- Katılım
- 15 Nis 2021
- Mesajlar
- 2,706
- Puanları
- 0
Covid-19 bizi on yıllar boyunca nasıl etkileyebilir? Getty ImagesBazı virüslerin bağışıklık sisteminde yol açtığı reaksiyon Parkinson hastalığının gelişme riskini artırabiliyor
Bir pandemiden sağ çıkmak her vakit sorunun bitmiş olduği manasına gelmeyebilir; birtakım virüsler sıhhat üzerinde uzun vadeli tesirde bulunabilir ve sonunda bir dizi yıkıcı hastalığa yol açabilir.
1960’larda, 1918 İspanyol Gribi’nden kurtulanların uzun vadede neler yaşadığını inceleyen epidemiyologlar, olağandışı bir eğilim fark etmeye başlamışlardı. 1888 ile 1924 yılları içinde doğanlar, yani pandemi sırasında bebek ya da genç erişkinlik çağında olanların, hayatlarının bir noktasında Parkinson hastalığına yakalanma olasılıklarının, farklı vakit içinderda doğanlara göre iki – üç kat daha fazla olduğu görülüyordu.
Bu çarpıcı bir tespitti. Grip enfeksiyonlarının mümkün nörolojik sonuçları yüzsenelerdır hekimler tarafınca belgelenmişti. Bunun 1385’e kadar uzandığını gösteren tıbbi raporlar var. Dünya çapında 500 milyona yakın beşere bulaşan İspanyol Gribi’nin yaygınlığı, bilim insanlarının, hastalık riskinin artması ile salgın içinde irtibat kurabileceği manasına geliyordu.
Son senelerda, HIV, Batı Nil virüsü, Japon ensefaliti (beyin enflamasyonu), koksakivirüs, Batı ekine ensefalit virüsü ve Epstein-Barr virüsü salgınlarından kurtulanlarda da yüksek Parkinson riski tespit edildi.
Bunun sebebini anlamaya çalışan nörologlar, bu virüslerin her birinin beyne geçebildiğine ve kimi durumlarda bazal ganglionlar olarak bilinen ve karmaşık hareketlerin uyumunu denetim eden kırılgan yapılara ziyan vererek bir dejenerasyon sürecini başlatarak Parkinson’a yol açabileceğine inanıyorlar.
Bilim insanları artık de, mevcut pandeminin önümüzdeki on senelerda daha yüksek bir Parkinson olayı oranını tetikleyip tetiklemeyeceğini izlemeye çalışıyor.
ABD’nin Michigan eyaletindeki Van Andel Enstitüsü’nde Parkinson araştırmacısı olan Patrik Brundin, “Bunu çabucak hemen bilmiyoruz lakin durumun bu biçimde olabileceğini düşünmemiz gerekiyor” diyor. “Covid’den güzelleşen bireylerin ekseriyetle koku ve tat duyusu kaybı, şuur bulanıklığı, depresyon ve telaş bozukluğu üzere uzun vadeli merkezi hudut sistemi bozukluklarına sahip olduğunu vurgulayan birkaç çalışma var. Sayılar kaygı verici” diyor.
Covid-19’a niye olan Sars-CoV-2 virüsü beyin dokusunu istila edebiliyor; bilim insanları bunun nörodejeneratif (sinir sistemini tahrip eden) hastalığa katkıda bulunup bulunmayacağı sorusuna cevap arıyor. Coronavirüsler çoklukla “vur-kaç virüsleri” olarak bilinir, zira kimi durumlarda ölümcül olsa bile çoklukla kısa vadeli hastalığa yol açarlar. Buna karşılık, Epstein-Barr üzere DNA virüsleri bedende kalıcı olarak kalabilir ve daha uzun periyodik hastalıklarla alakalıdır.
Getty Imagesİspanyol Gribi salgını bitmiş oldukten 40 yıl daha sonra bile salgının tesirleri dünya nüfusu üzerinde görülmeye devam etti
Lakin geçmişte koronavirüslerde sandığımızdan daha fazla şey olabileceğine dair kimi işaretler vardı. 1990’larda Kanadalı nörolog Stanley Fahn, Parkinson hastalarının beyin omurilik sıvısında soğuk algınlığına niye olan koronavirüslere karşı antikorları tanımlayan bir çalışma yayınladı.
Geçen yıl boyunca Brundin üzere bilim insanları, Covid-19 enfeksiyonunun akabinde tabiplerin akut Parkinsonizm olarak isimlendirdiği titreme, kas sertliği ve konuşma bozukluğu üzere anormallikler geliştiren hastaları tanımlayan küçük çaplı bir küme olay çalışmasının ortaya çıkmasından tasa duyuyorlardı.
Araştırmalar, kimi Covid-19 hastalarının bedenin en kritik sistemlerinden biri olan ve kinurenin yolağı olarak bilinen sistemde bozulmalar tespit etti. Bu yolak, beyinden bağırsağa kadar uzanır ve beyin sıhhati için gerekli olan bir dizi değerli amino asidi üretmek için kullanılır. Lakin arızalandığında, Parkinson hastalığında rol oynadığı düşünülen toksinlerin birikmesine niye olabilir.
Ama başka nörologlar, Covid-19 ile Parkinson içinde rastgele bir irtibat kurmak için çabucak hemen çok erken olduğu konusunda uyarıyor.
Toronto Üniversitesi’nde nöroloji profesörü olan Alfonso Fasano, akut parkinsonizm olaylarının, aslına bakarsanız hastalığın erken evresinde olan hastaları tabir ediyor olabileceğine, Covid-19’un da semptomlarını hızlandıran yahut ortaya çıkaran bir fonksiyon nazaranbileceğine dikkat çekiyor. “Şimdiye kadar, ekseriyetle detaylı bilgi içermeyen bir düzine olaydan bahsediyoruz” diyor. “Post-ensefalitik parkinsonizm dediğimiz şeyin viral bir enfeksiydaha sonrasında ortaya çıkabileceği doğrudur, lakin her pandemi tıpkı değildir. İspanyol Gribine büsbütün farklı bir virüs niye olmuştur.”
tıpkı vakitte, biroldukca kişi, önümüzdeki senelerda olaylarda kademeli bir artış olması durumunda, daha evvel Covid-19 ile enfekte olmuş bireylerde ortaya çıkan Parkinson gibisi semptomların daima izlenmesine gereksinim olduğunu düşünüyor.
Lakin tek tasa sebebi Parkinson değil. Dünyanın dört bir yanından uzmanlar, Covid-19’a niye olan koronavirüs Sars-CoV’nin insan bağışıklık sisteminde yol açtığı bozulmayla ilgili saklı bir diğer hastalık dalgasına niye olup olmayacağını anlamaya çalışıyor. Şayet bu gerçekleşirse, halk sıhhati üzerinde değerli tesirleri olacaktır, lakin bu hastalıkları erken bir kademede tespit etmenin yeni yollarını bulmamıza ve hatta yeni tedavilerin ve aşıların yolunu açmamıza da yardımcı olabilir.
Getty Images
Diyabet sorunu
2020 baharında, Londra Kings College Üniversitesi’nde metabolik ve bariatrik cerrah Francesco Rubino, daha evvel rastgele bir diyabet (şeker hastalığı) şikayeti olmamasına karşın, sıra dışı derecede yüksek kan şekeri düzeyleriyle hastaneye gelen Covid-19 hadiseleri duymaya başlamıştı.
bununla birlikte tabipler, halihazırda diyabeti olan hastaların hastalığa karşı bilhassa savunmasız göründüğünü de fark ediyorlardı. Rubino, bu tuhaf alakanın, Covid-19’un bedenin kandan şeker moleküllerini metabolize etmesine yardımcı olan insülin hormonunu üreten pankreası direkt etkilediğinin bir işareti olup olmadığını merak etti.
Dr. Rubino, bu hastaları takip etmek ve onlara ne olduğunu öğrenmek için CovidDiab ismiyle global bir bilgi tabanı kurdu. Geçen yıl boyunca 700 olay izlendi ve buradan elde edilen bilgilerin, yıllardır yanıt aranan bir soruyu, virüslerin direkt tip 1 diyabeti tetikleyip tetikleyemeyeceği sorusunu çözmeye yardımcı olabileceğini umut ediyor.
Geçmişte, tip 1 diyabet – tipik olarak çocuklukta yahut ergenlik periyodunda, hastaların pankreasları daima olarak insülin üretemez hale geldikçe gelişen kronik bir durum – ile koksaki B, kızamıkçık, sitomegalovirüs ve kabakulak üzere çeşitli virüsler içinde kontaklar kuruldu. Bilim insanları, bu virüslerin ya akciğerlerden kaçarak ya da bağırsaktan kan damarlarına sızarak pankreası enfekte edebileceğinden şüpheleniyor. 2015’te, Oslo Diyabet Araştırma Merkezi’ndeki araştırmacılar, yeni teşhis edilen tip 1 diyabet hastalarının pankreas doku biyopsilerinden alınan beta hücrelerinde kalıcı, düşük dereceli bir viral enfeksiyon keşfettiler, lakin somut data oluşturmaya yetecek kadar olay yok.
Getty Images
Rubino, “Daha evvel yeni diyabet hadiseleriyle ilişkilendirilen salgınlar vardı” diyor. “Ancak bu ilişki az sayıda tıbbi rapora dayanıyor. Bu yüzden birkaç yüz olaya bakarak daha bilgilendirici bir münasebet gorebileceğimizi umuyoruz” diyor.
Covid-19 pandemisinin başlangıcından bu yana, tip 1 diyabet hadiselerinde olağandışı bir artış olduğuna dair yinelanan göstergeler kelam konusu. 2020 yazında, kuzey batı Londra’daki hastaneler aslına bakarsan olağanda bakılırsacekleri hadise sayısının iki katına çıktığını bildiriyor, Nature mecmuasında bu yılın başlarında yayınlanan bir makale, ABD’de Covid-19 geçirip güzelleşenlerin, hastalıktan daha sonraki 6 ay ortasında, bu virüse yakalanmamış bireylere oranla yüzde 39 daha fazla diyabet teşhisi konma mümkünlüğü olduğuna işaret ediyordu.
Bilim insanları Covid-19’un olaylardaki bu artışa aslında direkt katkı sağladığını kanıtlamaya çalışıyor. New York’taki Weill Cornell Tıp Fakültesi’nde kök hücre biyoloğu Shuibing Chen, virüsün beta hücrelerine saldırabileceğini ve ayrıyeten pankreas ve başka organlarda kan şekeri düzeylerini denetim eden çeşitli sistemlere ziyan vererek iltihaplanma oluşturabileceğini gösteren deliller olduğunu düşünüyor.
Chen, “Covid-19 hastalarının otopsi örneklerinde pankreas beta hücrelerinde viral antijenler saptadık, bu da direkt enfeksiyonun rolünü destekliyor” diyor.
Ancak herkes bu bahiste o kadar ikna olmuş değil. Covid-19’un bir kararı olarak diyabet geliştirdiği gözlenen hastaların, hastanedeyken ağır steroid tedavisi niçiniyle aslında pankreas hasarına maruz kalabileceğine işaret ediliyor. Yahut bu bireyler aslına bakarsanız erken diyabet kademesinde olabilir ve Covid-19 da hastalığın maskesini düşürmüş olabilir.
La Jolla İmmünoloji Enstitüsü’nde otoimmünite uzmanı Profesör Matthias Von Herrath, “Sars-CoV-2’nin sadece beta hücrelerini direkt enfekte etmekle kalmayıp onları öldürebileceğini savunan birtakım raporlar var” diyor. “Ancak bir takip raporu, yaygın olarak beta hücrelerini etkilediği fikrine karşı çıkıyor. Bu niçinle, beta hücresi fonksiyonel kaybına niye olmada ne kadar spesifik ve tehlikeli olduğu konusu hala net değil.”
Önümüzdeki aylarda, uCovidDiab veritabanının daha somut karşılıklar vermesi umut ediliyor. Rubino, “Tüm soruları yanıtlayabilmeyi beklemiyoruz, lakin muhtemelen virüsle bağlantılı diyabetin en büyük kısmını temsil eden bu 700 olaydan fazlaca şey öğrenmeyi umuyoruz” diyor. “Bu hadiselerin ardında Covid’in olması ne kadar makul? Direkt bir sistem var mı ve var ise nedir?”
Lakin tip 1 diyabet, Covid-19 ile kontaklı tek otoimmün hastalık değil. Geçen yıl bir dizi rapor, Sars-CoV-2 enfeksiyonunu, bağışıklık sisteminin hudutlara saldırdığı, uyuşukluğa, istikrar ve uyum sıkıntılarına, güçsüzlük, ağrı ve kimi vakit felce yol açan ender ve önemli bir hastalık olan Guillain-Barré Sendromu üzere öteki otoimmün bozukluklarla ilişkilendirmişti.
Bilim insanları, Covid-19 ile hastaneye kaldırılan hastaların bu tıp komplikasyonlar geliştirmeye yatkın olduklarına inanıyor, çünkü kanlarında oto-antikorlara sahip olma olasılıkları daha yüksek ve bağışıklık sisteminin ürettiği bu protein çeşidi, bedenin kendi dokularına saldırıyor ve komplikasyonlara yol açıyor. Birmingham Üniversitesi’ndeki bilim insanları konsorsiyumu, Covid-19 ile önemli biçimde hasta olan bir küme bireyi takip ederek kaç adedinde uzun vadeli otoimmün sorunlar geliştiğini ve makul insanları neyin bilhassa savunmasız hale getirdiğini anlamaya çalışıyor.
Sidney Üniversitesi’nde otoimmün hastalıkları araştıran Russell Dale, “Geleceği iddia edemeyiz” diyor. “Ancak, enflamatuar ve otoimmün problemlere yol açan bir dizi bulaşıcı hastalık örneği var.”
Teşhis ve aşılar
Covid-19’un kronik hastalıklarda artışa yol açması ihtimali çok düşündürücü, lakin viral enfeksiyon ile farklı şartlar içinde kesin temaslar kurulabilirse, gelecekte bu hastalıkların birçoğunu teşhis ve tedavi etme halimizi değiştirebilir.
Chen, “Viral enfeksiyon ile tip 1 diyabet içindeki ilişkiyi anlamak, erken teşhis ve önlemeyi kolaylaştırabilir” diyor.
Chen ayrıyeten, beta hücrelerini viral akınlara karşı daha dirençli hale getirip getiremeyeceğini görmek için farklı kimyasal bileşiklerden oluşan geniş bir kütüphaneyi gözden geçirmeyi içeren bir projeye de öncülük ediyor. Şimdiye kadar, bir petri kabında Sars-CoV-2 ile enfekte olduğunda beta hücrelerinin insülin üretme kapasitelerini koruyabildiği görünen trans-ISRIB isimli belli bir bileşiği tespit ettiler. Bu çabucak hemen onaylayıcı kurumlar tarafınca onaylanmadığı üzere beşerler üzerinde de test edilmediğinden şu anda kan şekeri anormallikleri yaşayan Covid-19 hastalarında kullanılamıyor olsa da Chen, gelecekte savunmasız bireyler için enfeksiyon önleyici bir ilaç olarak uygulanabileceğini umuyor.
Covid-19 ile farklı otoimmün hastalıklar içindeki kuvvetli temas, daha evvel bu hastalıklarla ilişkilendirilen öbür virüslere karşı kollayıcı aşıların geliştirilmesini de teşvik edebilir. Karolinska Enstitüsü, Tampere Üniversitesi ve Jyväskylä Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, koksaki B’nin altı cinsine karşı müdafaa sağlayan ve farelerin virüs kaynaklı tip 1 diyabet geliştirmesini önlediği gösterilen potansiyel bir aşı adayı geliştirdi.
Kopenhag’daki Devlet Serum Enstitüsü’nde immünolog Gunnar Houen, bunun ayrıyeten, makul kanserlerin yanı sıra romatoid artrit ve oldukcalu doku sertleşmesi (MS) ile ilişkilendirilen bir virüs olan Epstein-Barr’a karşı aşılara daha fazla yatırım yapılmasına da yol açabileceğine inanıyor.
Houen, “Çoğu insan hayatın birinci bir yahut iki yılında bu virüsle enfekte olduğundan, aşılar gereğince erken verilirse Epstein-Barr’a karşı tesirli olma mümkünlüğü devasa yükseklikte olur” diyor. “Bunun bir piyasası da olacak, zira irtibatlı hastalıklar Covid-19 kadar, hatta daha fazla ziyana niye oluyor.”
Bilim insanları, önümüzdeki devirde Covid-19’un bu hastalıkları tetikleme riski hakkında daha fazla bilgi sahibi olunacağını umuyor.
Rubino, “Bütün bu sorular yarın yahut önümüzdeki birkaç ay ortasında cevaplanmayacak, lakin önümüzdeki yıl ortasında bu dataları inceleyebilmeyi ve belli soruları yanıtlamaya başlamayı, birtakım eğilimleri görmeye başlamayı ve tahminen kimi karşılıklar almayı umuyoruz” diyor.
Bir pandemiden sağ çıkmak her vakit sorunun bitmiş olduği manasına gelmeyebilir; birtakım virüsler sıhhat üzerinde uzun vadeli tesirde bulunabilir ve sonunda bir dizi yıkıcı hastalığa yol açabilir.
1960’larda, 1918 İspanyol Gribi’nden kurtulanların uzun vadede neler yaşadığını inceleyen epidemiyologlar, olağandışı bir eğilim fark etmeye başlamışlardı. 1888 ile 1924 yılları içinde doğanlar, yani pandemi sırasında bebek ya da genç erişkinlik çağında olanların, hayatlarının bir noktasında Parkinson hastalığına yakalanma olasılıklarının, farklı vakit içinderda doğanlara göre iki – üç kat daha fazla olduğu görülüyordu.
Bu çarpıcı bir tespitti. Grip enfeksiyonlarının mümkün nörolojik sonuçları yüzsenelerdır hekimler tarafınca belgelenmişti. Bunun 1385’e kadar uzandığını gösteren tıbbi raporlar var. Dünya çapında 500 milyona yakın beşere bulaşan İspanyol Gribi’nin yaygınlığı, bilim insanlarının, hastalık riskinin artması ile salgın içinde irtibat kurabileceği manasına geliyordu.
Son senelerda, HIV, Batı Nil virüsü, Japon ensefaliti (beyin enflamasyonu), koksakivirüs, Batı ekine ensefalit virüsü ve Epstein-Barr virüsü salgınlarından kurtulanlarda da yüksek Parkinson riski tespit edildi.
Bunun sebebini anlamaya çalışan nörologlar, bu virüslerin her birinin beyne geçebildiğine ve kimi durumlarda bazal ganglionlar olarak bilinen ve karmaşık hareketlerin uyumunu denetim eden kırılgan yapılara ziyan vererek bir dejenerasyon sürecini başlatarak Parkinson’a yol açabileceğine inanıyorlar.
Bilim insanları artık de, mevcut pandeminin önümüzdeki on senelerda daha yüksek bir Parkinson olayı oranını tetikleyip tetiklemeyeceğini izlemeye çalışıyor.
ABD’nin Michigan eyaletindeki Van Andel Enstitüsü’nde Parkinson araştırmacısı olan Patrik Brundin, “Bunu çabucak hemen bilmiyoruz lakin durumun bu biçimde olabileceğini düşünmemiz gerekiyor” diyor. “Covid’den güzelleşen bireylerin ekseriyetle koku ve tat duyusu kaybı, şuur bulanıklığı, depresyon ve telaş bozukluğu üzere uzun vadeli merkezi hudut sistemi bozukluklarına sahip olduğunu vurgulayan birkaç çalışma var. Sayılar kaygı verici” diyor.
Covid-19’a niye olan Sars-CoV-2 virüsü beyin dokusunu istila edebiliyor; bilim insanları bunun nörodejeneratif (sinir sistemini tahrip eden) hastalığa katkıda bulunup bulunmayacağı sorusuna cevap arıyor. Coronavirüsler çoklukla “vur-kaç virüsleri” olarak bilinir, zira kimi durumlarda ölümcül olsa bile çoklukla kısa vadeli hastalığa yol açarlar. Buna karşılık, Epstein-Barr üzere DNA virüsleri bedende kalıcı olarak kalabilir ve daha uzun periyodik hastalıklarla alakalıdır.
Getty Imagesİspanyol Gribi salgını bitmiş oldukten 40 yıl daha sonra bile salgının tesirleri dünya nüfusu üzerinde görülmeye devam etti
Lakin geçmişte koronavirüslerde sandığımızdan daha fazla şey olabileceğine dair kimi işaretler vardı. 1990’larda Kanadalı nörolog Stanley Fahn, Parkinson hastalarının beyin omurilik sıvısında soğuk algınlığına niye olan koronavirüslere karşı antikorları tanımlayan bir çalışma yayınladı.
Geçen yıl boyunca Brundin üzere bilim insanları, Covid-19 enfeksiyonunun akabinde tabiplerin akut Parkinsonizm olarak isimlendirdiği titreme, kas sertliği ve konuşma bozukluğu üzere anormallikler geliştiren hastaları tanımlayan küçük çaplı bir küme olay çalışmasının ortaya çıkmasından tasa duyuyorlardı.
Araştırmalar, kimi Covid-19 hastalarının bedenin en kritik sistemlerinden biri olan ve kinurenin yolağı olarak bilinen sistemde bozulmalar tespit etti. Bu yolak, beyinden bağırsağa kadar uzanır ve beyin sıhhati için gerekli olan bir dizi değerli amino asidi üretmek için kullanılır. Lakin arızalandığında, Parkinson hastalığında rol oynadığı düşünülen toksinlerin birikmesine niye olabilir.
Ama başka nörologlar, Covid-19 ile Parkinson içinde rastgele bir irtibat kurmak için çabucak hemen çok erken olduğu konusunda uyarıyor.
Toronto Üniversitesi’nde nöroloji profesörü olan Alfonso Fasano, akut parkinsonizm olaylarının, aslına bakarsanız hastalığın erken evresinde olan hastaları tabir ediyor olabileceğine, Covid-19’un da semptomlarını hızlandıran yahut ortaya çıkaran bir fonksiyon nazaranbileceğine dikkat çekiyor. “Şimdiye kadar, ekseriyetle detaylı bilgi içermeyen bir düzine olaydan bahsediyoruz” diyor. “Post-ensefalitik parkinsonizm dediğimiz şeyin viral bir enfeksiydaha sonrasında ortaya çıkabileceği doğrudur, lakin her pandemi tıpkı değildir. İspanyol Gribine büsbütün farklı bir virüs niye olmuştur.”
tıpkı vakitte, biroldukca kişi, önümüzdeki senelerda olaylarda kademeli bir artış olması durumunda, daha evvel Covid-19 ile enfekte olmuş bireylerde ortaya çıkan Parkinson gibisi semptomların daima izlenmesine gereksinim olduğunu düşünüyor.
Lakin tek tasa sebebi Parkinson değil. Dünyanın dört bir yanından uzmanlar, Covid-19’a niye olan koronavirüs Sars-CoV’nin insan bağışıklık sisteminde yol açtığı bozulmayla ilgili saklı bir diğer hastalık dalgasına niye olup olmayacağını anlamaya çalışıyor. Şayet bu gerçekleşirse, halk sıhhati üzerinde değerli tesirleri olacaktır, lakin bu hastalıkları erken bir kademede tespit etmenin yeni yollarını bulmamıza ve hatta yeni tedavilerin ve aşıların yolunu açmamıza da yardımcı olabilir.
Getty Images
Diyabet sorunu
2020 baharında, Londra Kings College Üniversitesi’nde metabolik ve bariatrik cerrah Francesco Rubino, daha evvel rastgele bir diyabet (şeker hastalığı) şikayeti olmamasına karşın, sıra dışı derecede yüksek kan şekeri düzeyleriyle hastaneye gelen Covid-19 hadiseleri duymaya başlamıştı.
bununla birlikte tabipler, halihazırda diyabeti olan hastaların hastalığa karşı bilhassa savunmasız göründüğünü de fark ediyorlardı. Rubino, bu tuhaf alakanın, Covid-19’un bedenin kandan şeker moleküllerini metabolize etmesine yardımcı olan insülin hormonunu üreten pankreası direkt etkilediğinin bir işareti olup olmadığını merak etti.
Dr. Rubino, bu hastaları takip etmek ve onlara ne olduğunu öğrenmek için CovidDiab ismiyle global bir bilgi tabanı kurdu. Geçen yıl boyunca 700 olay izlendi ve buradan elde edilen bilgilerin, yıllardır yanıt aranan bir soruyu, virüslerin direkt tip 1 diyabeti tetikleyip tetikleyemeyeceği sorusunu çözmeye yardımcı olabileceğini umut ediyor.
Geçmişte, tip 1 diyabet – tipik olarak çocuklukta yahut ergenlik periyodunda, hastaların pankreasları daima olarak insülin üretemez hale geldikçe gelişen kronik bir durum – ile koksaki B, kızamıkçık, sitomegalovirüs ve kabakulak üzere çeşitli virüsler içinde kontaklar kuruldu. Bilim insanları, bu virüslerin ya akciğerlerden kaçarak ya da bağırsaktan kan damarlarına sızarak pankreası enfekte edebileceğinden şüpheleniyor. 2015’te, Oslo Diyabet Araştırma Merkezi’ndeki araştırmacılar, yeni teşhis edilen tip 1 diyabet hastalarının pankreas doku biyopsilerinden alınan beta hücrelerinde kalıcı, düşük dereceli bir viral enfeksiyon keşfettiler, lakin somut data oluşturmaya yetecek kadar olay yok.
Getty Images
Rubino, “Daha evvel yeni diyabet hadiseleriyle ilişkilendirilen salgınlar vardı” diyor. “Ancak bu ilişki az sayıda tıbbi rapora dayanıyor. Bu yüzden birkaç yüz olaya bakarak daha bilgilendirici bir münasebet gorebileceğimizi umuyoruz” diyor.
Covid-19 pandemisinin başlangıcından bu yana, tip 1 diyabet hadiselerinde olağandışı bir artış olduğuna dair yinelanan göstergeler kelam konusu. 2020 yazında, kuzey batı Londra’daki hastaneler aslına bakarsan olağanda bakılırsacekleri hadise sayısının iki katına çıktığını bildiriyor, Nature mecmuasında bu yılın başlarında yayınlanan bir makale, ABD’de Covid-19 geçirip güzelleşenlerin, hastalıktan daha sonraki 6 ay ortasında, bu virüse yakalanmamış bireylere oranla yüzde 39 daha fazla diyabet teşhisi konma mümkünlüğü olduğuna işaret ediyordu.
Bilim insanları Covid-19’un olaylardaki bu artışa aslında direkt katkı sağladığını kanıtlamaya çalışıyor. New York’taki Weill Cornell Tıp Fakültesi’nde kök hücre biyoloğu Shuibing Chen, virüsün beta hücrelerine saldırabileceğini ve ayrıyeten pankreas ve başka organlarda kan şekeri düzeylerini denetim eden çeşitli sistemlere ziyan vererek iltihaplanma oluşturabileceğini gösteren deliller olduğunu düşünüyor.
Chen, “Covid-19 hastalarının otopsi örneklerinde pankreas beta hücrelerinde viral antijenler saptadık, bu da direkt enfeksiyonun rolünü destekliyor” diyor.
Ancak herkes bu bahiste o kadar ikna olmuş değil. Covid-19’un bir kararı olarak diyabet geliştirdiği gözlenen hastaların, hastanedeyken ağır steroid tedavisi niçiniyle aslında pankreas hasarına maruz kalabileceğine işaret ediliyor. Yahut bu bireyler aslına bakarsanız erken diyabet kademesinde olabilir ve Covid-19 da hastalığın maskesini düşürmüş olabilir.
La Jolla İmmünoloji Enstitüsü’nde otoimmünite uzmanı Profesör Matthias Von Herrath, “Sars-CoV-2’nin sadece beta hücrelerini direkt enfekte etmekle kalmayıp onları öldürebileceğini savunan birtakım raporlar var” diyor. “Ancak bir takip raporu, yaygın olarak beta hücrelerini etkilediği fikrine karşı çıkıyor. Bu niçinle, beta hücresi fonksiyonel kaybına niye olmada ne kadar spesifik ve tehlikeli olduğu konusu hala net değil.”
Önümüzdeki aylarda, uCovidDiab veritabanının daha somut karşılıklar vermesi umut ediliyor. Rubino, “Tüm soruları yanıtlayabilmeyi beklemiyoruz, lakin muhtemelen virüsle bağlantılı diyabetin en büyük kısmını temsil eden bu 700 olaydan fazlaca şey öğrenmeyi umuyoruz” diyor. “Bu hadiselerin ardında Covid’in olması ne kadar makul? Direkt bir sistem var mı ve var ise nedir?”
Lakin tip 1 diyabet, Covid-19 ile kontaklı tek otoimmün hastalık değil. Geçen yıl bir dizi rapor, Sars-CoV-2 enfeksiyonunu, bağışıklık sisteminin hudutlara saldırdığı, uyuşukluğa, istikrar ve uyum sıkıntılarına, güçsüzlük, ağrı ve kimi vakit felce yol açan ender ve önemli bir hastalık olan Guillain-Barré Sendromu üzere öteki otoimmün bozukluklarla ilişkilendirmişti.
Bilim insanları, Covid-19 ile hastaneye kaldırılan hastaların bu tıp komplikasyonlar geliştirmeye yatkın olduklarına inanıyor, çünkü kanlarında oto-antikorlara sahip olma olasılıkları daha yüksek ve bağışıklık sisteminin ürettiği bu protein çeşidi, bedenin kendi dokularına saldırıyor ve komplikasyonlara yol açıyor. Birmingham Üniversitesi’ndeki bilim insanları konsorsiyumu, Covid-19 ile önemli biçimde hasta olan bir küme bireyi takip ederek kaç adedinde uzun vadeli otoimmün sorunlar geliştiğini ve makul insanları neyin bilhassa savunmasız hale getirdiğini anlamaya çalışıyor.
Sidney Üniversitesi’nde otoimmün hastalıkları araştıran Russell Dale, “Geleceği iddia edemeyiz” diyor. “Ancak, enflamatuar ve otoimmün problemlere yol açan bir dizi bulaşıcı hastalık örneği var.”
Teşhis ve aşılar
Covid-19’un kronik hastalıklarda artışa yol açması ihtimali çok düşündürücü, lakin viral enfeksiyon ile farklı şartlar içinde kesin temaslar kurulabilirse, gelecekte bu hastalıkların birçoğunu teşhis ve tedavi etme halimizi değiştirebilir.
Chen, “Viral enfeksiyon ile tip 1 diyabet içindeki ilişkiyi anlamak, erken teşhis ve önlemeyi kolaylaştırabilir” diyor.
Chen ayrıyeten, beta hücrelerini viral akınlara karşı daha dirençli hale getirip getiremeyeceğini görmek için farklı kimyasal bileşiklerden oluşan geniş bir kütüphaneyi gözden geçirmeyi içeren bir projeye de öncülük ediyor. Şimdiye kadar, bir petri kabında Sars-CoV-2 ile enfekte olduğunda beta hücrelerinin insülin üretme kapasitelerini koruyabildiği görünen trans-ISRIB isimli belli bir bileşiği tespit ettiler. Bu çabucak hemen onaylayıcı kurumlar tarafınca onaylanmadığı üzere beşerler üzerinde de test edilmediğinden şu anda kan şekeri anormallikleri yaşayan Covid-19 hastalarında kullanılamıyor olsa da Chen, gelecekte savunmasız bireyler için enfeksiyon önleyici bir ilaç olarak uygulanabileceğini umuyor.
Covid-19 ile farklı otoimmün hastalıklar içindeki kuvvetli temas, daha evvel bu hastalıklarla ilişkilendirilen öbür virüslere karşı kollayıcı aşıların geliştirilmesini de teşvik edebilir. Karolinska Enstitüsü, Tampere Üniversitesi ve Jyväskylä Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, koksaki B’nin altı cinsine karşı müdafaa sağlayan ve farelerin virüs kaynaklı tip 1 diyabet geliştirmesini önlediği gösterilen potansiyel bir aşı adayı geliştirdi.
Kopenhag’daki Devlet Serum Enstitüsü’nde immünolog Gunnar Houen, bunun ayrıyeten, makul kanserlerin yanı sıra romatoid artrit ve oldukcalu doku sertleşmesi (MS) ile ilişkilendirilen bir virüs olan Epstein-Barr’a karşı aşılara daha fazla yatırım yapılmasına da yol açabileceğine inanıyor.
Houen, “Çoğu insan hayatın birinci bir yahut iki yılında bu virüsle enfekte olduğundan, aşılar gereğince erken verilirse Epstein-Barr’a karşı tesirli olma mümkünlüğü devasa yükseklikte olur” diyor. “Bunun bir piyasası da olacak, zira irtibatlı hastalıklar Covid-19 kadar, hatta daha fazla ziyana niye oluyor.”
Bilim insanları, önümüzdeki devirde Covid-19’un bu hastalıkları tetikleme riski hakkında daha fazla bilgi sahibi olunacağını umuyor.
Rubino, “Bütün bu sorular yarın yahut önümüzdeki birkaç ay ortasında cevaplanmayacak, lakin önümüzdeki yıl ortasında bu dataları inceleyebilmeyi ve belli soruları yanıtlamaya başlamayı, birtakım eğilimleri görmeye başlamayı ve tahminen kimi karşılıklar almayı umuyoruz” diyor.