtakım STK’larda çalışma alanı bulabilseler dahi, sivil toplumun genelinden ayrışmak zorunda kalabildiklerini kaydediyor.
Sosyal Siyaset, Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Çalışmaları Derneği’nde çalışan Zarife Akbulut, bayan olmanın kuvvetliğünü sorumluluk boyutuyla vurguluyor. Akbulut, kimi vakit bir bayan yahut LGBTİ+ birey, yani “hak gayretinin öznesi”, olarak kelam üretme mecburiliği hissediyor. Lakin “düz hetero adamların” bu zaruriliği taşımadığını düşünüyor. Ona göre, bayanlar her durumda erkeklere kıyasla epey daha fazla sorumluluk duyma eğilimindeler.
Trabzon’da bayan hareketi ortasında yer alan Teşrife Bhalbukin ise, sivil alanda adamların bayanlara yaklaşımı üzerinden bayan olmayı şöyleki tanım ediyor: “Eril iktidar her yerde olduğu üzere sivil toplumda da var. Erkekler ‘eşitlikçiyiz’ diyorlar fakat bayan hakları konusundaki telaffuzları bile küçümsüyorlar. Bayanlara karşı daima ‘sizden daha düzgün biliriz tavrı’ arasındaler.”
Yukarıda belirttiğimiz 2021 yılında yayımlanan Universus araştırma raporunda yer alan kıymetli bir öbür bulgu, öbür bir fazlaca başlıkta olduğu üzere sivil alanda bayanların erkeklere bakılırsa karar alma sürecinde daha az kapsandıklarını hissetmeleri. İştirakçi bayan ve LGBTİ+ sivil toplum çalışanlarının yüzde 31’i karar alma sistemlerinin kapsayıcı ve iştirakçi olduğunu düşünüyor; erkekler ise bu soruya yüzde 56 oranında olumlu karşılık veriyor. Başka yandan, bayanların yüzde 69,2’si çalıştığı kurumun örgüt içi işleyişte eşitlikçi olmadığını; yüzde 42’sinin çalıştığı kurumun iç işleyişte hiç eşitlikçi olmadığını düşünmesi de kayda paha bir başka bulgu.
SİVİL TOPLUMDA TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ: ‘HEVAL VAKTİ DEĞİL!’
Bu yazı için görüşülen hak savunucularının vurguladığı üzere bir fazlaca STK, sivil alandaki eşitsizliklerle örülü ve dezavantajlı duruma rağmen, bu alandaki toplumsal cinsiyet dinamiklerine mahsus problemleri kendi faaliyet alanlarının haricinde görüyor ve kendi gündemlerine dâhil etmiyor.
Önce bardağın dolu tarafınca başlayalım. , Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği’nden Yeliz Dede-Özdemir, STK’larda eşitlik şuurunun kamu ve özel kesime kıyasla epey daha yüksek olduğunu ve Türkiye’de sivil alanda bayan ve LGBTİ+ların en ağır temsil edildiği alanın bayan ve LGBTİ+ örgütleri olduğunu kaydediyor. Selin Nakıpoğlu üzere birfazlaca kişi, bayan ve LGBTİ+ örgütlerini çoğunlukla “Türkiye’nin en kuvvetli sivil toplum faaliyetlerini yürüten” kurumlar olarak pahalandırıyor. Selen Doğan, “kadın hareketi, sivil toplumun lokomotifi” derken, Zarife Akbulut, bayanların cinsiyet temelli ayrımcılığa karşı yürüttüğü gayret yardımıyla sivil alandaki cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği temelli ayrımcılığın azaldığını vurguluyor.
Nurcan Baysal’ın belirttiği üzere, bayan ve LGBTİ+ örgütleri haricinde bu sivil alanda “hiç tartışılmayan bir konu”. “30 yıldır sivil toplumdayım; bizim bölgede şu var: heval vakti değil! Bizde bu biçimde hiç gelmiyor! bu biçimde, ne vakit? Biz toplumsal cinsiyet problemini, birtakım acil mevzular niçiniyle, hâlâ konuşamıyoruz.”
İstanbul Ticaret Üniversitesi’nde çalışan akademisyen Doç. Dr. Nihal Kocabay-Şener’e göre, kimi sivil toplum örgütleri kendi içlerinde kurdukları sistemlerle (eşitlik kurulları, bayan ve LGBTİ+ kurulları gibi) mevzuyu kendi kurumsal gündemlerine dahil ederken; başkalarında ise eşitsizlik sorunu birebir derecede ciddiyetle ele alınmıyor. Trabzon’da bayan hareketi ortasında yer alan Teşrife Bhalbukin da, bayan örgütlerinin eşitliğe dair gereğince donanımlı bulunmasına ve alanda etkin olarak yer almalarına rağmen, öbür alanlarda faaliyet yürüten STK’ların mevzuyu içselleştirmediklerini kaydediyor.
Kadın ve LGBTİ + örgütleri haricinde eşitsizliğin pek konuşulmadığını düşünen Ankara merkezli Engelli Bayan Derneği üyesi Bahar Yavuz bu durumu şöyleki özetliyor: “Bu aslında gerçek bir sorun değilmiş de biz dikkati dağıtıyormuşuz üzere davranılıyor. Eşitlik hassasiyeti olduğunu söyleyen STK’ların birçok, bir çalışma yapar ya da idare heyeti belirlenirken bu dengeyi sağlamayı hayli da gözetmiyor.” Fakat genel tablo eşitsizlik meselesinin kelam konusu STK’larda dahi tartışılmaya devam ettiğini gösteriyor. Bu çerçevede İrem Öztürk, ikili cinsiyet anlayışı ile yalnızca bayanlara odaklanma ve LGBTİ+ bireyleri dışarıda bırakmanın sivil alanda sık karşılaşılan ve hak temelli olmayan bir yaklaşım olduğunu hatırlatıyor.
‘SİVİL TOPLUMDA DA CAM TAVAN VAR!’
Peki, siyaset alanında olduğu üzere sivil toplumda bir cam tavan var mı? Faaliyet yürütülen hak savunusu alanlarına nazaran, sivil toplumda bayan ve LGBTİ+’ların temsili ve karar organlarında kendilerine buldukları pozisyon farklılaşıyor mu? Bayanlar, yalnızca bayan ve LGBTİ+ örgütlerinde mi kuvvetli? Bu soruları birlikte düşünen Nihal Kocabay-Şener, son devirde bilhassa yükselen toplumsal cinsiyet tersi harekete karşın, eşitlik savunuculuğunun güçlendiğini ve sivil alanda bayanların temsil edildiğini söylüyor.
Selin Nakıpoğlu, bayanların sivil alanda temsiline “siyasette temsil” açısından bakarak, verilen çaba oranında eşit temsiliyetten bahsedilemeyeceğini kaydediyor. Bahar Yavuz, “engellilik alanında da STK’ların birçoklarının idaresinde yaşlılar ve erkekler sayıca fazla. Sivil alanda cam tavan hâlâ var” diyor. Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği’nden Funda Şenol-Cantek de toplumsal cinsiyet temelli çalışmayan STK’larda cam tavan etkisinin daha fazla olduğunu gözlemliyor.
bir epeyce STK’nın kuruluş basamağında ve idare heyetinde yer alan Nurcan Baysal, “işin birçoklarını yapan her vakit bayanlar olarak biz oluyorduk, projeleri biz hazırlıyorduk. Gaye kitleye biz gidiyorduk, o sırada erkekler yanımızda değildi. Biz ‘yönetimde kim olacak?’ bunu da düşünmezdik, o kadar heyecanlıydık. daha sonra, bir bakardık ki idareye erkekler oturmuş.”
Zarife Akbulut, genel olarak sivil alanda LGBTİ+ ve bayan sivil alan aktörlerinin düşük düzeydeki varlığını, toplumsal cinsiyet eşitsizliği niçiniyle eğitim hakkına ulaşmamış bayan ve LGBTİ+’ların uzmanlık isteyen bu tıp alanlarda yer almasının mümkün olmamasıyla açıklıyor. Dahası, LGBTİ+ hak savunuculuğu alanında “düz hetero erkek olarak yer almanın” mümkün olmadığını fakat bu hak alanında da “gay ya da biseksüel adamların, trans/biseksüel/lezbiyen bayanlara oranla daha fazla kendilerine yer bulabildikleri” niyetinde.
Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı Derneği kurucu lideri ve akademisyen Ayşe Kaşıkırık’a nazaran, “kadınlar yalnızca güya bayan örgütleriyle sınırlanmış üzere bir alana hapsediliyor. Tüm STK’larda, mesleksel ve teknik örgütlerinde, hemşehri derneklerinde de bayanların kelamı daha fazla duyulabilmeli.”
Van’da genç bir aktivist olan avukat Mariye Bildirici, sivil alanda cam tavan ve ötekileştirmenin sıklıkla manipülatif metotlarla yapıldığını ve bundan dolayı fark edilmesinin epeyce sıkıntı olduğunu düşünüyor. “Erkekler bayanlara yükselme ve görünür olma ‘hakkı’ vermiş olsalar bile, işin mutfağında belirleyici rolleri alıp hanımı içeriden yönlendirmeye, onlardan rol çalmaya çalışmaktan vazgeçmiyorlar.”
KADINLAR, SİVİL ALANA MESLEK ODAKLI YAKLAŞMIYOR!
Bu tespitler, bayan ve LGBTİ+ların daha dar bir sivil alanda ve tartıyla bayan ve LGBTİ+ örgütlerinde yer alabildiklerini gösteriyor. Sivil toplum tecrübelerini paylaşan bayanlar, bu tespitlerin yanı sıra bayanların STK’lardaki varlığının meslek odaklı olmadığı konusunda da hemfikir.
Sivil toplum uzmanı ve müellif Emine Uçak-Erdoğan bir yazısında “adamların tersine bayanların siyaset üzere sivil toplum çalışmalarını da sıklıkla ikbal olarak değil dava olarak gördüğü” ve meslek odaklı bakmadığı tespitini yapıyor. Bu görüşe katılan Selen Doğan, adamların sivil toplumu “bir iş alanı” olarak bakılırsabildiklerini lakin bayanların “kendi sıkıntılarını çözebileceği bir alan olarak görüp içselleştirdiğini” düşünüyor.
“Erkekler bir STK’da yönetici pozisyonda ise kesinlikle siyasete atılacaktır ancak bayanlarda bu yok. adamların meslek odaklı olduğundan eminim” diyen Teşrife Bhalbukin, adamların yüzde 80’inin sivil toplumu basamak olarak gördükleri için hangi alanda çalıştıklarının onlar için epeyce kıymetli olmadığını kaydediyor.
Bir periyot Başşehir Bayan Platformu’nun başkanlığını yürüten Fatma Bostan Ünsal, yer aldığı karma örgüt tecrübesinden “adamların STK’larda konumlarını korumak konusunda daha bencil davrandıklarını”, bayanların ise “prensipleri için fedakârlık yapmayı” tercih ettiğini gözlemlediğini söylüyor.
2021 yılında Universus tarafınca yürütülen bir araştırmada sivil toplum çalışanları içinde bayana yönelik ayrımcılığın yansımaları çeşitli mevzu başlıkları altında sıralanıyor: Sigortası net maaşı üzerinden ödenenlerin yüzde 84’ü erkek, sigortası net maaş üzerinden yatırılmayanların yüzde 77’si bayan. “Çalışanların ne çoğunlukla fazla mesaiye kalması beklenir” sorusuna “her zaman” cevabı verenlerin oranı yüzde 18; bunların da yüzde 77,7’sini bayanlar oluşturuyor. bir daha, fazla mesai fiyatlarının karşılanmadığını söyleyen yüzde 86 oranındaki sivil toplum çalışanlarının da yüzde 77,7’ünü bayanlar oluşturuyor.
Bu yazı için görüşlerini paylaşanlar sivil alanda bayanların erkeklere kıyasla daha çalışkan, daha sorumluluk sahibi, kapsayıcı tahlil teklifleri geliştirdiği konusunda uzlaşıyor. Sivil toplum alanında uzman ve çeşitli kuruluşlara danışmanlık yapan Nurcan Baysal, kendi tecrübelerinden yola çıkarak kelam konusu araştırma bulgularını özetliyor: “Bir gerçeklik var; bayanlar, sivil toplumda da daha çalışkanlar. Hayat bize bunu öğretiyor. Bu da size bir dolu şeyle baş etmeyi öğretiyor; mecburiyetten çalışkan oluyorsunuz bir mühlet daha sonra.”
Covid-19 global salgınıyla birlikte sivil toplumdaki artan iş yükü ve iş yoğunluğundan da bir daha bayan çalışanlar daha fazla etkileniyor. bir daha Universus’un yürüttüğü araştırmanın bulgularına nazaran bayan çalışanların pandemi mühletince iş yükü daha fazla artmışken, erkek çalışanlar iş yükü yoğunluğunun değişmediğini yahut azaldığını söz ediyor.
Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği’nden Yeliz Dede-Özdemir, bayan ve muhalif olanların, hem sivil hayatta birebir vakitte çalışma hayatında daha fazla ayrımcılığa, mobbinge ve şiddete maruz kaldığını gözlemlediğini söylerken; İstanbul Ticaret Üniversitesi öğretim üyelerinden Doç. Dr. Nihal Kocabay-Şener bilhassa karma örgütlerde bayan olmanın “mücadeleyi iki ile çarpmak demek” demek olduğunu, bu örgütlerde bayanların varlık uğraşı verdiğini belirtiyor.
Tüm bu dezavantajlara rağmen, sivil toplum hem de bayanlara ve LGBTİ+ bireylere alan açan ve kendilerine bilhassa hak temelli örgütlerde yer bulabilmelerine imkan sunan bir alan. EŞİK Platformu’nda faaliyet yürüten avukat ve aktivist Selin Nakıpoğlu, sivil alanda gönüllüsü olduğu STK’ların kendisi için birer “nefes alanı” olduğunu vurguluyor. “Başka bir Türkiye güya yaşadığım” derken; aktivist ve hak savunucusu Zeynep His Ağbayır ise, sivil toplumu aktivizm bağlamında hak temelli savunuculuk yapan, bayanlar dâhil, herkes için çalışılması en uygun alanlardan biri olarak kıymetlendiriyor.
İkili cinsiyet sisteminin yarattığı toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin sivil toplumda da biroldukca kişiyi olumsuz etkilediğini hatırlatan Cinsel Şiddetle Uğraş Derneği üyesi İrem Öztürk, bu alanda çalışan kurumların, ikili cinsiyet haricinde kalanlar için inançlı bir alan oluşturduklarını belirtiyor. “Ana akım sivil toplum eko-sistemi hâlâ pek ataerkil pratikler ve telaffuzlar içeriyor” diyen Öztürk, bu şahısların birtakım STK’larda çalışma alanı bulabilseler dahi, sivil toplumun genelinden ayrışmak zorunda kalabildiklerini kaydediyor.
Sosyal Siyaset, Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Çalışmaları Derneği’nde çalışan Zarife Akbulut, bayan olmanın kuvvetliğünü sorumluluk boyutuyla vurguluyor. Akbulut, kimi vakit bir bayan yahut LGBTİ+ birey, yani “hak gayretinin öznesi”, olarak kelam üretme mecburiliği hissediyor. Lakin “düz hetero adamların” bu zaruriliği taşımadığını düşünüyor. Ona göre, bayanlar her durumda erkeklere kıyasla epey daha fazla sorumluluk duyma eğilimindeler.
Trabzon’da bayan hareketi ortasında yer alan Teşrife Bhalbukin ise, sivil alanda adamların bayanlara yaklaşımı üzerinden bayan olmayı şöyleki tanım ediyor: “Eril iktidar her yerde olduğu üzere sivil toplumda da var. Erkekler ‘eşitlikçiyiz’ diyorlar fakat bayan hakları konusundaki telaffuzları bile küçümsüyorlar. Bayanlara karşı daima ‘sizden daha düzgün biliriz tavrı’ arasındaler.”
Yukarıda belirttiğimiz 2021 yılında yayımlanan Universus araştırma raporunda yer alan kıymetli bir öbür bulgu, öbür bir fazlaca başlıkta olduğu üzere sivil alanda bayanların erkeklere bakılırsa karar alma sürecinde daha az kapsandıklarını hissetmeleri. İştirakçi bayan ve LGBTİ+ sivil toplum çalışanlarının yüzde 31’i karar alma sistemlerinin kapsayıcı ve iştirakçi olduğunu düşünüyor; erkekler ise bu soruya yüzde 56 oranında olumlu karşılık veriyor. Başka yandan, bayanların yüzde 69,2’si çalıştığı kurumun örgüt içi işleyişte eşitlikçi olmadığını; yüzde 42’sinin çalıştığı kurumun iç işleyişte hiç eşitlikçi olmadığını düşünmesi de kayda paha bir başka bulgu.
SİVİL TOPLUMDA TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ: ‘HEVAL VAKTİ DEĞİL!’
Bu yazı için görüşülen hak savunucularının vurguladığı üzere bir fazlaca STK, sivil alandaki eşitsizliklerle örülü ve dezavantajlı duruma rağmen, bu alandaki toplumsal cinsiyet dinamiklerine mahsus problemleri kendi faaliyet alanlarının haricinde görüyor ve kendi gündemlerine dâhil etmiyor.
Önce bardağın dolu tarafınca başlayalım. , Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği’nden Yeliz Dede-Özdemir, STK’larda eşitlik şuurunun kamu ve özel kesime kıyasla epey daha yüksek olduğunu ve Türkiye’de sivil alanda bayan ve LGBTİ+ların en ağır temsil edildiği alanın bayan ve LGBTİ+ örgütleri olduğunu kaydediyor. Selin Nakıpoğlu üzere birfazlaca kişi, bayan ve LGBTİ+ örgütlerini çoğunlukla “Türkiye’nin en kuvvetli sivil toplum faaliyetlerini yürüten” kurumlar olarak pahalandırıyor. Selen Doğan, “kadın hareketi, sivil toplumun lokomotifi” derken, Zarife Akbulut, bayanların cinsiyet temelli ayrımcılığa karşı yürüttüğü gayret yardımıyla sivil alandaki cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği temelli ayrımcılığın azaldığını vurguluyor.
Nurcan Baysal’ın belirttiği üzere, bayan ve LGBTİ+ örgütleri haricinde bu sivil alanda “hiç tartışılmayan bir konu”. “30 yıldır sivil toplumdayım; bizim bölgede şu var: heval vakti değil! Bizde bu biçimde hiç gelmiyor! bu biçimde, ne vakit? Biz toplumsal cinsiyet problemini, birtakım acil mevzular niçiniyle, hâlâ konuşamıyoruz.”
İstanbul Ticaret Üniversitesi’nde çalışan akademisyen Doç. Dr. Nihal Kocabay-Şener’e göre, kimi sivil toplum örgütleri kendi içlerinde kurdukları sistemlerle (eşitlik kurulları, bayan ve LGBTİ+ kurulları gibi) mevzuyu kendi kurumsal gündemlerine dahil ederken; başkalarında ise eşitsizlik sorunu birebir derecede ciddiyetle ele alınmıyor. Trabzon’da bayan hareketi ortasında yer alan Teşrife Bhalbukin da, bayan örgütlerinin eşitliğe dair gereğince donanımlı bulunmasına ve alanda etkin olarak yer almalarına rağmen, öbür alanlarda faaliyet yürüten STK’ların mevzuyu içselleştirmediklerini kaydediyor.
Kadın ve LGBTİ + örgütleri haricinde eşitsizliğin pek konuşulmadığını düşünen Ankara merkezli Engelli Bayan Derneği üyesi Bahar Yavuz bu durumu şöyleki özetliyor: “Bu aslında gerçek bir sorun değilmiş de biz dikkati dağıtıyormuşuz üzere davranılıyor. Eşitlik hassasiyeti olduğunu söyleyen STK’ların birçok, bir çalışma yapar ya da idare heyeti belirlenirken bu dengeyi sağlamayı hayli da gözetmiyor.” Fakat genel tablo eşitsizlik meselesinin kelam konusu STK’larda dahi tartışılmaya devam ettiğini gösteriyor. Bu çerçevede İrem Öztürk, ikili cinsiyet anlayışı ile yalnızca bayanlara odaklanma ve LGBTİ+ bireyleri dışarıda bırakmanın sivil alanda sık karşılaşılan ve hak temelli olmayan bir yaklaşım olduğunu hatırlatıyor.
‘SİVİL TOPLUMDA DA CAM TAVAN VAR!’
Peki, siyaset alanında olduğu üzere sivil toplumda bir cam tavan var mı? Faaliyet yürütülen hak savunusu alanlarına nazaran, sivil toplumda bayan ve LGBTİ+’ların temsili ve karar organlarında kendilerine buldukları pozisyon farklılaşıyor mu? Bayanlar, yalnızca bayan ve LGBTİ+ örgütlerinde mi kuvvetli? Bu soruları birlikte düşünen Nihal Kocabay-Şener, son devirde bilhassa yükselen toplumsal cinsiyet tersi harekete karşın, eşitlik savunuculuğunun güçlendiğini ve sivil alanda bayanların temsil edildiğini söylüyor.
Selin Nakıpoğlu, bayanların sivil alanda temsiline “siyasette temsil” açısından bakarak, verilen çaba oranında eşit temsiliyetten bahsedilemeyeceğini kaydediyor. Bahar Yavuz, “engellilik alanında da STK’ların birçoklarının idaresinde yaşlılar ve erkekler sayıca fazla. Sivil alanda cam tavan hâlâ var” diyor. Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği’nden Funda Şenol-Cantek de toplumsal cinsiyet temelli çalışmayan STK’larda cam tavan etkisinin daha fazla olduğunu gözlemliyor.
bir epeyce STK’nın kuruluş basamağında ve idare heyetinde yer alan Nurcan Baysal, “işin birçoklarını yapan her vakit bayanlar olarak biz oluyorduk, projeleri biz hazırlıyorduk. Gaye kitleye biz gidiyorduk, o sırada erkekler yanımızda değildi. Biz ‘yönetimde kim olacak?’ bunu da düşünmezdik, o kadar heyecanlıydık. daha sonra, bir bakardık ki idareye erkekler oturmuş.”
Zarife Akbulut, genel olarak sivil alanda LGBTİ+ ve bayan sivil alan aktörlerinin düşük düzeydeki varlığını, toplumsal cinsiyet eşitsizliği niçiniyle eğitim hakkına ulaşmamış bayan ve LGBTİ+’ların uzmanlık isteyen bu tıp alanlarda yer almasının mümkün olmamasıyla açıklıyor. Dahası, LGBTİ+ hak savunuculuğu alanında “düz hetero erkek olarak yer almanın” mümkün olmadığını fakat bu hak alanında da “gay ya da biseksüel adamların, trans/biseksüel/lezbiyen bayanlara oranla daha fazla kendilerine yer bulabildikleri” niyetinde.
Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı Derneği kurucu lideri ve akademisyen Ayşe Kaşıkırık’a nazaran, “kadınlar yalnızca güya bayan örgütleriyle sınırlanmış üzere bir alana hapsediliyor. Tüm STK’larda, mesleksel ve teknik örgütlerinde, hemşehri derneklerinde de bayanların kelamı daha fazla duyulabilmeli.”
Van’da genç bir aktivist olan avukat Mariye Bildirici, sivil alanda cam tavan ve ötekileştirmenin sıklıkla manipülatif metotlarla yapıldığını ve bundan dolayı fark edilmesinin epeyce sıkıntı olduğunu düşünüyor. “Erkekler bayanlara yükselme ve görünür olma ‘hakkı’ vermiş olsalar bile, işin mutfağında belirleyici rolleri alıp hanımı içeriden yönlendirmeye, onlardan rol çalmaya çalışmaktan vazgeçmiyorlar.”
KADINLAR, SİVİL ALANA MESLEK ODAKLI YAKLAŞMIYOR!
Bu tespitler, bayan ve LGBTİ+ların daha dar bir sivil alanda ve tartıyla bayan ve LGBTİ+ örgütlerinde yer alabildiklerini gösteriyor. Sivil toplum tecrübelerini paylaşan bayanlar, bu tespitlerin yanı sıra bayanların STK’lardaki varlığının meslek odaklı olmadığı konusunda da hemfikir.
Sivil toplum uzmanı ve müellif Emine Uçak-Erdoğan bir yazısında “adamların tersine bayanların siyaset üzere sivil toplum çalışmalarını da sıklıkla ikbal olarak değil dava olarak gördüğü” ve meslek odaklı bakmadığı tespitini yapıyor. Bu görüşe katılan Selen Doğan, adamların sivil toplumu “bir iş alanı” olarak bakılırsabildiklerini lakin bayanların “kendi sıkıntılarını çözebileceği bir alan olarak görüp içselleştirdiğini” düşünüyor.
“Erkekler bir STK’da yönetici pozisyonda ise kesinlikle siyasete atılacaktır ancak bayanlarda bu yok. adamların meslek odaklı olduğundan eminim” diyen Teşrife Bhalbukin, adamların yüzde 80’inin sivil toplumu basamak olarak gördükleri için hangi alanda çalıştıklarının onlar için epeyce kıymetli olmadığını kaydediyor.
Bir periyot Başşehir Bayan Platformu’nun başkanlığını yürüten Fatma Bostan Ünsal, yer aldığı karma örgüt tecrübesinden “adamların STK’larda konumlarını korumak konusunda daha bencil davrandıklarını”, bayanların ise “prensipleri için fedakârlık yapmayı” tercih ettiğini gözlemlediğini söylüyor.