KesikÇayır
New member
- Katılım
- 26 Mar 2021
- Mesajlar
- 1,744
- Puanları
- 0
Vakanüvis yazdı: Eskimenin sevinci, yılbaşı Bir yılbaşı daha geldi.
Vakitteki bu “olağanüstü izafî” dönüm noktası için dünya nüfusunun değerli bir kısmı işin edebiyatını yapıyor, birbirinden enteresan / çılgın ritüellere gömülüyor.
Konuya – bir hayli dinden – dinî hassasiyetle bakıp lakayt duran, hatta alternatif kutlamalar üretenler olduğu üzere çok dünyevî, seküler, bir eğlenme vesilesi olarak bakanlar da var.
Çabucak her yıl olduğu üzere de ikinciler yeniden çoğunlukta, yeniden yılın son on gününde, 31 Aralık’ın maksatta olduğu bir hareketlilik yaşanıyor.
Madem bugün 31 Aralık, madem yılın son günü, bu biçimde biz de ortaya karışık bir “yılbaşı yazısı” bırakalım şuraya…
OSMANLI’NIN YILBAŞISI MUHARREM 10’DU VE BURUKTU
Eski toplumlarda “yeni yıl”, çoklukla ziraî yıl dönümü temel alınarak belirlendiğinden farklı uygarlıklarda farklı vakit içinderda kutlanıyordu.
Dünyada takvim birliğinin olmaması da bunda bir etkendi. Lakin sırasıyla “Aydınlanma”, “Sanayi Devrimi” ve “Modern vakit içinder”da dünyada daha fazlaca insan yılbaşı kutlamaya başlamıştı. Son 30 yılda ise yılbaşı dünya çapında giderek “toplumsal bir ayin”e dönüştü / dönüşüyor.
Türkiye de giderek bu rüzgârdan etkileniyor şüphesiz. Evvelce – fakat epey da evvelce değil -, daha 100 yıl öncesine kadar bu topraklarda “yılbaşı” değişik bir havadaydı. Osmanlı toplumsal ömrü; Hicrî yılın birinci ayında, Muharrem’in 10’unda, “aşure” günü vesilesiyle hareketlenir, “Kerbelâ Faciası” niçiniyle de yeni yıla buruk girilirdi.
Faruk Nafiz Çamlıbel, “bu biçimde yürekler acısı bir hadisenin yıldönümüne tesadüf eden bir günde, ağzımızın tadını yerine getirmek için, kazanlarda pişirilen ve kaselerle dağıtılan aşureler kâfi gelmezdi. Bu yüzden biz, Hicrî yılın birinci ayına matem hazırlığı ve gözyaşlarıyla adım atardık” diye yazmıştı. Devrin ikinci takvimi olan “Rumî” takvimin başlangıçı ise 1 Mart’tı.
Bu takvim, sadece çalışanlar açısından, maaşlar Rumî takvime nazaran belirlendiği için kıymetliydi. Ercüment Ekrem Talû da bir yazısında, yalnızca Düyunu Umumiye’ye bağlı birtakım kuruluşlarda yeni yıla ait “kutlama” merasimleri yapıldığından sözetmişti.
Gökhan Akçura, bütün bu ayrıntıları verdiği “Toplumsal Tarih” mecmuasının Aralık 2004 sayısındaki makalesinde, son kelam kabilinden, Osmanlı’nın ömründe “yılbaşı” diye bir kavramın olmadığını bilhassa vurguluyor.
APARTMAN VE YILBAŞI KUTLAMASI BİRLİKTE GELDİ
Osmanlı İmparatorluğu’nda bugünkü manada yılbaşı, yalnızca azınlıklarca kutlanıyordu. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi”nde Murat Belge’nin anlattığına nazaran; 18 ve 19’uncu yüzsenelerda İstanbul’da görülmeye başlanan – Kiraya verenlerin sıklıkla Musevî azınlıktan olması niçiniyle Müslüman Türkler’ce “Yahudihane” olarak isimlendirilen – apartmanlar, yılbaşı cümbüşlerinin görüldüğü birinci yerlerdi.
1935’E KADAR 1 OCAK TATİL DEĞİLDİ
1829’un yılbaşı gecesinde, İstanbul’daki İngiliz elçisinin Haliç’te bulunan bir gemide verdiği büyük balo ise devlet erkânının katıldığı birinci yılbaşı kutlaması olmuştu.
Yatsı namazının akabinde gemiye giden Serasker Hüsrev Paşa’ya balo sorulduğunda, “Az vakitte epey hazırlık yapmışlar. Gerçi kâfir işi, ama ne deva? Devletçe bir şey oldu, katılmak gerek etti” demişti.
Refik Halid Karay da yılbaşı kutlama ritüellerinin yaygın biçime dönüşmesinin kıssasını, “Bizler saat alafranga on ikiyi çalarken ışıkların söndürülmesi düzenbazlığını bilmezdik, limandaki vapurların da bu merasime düdük çalarak katılmalarını bir daha o işgal yıllarinde öğrenmiştik” diye anlatıyor.
Fakat Cumhuriyet’le bir arada bir daha de çabucak bir yılbaşı düzenlemesi görülmemişti. Rumî takvimi bırakıp miladî takvime geçilen 1926 ve onu takip eden yıllarde de yılbaşı tatili resmiyet kazanmamıştı. Bu uygulama, 1935 yılında çıkarılan bir kanunla başlamıştı. Geniş halk yığınlarının uzunca bir süre yılbaşına “mesafeli” duruşu, Hz. Peygamber’in “Bir kavme benzeyen ondandır” hadisinde manasını bulan ikâzıyla yakından alakalıydı.
Lakin vakit içerisinde evvel yazılı basının, daha sonra radyonun ve nihayet televizyonun ısrarlı teşvik edici, özendirici yayınlarıyla toplumda bir “yılbaşı kültürü” de görülmeye başlayacaktı. Yılbaşını halk nezdinde cazip kılan bir kıymetli nokta da “Tayyare Piyangosu”ydu. Hükümetçe alınan bir kararla Türk Hava Kurumu’na katkı sağlamak üzere 1931 yılında başlatılan piyango, sonrasındasında “Millî Piyango” olacak ve her yılbaşı katlanarak büyüyen ikramiyeleri ile bir toplumsal cazibe odağı haline gelecekti.
MEVHİBE İNÖNÜ YILBAŞI YERİNE MEVLİT KANDİLİ’Nİ KUTLAMIŞTI
Yılbaşının toplum hayatında yaygınlaşmasında, devlet erkânının bu tarih dönümüne sahip çıkması da tesirli olmuştu. 1 Ocak’ın resmi tatil olmasıyla birlikte resmi yılbaşı baloları görülmeye başlamıştı. İsmet İnönü Cumhurbaşkanıyken bu balolara büyük değer veriyordu.
İnönü, 1949 yılının son gecesi bu biçimde bir kutlamadayken eşi merhum Mevhibe İnönü ise yılbaşı o yıl Peygamber Efendimizin (sav) doğduğu geceye denk geldiği için Ankara Palas’taki cümbüşe gitmemiş, İtalyan sefaretindeki yılbaşı programına da çocukları Ömer ve Özden’i göndermemişti.
PEYAMİ SAFA: İNSAN, İHTİYARLIYORUM DİYE SEVİNİR Mİ?
Devrin medya etrafları ve entelijansiyası yılbaşı kutlamaları lehinde tavır alırken, az sayıdaki kimi isimler ise bu eğlencelerin Müslüman Türk toplumuna uygun olmadığını vurguluyorlardı. Bu isimlerden birisi de merhum Peyami Safa’ydı. Safa, 26 Kasım 1959 tarihindeki Tercüman gazetesindeki “Yılbaşı Geceleri” başlıklı yazısında şu görüşleri lisana getirmişti: “Yılbaşı gecelerinin manasını bir türlü anlamıyorum.
Sevinecek ne var? öncedenâ her şey bilakis: Küre-i arz ve insan bir yaş daha ihtiyarlıyor, kâinat bir yıl daha eskiyor, buna, ‘yeni sene’ diyorlar. Herkes vefata bir yıl daha yaklaşıyor, buna seviniyorlar. hayatın bir kesimini kaybetmek güzel bir şeymiş üzere, daima birbirlerini tebrik ediyorlar. Mümin ve muttakî bir insan için yılbaşı gecesi sefahat gecesidir.
Gayrimeşru eğlentiler her gece ve her an için haramdır. İslâm dininde eğlenmek haram değildir. Ama nezih eğlencelerin birfazlaca biçim ve imkânları vardır. Eğlenmek için kesinlikle zil zurna sarhoş olmak ve cinsî dileklerin tatminine gayrimeşru devalar aramak kaide değildir.”
Vakitteki bu “olağanüstü izafî” dönüm noktası için dünya nüfusunun değerli bir kısmı işin edebiyatını yapıyor, birbirinden enteresan / çılgın ritüellere gömülüyor.
Konuya – bir hayli dinden – dinî hassasiyetle bakıp lakayt duran, hatta alternatif kutlamalar üretenler olduğu üzere çok dünyevî, seküler, bir eğlenme vesilesi olarak bakanlar da var.
Çabucak her yıl olduğu üzere de ikinciler yeniden çoğunlukta, yeniden yılın son on gününde, 31 Aralık’ın maksatta olduğu bir hareketlilik yaşanıyor.
Madem bugün 31 Aralık, madem yılın son günü, bu biçimde biz de ortaya karışık bir “yılbaşı yazısı” bırakalım şuraya…
OSMANLI’NIN YILBAŞISI MUHARREM 10’DU VE BURUKTU
Eski toplumlarda “yeni yıl”, çoklukla ziraî yıl dönümü temel alınarak belirlendiğinden farklı uygarlıklarda farklı vakit içinderda kutlanıyordu.
Dünyada takvim birliğinin olmaması da bunda bir etkendi. Lakin sırasıyla “Aydınlanma”, “Sanayi Devrimi” ve “Modern vakit içinder”da dünyada daha fazlaca insan yılbaşı kutlamaya başlamıştı. Son 30 yılda ise yılbaşı dünya çapında giderek “toplumsal bir ayin”e dönüştü / dönüşüyor.
Türkiye de giderek bu rüzgârdan etkileniyor şüphesiz. Evvelce – fakat epey da evvelce değil -, daha 100 yıl öncesine kadar bu topraklarda “yılbaşı” değişik bir havadaydı. Osmanlı toplumsal ömrü; Hicrî yılın birinci ayında, Muharrem’in 10’unda, “aşure” günü vesilesiyle hareketlenir, “Kerbelâ Faciası” niçiniyle de yeni yıla buruk girilirdi.
Faruk Nafiz Çamlıbel, “bu biçimde yürekler acısı bir hadisenin yıldönümüne tesadüf eden bir günde, ağzımızın tadını yerine getirmek için, kazanlarda pişirilen ve kaselerle dağıtılan aşureler kâfi gelmezdi. Bu yüzden biz, Hicrî yılın birinci ayına matem hazırlığı ve gözyaşlarıyla adım atardık” diye yazmıştı. Devrin ikinci takvimi olan “Rumî” takvimin başlangıçı ise 1 Mart’tı.
Bu takvim, sadece çalışanlar açısından, maaşlar Rumî takvime nazaran belirlendiği için kıymetliydi. Ercüment Ekrem Talû da bir yazısında, yalnızca Düyunu Umumiye’ye bağlı birtakım kuruluşlarda yeni yıla ait “kutlama” merasimleri yapıldığından sözetmişti.
Gökhan Akçura, bütün bu ayrıntıları verdiği “Toplumsal Tarih” mecmuasının Aralık 2004 sayısındaki makalesinde, son kelam kabilinden, Osmanlı’nın ömründe “yılbaşı” diye bir kavramın olmadığını bilhassa vurguluyor.
APARTMAN VE YILBAŞI KUTLAMASI BİRLİKTE GELDİ
Osmanlı İmparatorluğu’nda bugünkü manada yılbaşı, yalnızca azınlıklarca kutlanıyordu. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi”nde Murat Belge’nin anlattığına nazaran; 18 ve 19’uncu yüzsenelerda İstanbul’da görülmeye başlanan – Kiraya verenlerin sıklıkla Musevî azınlıktan olması niçiniyle Müslüman Türkler’ce “Yahudihane” olarak isimlendirilen – apartmanlar, yılbaşı cümbüşlerinin görüldüğü birinci yerlerdi.
1935’E KADAR 1 OCAK TATİL DEĞİLDİ
1829’un yılbaşı gecesinde, İstanbul’daki İngiliz elçisinin Haliç’te bulunan bir gemide verdiği büyük balo ise devlet erkânının katıldığı birinci yılbaşı kutlaması olmuştu.
Yatsı namazının akabinde gemiye giden Serasker Hüsrev Paşa’ya balo sorulduğunda, “Az vakitte epey hazırlık yapmışlar. Gerçi kâfir işi, ama ne deva? Devletçe bir şey oldu, katılmak gerek etti” demişti.
Refik Halid Karay da yılbaşı kutlama ritüellerinin yaygın biçime dönüşmesinin kıssasını, “Bizler saat alafranga on ikiyi çalarken ışıkların söndürülmesi düzenbazlığını bilmezdik, limandaki vapurların da bu merasime düdük çalarak katılmalarını bir daha o işgal yıllarinde öğrenmiştik” diye anlatıyor.
Fakat Cumhuriyet’le bir arada bir daha de çabucak bir yılbaşı düzenlemesi görülmemişti. Rumî takvimi bırakıp miladî takvime geçilen 1926 ve onu takip eden yıllarde de yılbaşı tatili resmiyet kazanmamıştı. Bu uygulama, 1935 yılında çıkarılan bir kanunla başlamıştı. Geniş halk yığınlarının uzunca bir süre yılbaşına “mesafeli” duruşu, Hz. Peygamber’in “Bir kavme benzeyen ondandır” hadisinde manasını bulan ikâzıyla yakından alakalıydı.
Lakin vakit içerisinde evvel yazılı basının, daha sonra radyonun ve nihayet televizyonun ısrarlı teşvik edici, özendirici yayınlarıyla toplumda bir “yılbaşı kültürü” de görülmeye başlayacaktı. Yılbaşını halk nezdinde cazip kılan bir kıymetli nokta da “Tayyare Piyangosu”ydu. Hükümetçe alınan bir kararla Türk Hava Kurumu’na katkı sağlamak üzere 1931 yılında başlatılan piyango, sonrasındasında “Millî Piyango” olacak ve her yılbaşı katlanarak büyüyen ikramiyeleri ile bir toplumsal cazibe odağı haline gelecekti.
MEVHİBE İNÖNÜ YILBAŞI YERİNE MEVLİT KANDİLİ’Nİ KUTLAMIŞTI
Yılbaşının toplum hayatında yaygınlaşmasında, devlet erkânının bu tarih dönümüne sahip çıkması da tesirli olmuştu. 1 Ocak’ın resmi tatil olmasıyla birlikte resmi yılbaşı baloları görülmeye başlamıştı. İsmet İnönü Cumhurbaşkanıyken bu balolara büyük değer veriyordu.
İnönü, 1949 yılının son gecesi bu biçimde bir kutlamadayken eşi merhum Mevhibe İnönü ise yılbaşı o yıl Peygamber Efendimizin (sav) doğduğu geceye denk geldiği için Ankara Palas’taki cümbüşe gitmemiş, İtalyan sefaretindeki yılbaşı programına da çocukları Ömer ve Özden’i göndermemişti.
PEYAMİ SAFA: İNSAN, İHTİYARLIYORUM DİYE SEVİNİR Mİ?
Devrin medya etrafları ve entelijansiyası yılbaşı kutlamaları lehinde tavır alırken, az sayıdaki kimi isimler ise bu eğlencelerin Müslüman Türk toplumuna uygun olmadığını vurguluyorlardı. Bu isimlerden birisi de merhum Peyami Safa’ydı. Safa, 26 Kasım 1959 tarihindeki Tercüman gazetesindeki “Yılbaşı Geceleri” başlıklı yazısında şu görüşleri lisana getirmişti: “Yılbaşı gecelerinin manasını bir türlü anlamıyorum.
Sevinecek ne var? öncedenâ her şey bilakis: Küre-i arz ve insan bir yaş daha ihtiyarlıyor, kâinat bir yıl daha eskiyor, buna, ‘yeni sene’ diyorlar. Herkes vefata bir yıl daha yaklaşıyor, buna seviniyorlar. hayatın bir kesimini kaybetmek güzel bir şeymiş üzere, daima birbirlerini tebrik ediyorlar. Mümin ve muttakî bir insan için yılbaşı gecesi sefahat gecesidir.
Gayrimeşru eğlentiler her gece ve her an için haramdır. İslâm dininde eğlenmek haram değildir. Ama nezih eğlencelerin birfazlaca biçim ve imkânları vardır. Eğlenmek için kesinlikle zil zurna sarhoş olmak ve cinsî dileklerin tatminine gayrimeşru devalar aramak kaide değildir.”