‘Yeni iktisat modeli’nde kimler kazandı? Hükümetin ‘yeni iktisat modeli’ ismini verdiği ve faiz operasyonuyla başlatılan siyasetlerle halkın çoğunluğu fakirleşti lakin birileri de kazandı. İşte yeni modelin kazananları…
Geçen yılın eylül ayında başlatılan faiz operasyonu ve daha sonrasında atılan adımlar, Türkiye iktisadını ve vatandaşları derinden etkiledi.
Merkez Bankası’nın (TCMB) faiz indirimleri daha sonrasında döviz kurları ve enflasyon patlarken, halkın büyük kısmının alım gücünde dramatik düşüşler yaşandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, kelam konusu operasyonu evvel “faiz sebep enflasyon netice”, “nas ortada” üzere tabirlerle savunurken, döviz kurlarındaki sert artışların akabinde telaffuz değişmiş ve “yeni iktisat modeline geçiş” ilan edilmişti.
Kelam konusu modele bakılırsa, TL’deki kıymet kaybı ile birlikte artan rekabet gücüyle ihracat artacak, ithalat azalacak ve Türkiye cari fazla vermeye başlayacaktı.
Biroldukça ekonomist ortada model denebilecek bir siyaset çerçevesi olmadığını vurgularken, vaat edilen cari fazla da gelmedi.
TCMB siyaset faizini yüzde 19’dan yüzde 14’e indirirken, resmi enflasyon yüzde 19’dan yüzde 61’e sıçradı ve 20 yılın tepesini gördü.
Dolar/TL kuru 8,30’dan 18,30’a kadar yükseldikten daha sonra, kur muhafazalı TL mevduat isimli riskli eserle bugün bulunduğu 14,70 düzeylerine çekilebildi.
Dünyada dolar bazlı güç ve besin fiyatlarının süratle yükseldiği, Ukrayna’daki savaşın global ekonomiyi sarstığı ve ABD başta olmak üzere gelişmiş ülke merkez bankalarının faiz artırmaya başladığı bir devirde hükümetin geri adım atmadığı faiz operasyonunun Türkiye için faturası giderek ağırlaşıyor.
Bu operasyondan geniş kısımlar ziyanlı çıkarken, dar bir kesim ise kârlı çıktı. İşte kazananlar…
1-BANKALAR
Cumhurbaşkanı’nın faizler niçiniyle sık sık gaye aldığı bankalar, faiz operasyonundan en kârlı çıkanlar içinde yer aldı.
Bankaların net devir kârı yılın birinci iki ayında yüzde 323’lük sıra dışı artışla 9,2 milyar TL’den 39 milyar TL’ye yükselirken, bu artışta yüksek faiz marjları ve enflasyona endeksli tahviller öne çıktı.
Enflasyondaki artışla bir arada bankaların son devirde yük verdiği enflasyona endeksli tahvillerin getirileri artıyor. Hakikaten, bankaların menkul kıymetlerden aldığı faiz geçen yılın birinci iki ayında 15,6 milyar TL iken, bu sene tıpkı periyotta 41,4 milyar TL’ye yükseldi.
2- TÜRKİYE’YE YÜKSEK FAİZLE BORÇ VERENLER
Yabancı banka ve fonlar da Türkiye’ye yüksek faizli borç vererek bu vakitte kârlı çıktı.
Örneğin, Hazine, geçen ay yüzde 8,625’lik yüksek faizle 2 milyar dolarlık borçlanmaya gitti. Bu oran, 5 yıllık vadede dolar cinsi olarak Şubat 2003 daha sonrasındaki en yüksek faiz oldu. Hazine, 2 milyar dolarlık borç için 948,7 milyon dolar faiz ödeyecek.
ABD’nin 5 yıllık hazine tahvili, geçen ayki borçlanma sırasında yüzde 2,15 düzeyinde bulunuyordu. Türkiye, bu oranın yaklaşık 6,5 puan üzerinde faizle borçlanmış oldu.
3-GAYRİMENKUL YATIRIMCILAR VE EMLAKÇILAR
Enflasyon yüzde 61 iken konut faizleri ortalama yüzde 18 civarında bulunuyor. İnşaat maliyetlerindeki artış, göçmen siyaseti ve yabancılara konut satışıyla birlikte çok düşük gerçek faizler, konut meblağlarını şişiriyor.
Merkez Bankası datalarına bakılırsa, konut meblağları şubat ayında yıllık yüzde 96,4 artışla ile rekor tazeledi. Artış oranı İstanbul’da yüzde 106,3’ü buldu.
İstanbul’da konut ortalama metrekare fiyatı 13 bin 836 lira olurken 120 metrekare bir meskenin ortalama fiyatı 1 milyon 660 bin lira oldu.
Betam’a nazaran, Türkiye genelinde ortalama satılık konut ilan metrekare cari fiyatı, martta yıllık bazda yüzde 134,3 arttı. İstanbul’da artış oranı yüzde 159,3’e ulaştı. bir daha Betam’a göre, Türkiye genelinde ortalama kiralık konut ilan metrekare fiyatındaki yıllık artış oranı şubatta yüzde 84,2 olurken, İstanbul’da oran yüzde 112,3’e ulaştı.
Bu sayede gayrimenkule yatırım yapanlar yerliler ve yabancılar ile bu kesimde faaliyet gösteren emlakçılar kazandı.
Âlâ Parti Kalkınma Siyasetleri Lideri Prof. Dr. Ümit Özlale’nin aktardığı sayılara bakılırsa, Türkiye’de kişi başına gelire göre en güçlü yüzde 10’luk kümede yaşayan 8 milyon kişi gayrimenkul gelirinin yüzde 59’una sahip. Bu da gayrimenkul rantından dar bir bölümün faydalandığını gösteriyor. Yüzde 14’lük kesim ise tüm gayrimenkul gelirini elinde tutuyor.
4- YAP İŞLET DEVRET MÜTEAHHİTLERİ
Faiz operasyonuyla birlikte kur artışı, döviz cinsi yüksek gelir garantisi verilen yap işlet devret projelerinin müteahhitlerine yaradı. Hükümete yakın alakaları yardımıyla ihaleleri toplayan az sayıdaki müteahhidin yararı, kur artışıyla birlikte artıyor.
Kelam konusu müteahhitler, projeler için kullandıkları kredilerin de döviz cinsi olduğunu belirtseler de, yüksek gelir garantileri, kredi riskini aşıyor.
Prof. Dr. Uğur Emek’in hesaplamalarına nazaran, kent hastaneleri, otoyollar, köprüler, havalimanları ve Akkuyu Nükleer Santrali’ne verilen gelir garantilerinin toplamı, 2020 sonu prestijiyle 152,8 milyar dolar düzeyinde bulunuyor.
5- UCUZ KREDİYE ERİŞEBİLENLER
Enflasyon yüzde 61 iken, ticari kredi faizleri ortalamada yüzde 20 düzeyinde bulunuyor. Maliyetleri ve işletme sermayesi gereksinimleri artan şirketler, ucuz kredi ile üretimi sürdürebiliyor.
Personel fiyatlarındaki artışın döviz kurlarındaki artışın epey altında kalması da bilhassa ihracat yapan firmalar için avantaj yaratıyor.
Yüzde 18 civarında olan konut kredisine de geniş kısımlar ulaşamıyor. İstanbul’da 120 metrekare bir meskenin ortalama fiyatı 1 milyon 660 bin liraya ulaşırken, bu fiyatta bir mesken için 1 milyon 328 bin liralık konut kredisi çeken birinin aylık en az 21 bin 817 TL kredi taksiti ödemesi gerekiyor. Bunun için de, kredi isteyenin gelirinin bu taksit ölçüsünün en az iki katı olması gerekiyor.
6- DÖVİZ VE DÖVİZE ENDEKSLİ MEVDUAT SAHİPLERİ
Bankalar TL mevduat faizine ortalamada yüzde 18 faiz veriyor. Bu oran enflasyona nazaran pek düşük ve bu durum birikim sahiplerini döviz ve gayrimenkul başta olmak üzere yüksek getiri beklenen öteki araçlara yönlendiriyor.
15 Nisan prestijiyle bankalardaki 6,1 trilyon TL’lik mevduatın yüzde 57,2’si döviz ve altında, yüzde 12,4’ü kur muhafazalı mevduatta bulunuyor. Bu da mevduatların yüzde 70’inin kur müdafaasında olduğunu gösteriyor.
Şubat sonu prestijiyle bankalarda yurt içi yerleşiklere ilişkin 5,2 trilyon TL’lik mevduatın yüzde 63’ünün 1 milyon TL üzerinde mevduata sahip 493 bin mudiye ilişkin olduğu düşünüldüğünde, varlıklı kısmın birikimlerini kur muhafazasına aldığı görülebilir.
Hazine ve Maliye Bakan Yardımcısı Cengiz Yavilioğlu, 8 Nisan 2022 tarihine kadar vadesi dolan hesaplara Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafınca 13,2 milyar TL, Merkez Bankası tarafınca 1,6 milyar TL’lik kur farkı ödemesi gerçekleştirildiği açıklamıştı. Dövizdeki artışla bir arada bu sayının katlanması bekleniyor.
Yurt dışı yerleşik kişi ve şirketler de kur muhafazalı sisteme dahil edilmişti. Hakikaten, Cumhurbaşkanı Erdoğan, Yurt haricinde Yerleşik Vatandaşlar Mevduat ve İştirak (YUVAM) hesabının döviz cinsi yüzde 4 getiri garantisi verdiğini söylemiş ve yüksek faizle övünmüştü.
Geçen yılın eylül ayında başlatılan faiz operasyonu ve daha sonrasında atılan adımlar, Türkiye iktisadını ve vatandaşları derinden etkiledi.
Merkez Bankası’nın (TCMB) faiz indirimleri daha sonrasında döviz kurları ve enflasyon patlarken, halkın büyük kısmının alım gücünde dramatik düşüşler yaşandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, kelam konusu operasyonu evvel “faiz sebep enflasyon netice”, “nas ortada” üzere tabirlerle savunurken, döviz kurlarındaki sert artışların akabinde telaffuz değişmiş ve “yeni iktisat modeline geçiş” ilan edilmişti.
Kelam konusu modele bakılırsa, TL’deki kıymet kaybı ile birlikte artan rekabet gücüyle ihracat artacak, ithalat azalacak ve Türkiye cari fazla vermeye başlayacaktı.
Biroldukça ekonomist ortada model denebilecek bir siyaset çerçevesi olmadığını vurgularken, vaat edilen cari fazla da gelmedi.
TCMB siyaset faizini yüzde 19’dan yüzde 14’e indirirken, resmi enflasyon yüzde 19’dan yüzde 61’e sıçradı ve 20 yılın tepesini gördü.
Dolar/TL kuru 8,30’dan 18,30’a kadar yükseldikten daha sonra, kur muhafazalı TL mevduat isimli riskli eserle bugün bulunduğu 14,70 düzeylerine çekilebildi.
Dünyada dolar bazlı güç ve besin fiyatlarının süratle yükseldiği, Ukrayna’daki savaşın global ekonomiyi sarstığı ve ABD başta olmak üzere gelişmiş ülke merkez bankalarının faiz artırmaya başladığı bir devirde hükümetin geri adım atmadığı faiz operasyonunun Türkiye için faturası giderek ağırlaşıyor.
Bu operasyondan geniş kısımlar ziyanlı çıkarken, dar bir kesim ise kârlı çıktı. İşte kazananlar…
1-BANKALAR
Cumhurbaşkanı’nın faizler niçiniyle sık sık gaye aldığı bankalar, faiz operasyonundan en kârlı çıkanlar içinde yer aldı.
Bankaların net devir kârı yılın birinci iki ayında yüzde 323’lük sıra dışı artışla 9,2 milyar TL’den 39 milyar TL’ye yükselirken, bu artışta yüksek faiz marjları ve enflasyona endeksli tahviller öne çıktı.
Enflasyondaki artışla bir arada bankaların son devirde yük verdiği enflasyona endeksli tahvillerin getirileri artıyor. Hakikaten, bankaların menkul kıymetlerden aldığı faiz geçen yılın birinci iki ayında 15,6 milyar TL iken, bu sene tıpkı periyotta 41,4 milyar TL’ye yükseldi.
2- TÜRKİYE’YE YÜKSEK FAİZLE BORÇ VERENLER
Yabancı banka ve fonlar da Türkiye’ye yüksek faizli borç vererek bu vakitte kârlı çıktı.
Örneğin, Hazine, geçen ay yüzde 8,625’lik yüksek faizle 2 milyar dolarlık borçlanmaya gitti. Bu oran, 5 yıllık vadede dolar cinsi olarak Şubat 2003 daha sonrasındaki en yüksek faiz oldu. Hazine, 2 milyar dolarlık borç için 948,7 milyon dolar faiz ödeyecek.
ABD’nin 5 yıllık hazine tahvili, geçen ayki borçlanma sırasında yüzde 2,15 düzeyinde bulunuyordu. Türkiye, bu oranın yaklaşık 6,5 puan üzerinde faizle borçlanmış oldu.
3-GAYRİMENKUL YATIRIMCILAR VE EMLAKÇILAR
Enflasyon yüzde 61 iken konut faizleri ortalama yüzde 18 civarında bulunuyor. İnşaat maliyetlerindeki artış, göçmen siyaseti ve yabancılara konut satışıyla birlikte çok düşük gerçek faizler, konut meblağlarını şişiriyor.
Merkez Bankası datalarına bakılırsa, konut meblağları şubat ayında yıllık yüzde 96,4 artışla ile rekor tazeledi. Artış oranı İstanbul’da yüzde 106,3’ü buldu.
İstanbul’da konut ortalama metrekare fiyatı 13 bin 836 lira olurken 120 metrekare bir meskenin ortalama fiyatı 1 milyon 660 bin lira oldu.
Betam’a nazaran, Türkiye genelinde ortalama satılık konut ilan metrekare cari fiyatı, martta yıllık bazda yüzde 134,3 arttı. İstanbul’da artış oranı yüzde 159,3’e ulaştı. bir daha Betam’a göre, Türkiye genelinde ortalama kiralık konut ilan metrekare fiyatındaki yıllık artış oranı şubatta yüzde 84,2 olurken, İstanbul’da oran yüzde 112,3’e ulaştı.
Bu sayede gayrimenkule yatırım yapanlar yerliler ve yabancılar ile bu kesimde faaliyet gösteren emlakçılar kazandı.
Âlâ Parti Kalkınma Siyasetleri Lideri Prof. Dr. Ümit Özlale’nin aktardığı sayılara bakılırsa, Türkiye’de kişi başına gelire göre en güçlü yüzde 10’luk kümede yaşayan 8 milyon kişi gayrimenkul gelirinin yüzde 59’una sahip. Bu da gayrimenkul rantından dar bir bölümün faydalandığını gösteriyor. Yüzde 14’lük kesim ise tüm gayrimenkul gelirini elinde tutuyor.
4- YAP İŞLET DEVRET MÜTEAHHİTLERİ
Faiz operasyonuyla birlikte kur artışı, döviz cinsi yüksek gelir garantisi verilen yap işlet devret projelerinin müteahhitlerine yaradı. Hükümete yakın alakaları yardımıyla ihaleleri toplayan az sayıdaki müteahhidin yararı, kur artışıyla birlikte artıyor.
Kelam konusu müteahhitler, projeler için kullandıkları kredilerin de döviz cinsi olduğunu belirtseler de, yüksek gelir garantileri, kredi riskini aşıyor.
Prof. Dr. Uğur Emek’in hesaplamalarına nazaran, kent hastaneleri, otoyollar, köprüler, havalimanları ve Akkuyu Nükleer Santrali’ne verilen gelir garantilerinin toplamı, 2020 sonu prestijiyle 152,8 milyar dolar düzeyinde bulunuyor.
5- UCUZ KREDİYE ERİŞEBİLENLER
Enflasyon yüzde 61 iken, ticari kredi faizleri ortalamada yüzde 20 düzeyinde bulunuyor. Maliyetleri ve işletme sermayesi gereksinimleri artan şirketler, ucuz kredi ile üretimi sürdürebiliyor.
Personel fiyatlarındaki artışın döviz kurlarındaki artışın epey altında kalması da bilhassa ihracat yapan firmalar için avantaj yaratıyor.
Yüzde 18 civarında olan konut kredisine de geniş kısımlar ulaşamıyor. İstanbul’da 120 metrekare bir meskenin ortalama fiyatı 1 milyon 660 bin liraya ulaşırken, bu fiyatta bir mesken için 1 milyon 328 bin liralık konut kredisi çeken birinin aylık en az 21 bin 817 TL kredi taksiti ödemesi gerekiyor. Bunun için de, kredi isteyenin gelirinin bu taksit ölçüsünün en az iki katı olması gerekiyor.
6- DÖVİZ VE DÖVİZE ENDEKSLİ MEVDUAT SAHİPLERİ
Bankalar TL mevduat faizine ortalamada yüzde 18 faiz veriyor. Bu oran enflasyona nazaran pek düşük ve bu durum birikim sahiplerini döviz ve gayrimenkul başta olmak üzere yüksek getiri beklenen öteki araçlara yönlendiriyor.
15 Nisan prestijiyle bankalardaki 6,1 trilyon TL’lik mevduatın yüzde 57,2’si döviz ve altında, yüzde 12,4’ü kur muhafazalı mevduatta bulunuyor. Bu da mevduatların yüzde 70’inin kur müdafaasında olduğunu gösteriyor.
Şubat sonu prestijiyle bankalarda yurt içi yerleşiklere ilişkin 5,2 trilyon TL’lik mevduatın yüzde 63’ünün 1 milyon TL üzerinde mevduata sahip 493 bin mudiye ilişkin olduğu düşünüldüğünde, varlıklı kısmın birikimlerini kur muhafazasına aldığı görülebilir.
Hazine ve Maliye Bakan Yardımcısı Cengiz Yavilioğlu, 8 Nisan 2022 tarihine kadar vadesi dolan hesaplara Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafınca 13,2 milyar TL, Merkez Bankası tarafınca 1,6 milyar TL’lik kur farkı ödemesi gerçekleştirildiği açıklamıştı. Dövizdeki artışla bir arada bu sayının katlanması bekleniyor.
Yurt dışı yerleşik kişi ve şirketler de kur muhafazalı sisteme dahil edilmişti. Hakikaten, Cumhurbaşkanı Erdoğan, Yurt haricinde Yerleşik Vatandaşlar Mevduat ve İştirak (YUVAM) hesabının döviz cinsi yüzde 4 getiri garantisi verdiğini söylemiş ve yüksek faizle övünmüştü.