Barcali
Active member
- Katılım
- 14 Şub 2021
- Mesajlar
- 1,145
- Puanları
- 38
Uzaydaki ışınlar niye ışık suratının 7 katında gidiyor? 2018 yılında Hubble Uzay Teleskobu’nun çektiği imgeleri inceleyen araştırmacılar, çarpışan iki nötron yıldızının kalıntılarında sıra dışı bir şey keşfetmişlerdi: İki yıldızın birleşmesinden çıkan ve Dünya’ya hakikat giden yüksek güçlü parlak bir iyon akımı, ışıktan yedi kat süratli hareket ediyordu.
Populer Science Türkçe’nin içeriğinde yer verdiği detaylara nazaran yanlış giden bir şeyler vardı. Bu yüzden araştırma grubu, yapılan müşahedeleri farklı bir radyo teleskobuyla bir daha hesapladı. Bu gözlemlerde ise akımın, ışık suratından yalnızca dört kat süratli gittiği ortaya çıktı. Bu ayın başlarında Nature bülteninde yayımlanan bir makalede ortaya çıktığı üzere, bu bir yanılsamaydı.
IŞIKTAN DAHA HIZLI
Uzaydaki parçacıkları ışık suratından daha süratli gidiyormuş üzere gösteren bu olgu, süperlüminal hareket olarak isimlendiriliyor. “Işıktan daha hızlı” manasına gelen terim her ne kadar araştırmacıların gördüğü yanılsamaya uysa da, aslında size hakikat hareket eden bir cismin gerçek suratından daha süratli gidiyormuş üzere göründüğü bir durumu tanım ediyor. Uzayda, ışıktan süratli hareket ediyor üzere görünebilen yüksek güçlü akımlar var. Günümüzde gökbilimciler bu akımlardan giderek daha fazla görüyor.
ABD Uzay Teleskobu Enstitüsünde bakılırsav yapan, Hubble ile kapsamlı çalışmalar yürüten ve yeni makalenin kaleme alınmasına yardım eden gökbilimci Jay Anderson, “Gökyüzü boyunca çılgın bir süratte hareket ediyor üzere görünüyorlar” diyor. “Fakat tıpkı anda hem size hakikat gelip tıpkı vakitte gökyüzü boyunca gidiyorlar.”
Anderson ve çalışmaya katkıda bulunan öteki araştırmacılar, jetin gerçek suratını bulmak için Hubble ve radyo teleskoplarıyla yapılan müşahedeleri karşılaştırmışlar. Sonuç olarak jetin, ışık suratının %99,95’i kadar bir süratle Dünya doğrultusunda aktığını bulmuşlar. Kelam konusu sürat ışık suratına epey yakın olsa da, ondan daha yüksek değil.
Aslında şimdiye kadar bildiklerimize nazaran, gezegenimizin ortasında yahut haricindeki hiç bir şey ışıktan süratli gidemez. Bu durum, Albert Einstein’ın kağıda döktüğü özel nazaranlilik kanunlarıyla tekrar yeniden kanıtlandı. Saatte yaklaşık 18 milyar km süratle giden ışık, kozmostaki sonuncu sürat hududu. Üstelik özel bakılırsalilik, ışık suratının kim yahut ne tarafınca gözlemlenirse gözlemlensin sabit olduğunu söylüyor.
Fakat özel nazaranlilik, cisimlerin ışığa fazlaca yakın süratlerde seyahat edişini kısıtlamıyor (kozmik ışınlar ve Güneş püskürtülerinden gelen parçacıklar, bu cisimlere örnek). Süperlüminal hareket de burada devreye giriyor. Bir şey size yanlışsız hareket ettiğinde, cismin ışık ve imgesinin size ulaşması için gereken mühlet azalıyor. Gündelik ömürde bu pek aşikâr olmuyor. Tepenizden geçen bir uçak üzere görünürde süratli olan şeyler bile ışık suratının yakınından dahi geçmiyor.
Fakat bir şey yanlışsız istikamette ve saatte yüz milyonlarca kilometre süratte hareket ettiğinde, cisim ve algılayıcı (ister insan olsun, ister bir kamera lensi) içindeki aralık hayli süratli azalıyor. Bu durum, bir şeyin gerçekte olduğundan daha süratli yaklaşıyormuş üzere görünmesine sebep olup yanılsama meydana getiriyor. Ortadaki farkı ne gözlerimiz ne de teleskoplarımız algılayabiliyor. ötürüsıyla gökbilimcilerin, bir cismin gerçek suratını imgelerde toplanan bilgilerden hesaplaması gerekiyor.
Yeni makalenin gerisindeki araştırmacılar, süperlüminal hareketle boğuşan birinci şahıslar değil. Aslında, yüzyıldan uzun mühlet gecikmişler. 1901 yılında karanlık gökyüzünü tarayan araştırmacılar, Perseus takımyıldızı doğrultusunda hareket eden bir nova tespit etmişler. Bu yapı, civardaki bir gaz devinin dış kabuklarını yiyen bir beyaz cücenin çıplak gözle görülecek kadar kısa müddetliğine parlayan kalıntılarıymış. Gökbilimciler, novadan çıkan ve son derece yüksek süratte şişen bir baloncuğa şahit olmuşlar. Ancak bu biçimdelar genel bakılırsalilik kuramı olmadığı için olay süratle hafızalardan silinmiş.
Olgu, 1970 ve 80’lerde bir daha ilgi toplamış. bu biçimdelar gökbilimciler, kozmosun uzak köşelerinde her çeşitten tuhaf, yüksek güçlü cisimler buluyormuş: Bu cisimler, hepsi de husus jeti fırlatan kuasarlar ve etkin galaksilerden oluşuyor. Cisimler güçlerini birden fazla vakit, neredeyse ışık suratında yüksek güçlü jetler püskürten kara deliklerden alıyormuş. Geldikleri kara deliğin kütle ve kuvvetine bağlı olarak, Dünya’ya ulaşmaları binlerce, yüz binlerce ve hatta milyonlarca ışık yılı sürebiliyormuş.
Uzak cisimler yaklaştıkça, farkı ne gözlerimiz ne de teleskoplarımız algılayabiliyor ve bu durum, giderek daha süratli hareket ettikleri yanılsamasını oluşturuyor.
henüz tıpkı vakit içinderda radyo dalgaları üzerinde çalışan bilim insanları, bu olguları paniğe kapılacak kadar fazla görmeye başlamışlar. Hatta uzak bir galaksiden çıkan ve ışık suratının neredeyse 10 katı süratte gidiyor üzere görünen bir jet bile bulmuşlar. Sistemler bu biçimdea kadar yeterlice anlaşılsa bile, müşahedeler gökbilimciler içinde epey bir panik yaratmış.
Aradan geçen onlarca yılda, süperlüminal hareket müşahedeleri artmaya devam etmiş. Gökbilimciler, bilhassa Hubble yahut James Webb Uzay Teleskobu üzere uzayda gezen teleskoplar yoluyla sayıları daima artan jetler görüyor.
Işık Dünya’nın atmosferinden geçmek zorunda olmadığında, teleskoplar epey daha yüksek çözünürlükte manzara yakalayabiliyor. Bu sayede araştırmacılar, daha uzakta olan daha fazla jet (antik, uzak galaksilerden gelenler gibi) bulabiliyor ve jetlere daha yakından, daha ayrıntılı biçimde bakabiliyorlar. “Cisimler, Hubble manzaralarında yer tabanlı imajlara nazaran fazlaca daha âlâ göze çarpıyor” diyor Anderson.
Örneğin M87 galaksisini ele alalım. Galaksinin merkezindeki muazzam kara delik, ışık suratının 4 ila 6 katı içinde gidiyor üzere görünen bir jet fırlatmış.
Aslında Hubble, 1990’lı senelerda bu güç akımına bakabiliyor ve akımın farklı kısımlarının farklı süratlerde gittiğini ortaya çıkarabiliyormuş. “Jetteki özelliklerin hareket ettiğini nazaranbiliyor ve bu özelliklerin pozisyonlarını ölçebiliyordunuz” diye açıklıyor Anderson.
Gökbilimcilerin bu çeşit süratli jetlerle ilgilenmek için birtakım sebepleri var; bilhassa de artık. Nature‘daki makalede çarpışan nötron yıldızları, yüksek güçlü bir patlama olan ve gereğince anlaşılmayan bir gama ışını infilakı meydana getirmiş. Olay ayrıyeten uzay vakitte, araştırmacıların artık tespit edip gözlemleyebildiği dalgalanmalar olan bir kütleçekim dalgası fırtınasını harekete geçirmiş. Ama uzayda uçan unsurlarda yeni ve tuhaf fizik kanunlarını ortaya çıkarana kadar, ışık suratı son hudut olarak kalmaya devam edecek.
Populer Science Türkçe’nin içeriğinde yer verdiği detaylara nazaran yanlış giden bir şeyler vardı. Bu yüzden araştırma grubu, yapılan müşahedeleri farklı bir radyo teleskobuyla bir daha hesapladı. Bu gözlemlerde ise akımın, ışık suratından yalnızca dört kat süratli gittiği ortaya çıktı. Bu ayın başlarında Nature bülteninde yayımlanan bir makalede ortaya çıktığı üzere, bu bir yanılsamaydı.
IŞIKTAN DAHA HIZLI
Uzaydaki parçacıkları ışık suratından daha süratli gidiyormuş üzere gösteren bu olgu, süperlüminal hareket olarak isimlendiriliyor. “Işıktan daha hızlı” manasına gelen terim her ne kadar araştırmacıların gördüğü yanılsamaya uysa da, aslında size hakikat hareket eden bir cismin gerçek suratından daha süratli gidiyormuş üzere göründüğü bir durumu tanım ediyor. Uzayda, ışıktan süratli hareket ediyor üzere görünebilen yüksek güçlü akımlar var. Günümüzde gökbilimciler bu akımlardan giderek daha fazla görüyor.
ABD Uzay Teleskobu Enstitüsünde bakılırsav yapan, Hubble ile kapsamlı çalışmalar yürüten ve yeni makalenin kaleme alınmasına yardım eden gökbilimci Jay Anderson, “Gökyüzü boyunca çılgın bir süratte hareket ediyor üzere görünüyorlar” diyor. “Fakat tıpkı anda hem size hakikat gelip tıpkı vakitte gökyüzü boyunca gidiyorlar.”
Anderson ve çalışmaya katkıda bulunan öteki araştırmacılar, jetin gerçek suratını bulmak için Hubble ve radyo teleskoplarıyla yapılan müşahedeleri karşılaştırmışlar. Sonuç olarak jetin, ışık suratının %99,95’i kadar bir süratle Dünya doğrultusunda aktığını bulmuşlar. Kelam konusu sürat ışık suratına epey yakın olsa da, ondan daha yüksek değil.
Aslında şimdiye kadar bildiklerimize nazaran, gezegenimizin ortasında yahut haricindeki hiç bir şey ışıktan süratli gidemez. Bu durum, Albert Einstein’ın kağıda döktüğü özel nazaranlilik kanunlarıyla tekrar yeniden kanıtlandı. Saatte yaklaşık 18 milyar km süratle giden ışık, kozmostaki sonuncu sürat hududu. Üstelik özel bakılırsalilik, ışık suratının kim yahut ne tarafınca gözlemlenirse gözlemlensin sabit olduğunu söylüyor.
Fakat özel nazaranlilik, cisimlerin ışığa fazlaca yakın süratlerde seyahat edişini kısıtlamıyor (kozmik ışınlar ve Güneş püskürtülerinden gelen parçacıklar, bu cisimlere örnek). Süperlüminal hareket de burada devreye giriyor. Bir şey size yanlışsız hareket ettiğinde, cismin ışık ve imgesinin size ulaşması için gereken mühlet azalıyor. Gündelik ömürde bu pek aşikâr olmuyor. Tepenizden geçen bir uçak üzere görünürde süratli olan şeyler bile ışık suratının yakınından dahi geçmiyor.
Fakat bir şey yanlışsız istikamette ve saatte yüz milyonlarca kilometre süratte hareket ettiğinde, cisim ve algılayıcı (ister insan olsun, ister bir kamera lensi) içindeki aralık hayli süratli azalıyor. Bu durum, bir şeyin gerçekte olduğundan daha süratli yaklaşıyormuş üzere görünmesine sebep olup yanılsama meydana getiriyor. Ortadaki farkı ne gözlerimiz ne de teleskoplarımız algılayabiliyor. ötürüsıyla gökbilimcilerin, bir cismin gerçek suratını imgelerde toplanan bilgilerden hesaplaması gerekiyor.
Yeni makalenin gerisindeki araştırmacılar, süperlüminal hareketle boğuşan birinci şahıslar değil. Aslında, yüzyıldan uzun mühlet gecikmişler. 1901 yılında karanlık gökyüzünü tarayan araştırmacılar, Perseus takımyıldızı doğrultusunda hareket eden bir nova tespit etmişler. Bu yapı, civardaki bir gaz devinin dış kabuklarını yiyen bir beyaz cücenin çıplak gözle görülecek kadar kısa müddetliğine parlayan kalıntılarıymış. Gökbilimciler, novadan çıkan ve son derece yüksek süratte şişen bir baloncuğa şahit olmuşlar. Ancak bu biçimdelar genel bakılırsalilik kuramı olmadığı için olay süratle hafızalardan silinmiş.
Olgu, 1970 ve 80’lerde bir daha ilgi toplamış. bu biçimdelar gökbilimciler, kozmosun uzak köşelerinde her çeşitten tuhaf, yüksek güçlü cisimler buluyormuş: Bu cisimler, hepsi de husus jeti fırlatan kuasarlar ve etkin galaksilerden oluşuyor. Cisimler güçlerini birden fazla vakit, neredeyse ışık suratında yüksek güçlü jetler püskürten kara deliklerden alıyormuş. Geldikleri kara deliğin kütle ve kuvvetine bağlı olarak, Dünya’ya ulaşmaları binlerce, yüz binlerce ve hatta milyonlarca ışık yılı sürebiliyormuş.
Uzak cisimler yaklaştıkça, farkı ne gözlerimiz ne de teleskoplarımız algılayabiliyor ve bu durum, giderek daha süratli hareket ettikleri yanılsamasını oluşturuyor.
henüz tıpkı vakit içinderda radyo dalgaları üzerinde çalışan bilim insanları, bu olguları paniğe kapılacak kadar fazla görmeye başlamışlar. Hatta uzak bir galaksiden çıkan ve ışık suratının neredeyse 10 katı süratte gidiyor üzere görünen bir jet bile bulmuşlar. Sistemler bu biçimdea kadar yeterlice anlaşılsa bile, müşahedeler gökbilimciler içinde epey bir panik yaratmış.
Aradan geçen onlarca yılda, süperlüminal hareket müşahedeleri artmaya devam etmiş. Gökbilimciler, bilhassa Hubble yahut James Webb Uzay Teleskobu üzere uzayda gezen teleskoplar yoluyla sayıları daima artan jetler görüyor.
Işık Dünya’nın atmosferinden geçmek zorunda olmadığında, teleskoplar epey daha yüksek çözünürlükte manzara yakalayabiliyor. Bu sayede araştırmacılar, daha uzakta olan daha fazla jet (antik, uzak galaksilerden gelenler gibi) bulabiliyor ve jetlere daha yakından, daha ayrıntılı biçimde bakabiliyorlar. “Cisimler, Hubble manzaralarında yer tabanlı imajlara nazaran fazlaca daha âlâ göze çarpıyor” diyor Anderson.
Örneğin M87 galaksisini ele alalım. Galaksinin merkezindeki muazzam kara delik, ışık suratının 4 ila 6 katı içinde gidiyor üzere görünen bir jet fırlatmış.
Aslında Hubble, 1990’lı senelerda bu güç akımına bakabiliyor ve akımın farklı kısımlarının farklı süratlerde gittiğini ortaya çıkarabiliyormuş. “Jetteki özelliklerin hareket ettiğini nazaranbiliyor ve bu özelliklerin pozisyonlarını ölçebiliyordunuz” diye açıklıyor Anderson.
Gökbilimcilerin bu çeşit süratli jetlerle ilgilenmek için birtakım sebepleri var; bilhassa de artık. Nature‘daki makalede çarpışan nötron yıldızları, yüksek güçlü bir patlama olan ve gereğince anlaşılmayan bir gama ışını infilakı meydana getirmiş. Olay ayrıyeten uzay vakitte, araştırmacıların artık tespit edip gözlemleyebildiği dalgalanmalar olan bir kütleçekim dalgası fırtınasını harekete geçirmiş. Ama uzayda uçan unsurlarda yeni ve tuhaf fizik kanunlarını ortaya çıkarana kadar, ışık suratı son hudut olarak kalmaya devam edecek.