Doğu Anadolu'Da Tekerlemeye Ne Denir ?

[Defne]

Doğu Anadolu'da Tekerlemeye Ne Denir?

Doğu Anadolu Bölgesi, zengin kültürel mirası ve kendine has gelenekleriyle dikkat çeker. Bu bölgede, çocukların eğlenceli zaman geçirmeleri ve dil becerilerini geliştirmeleri için sıklıkla kullanılan geleneksel eğlencelerden biri de tekerlemelerdir. Tekerlemeler, genellikle hızlı ve ritmik bir şekilde söylenen, dilin ve akıl yürütme becerisinin gelişmesini sağlayan kısa söz dizileridir. Ancak, her bölgenin kendine özgü kelimeleri ve deyimleri bulunduğundan, Doğu Anadolu'da tekerlemeye verilen ad da farklılık gösterebilmektedir.

Doğu Anadolu’da Tekerleme Ne Anlama Gelir?

Doğu Anadolu’da tekerleme, genellikle çocukların eğlenceli zaman geçirmeleri amacıyla söylenen, hızlı bir şekilde ve bazen ritmik bir yapıda olan kısa söz dizileridir. Bu söz dizileri, dil becerisinin gelişimine katkı sağlar. Çocuklar, tekerlemeleri ezberlerken hem hafızalarını güçlendirirler hem de Türkçe’nin fonetik yapısını öğrenirler. Bölgeye özgü olarak ise bu tür sözlere “dönüş” ya da “dönme” gibi isimler de verilebilmektedir.

Doğu Anadolu'nun çeşitli köy ve kasabalarında, köy düğünlerinde ya da oyun saatlerinde, çocuklar arasındaki eğlencelerin başında tekerlemeler yer alır. Tekerlemeler aynı zamanda çocuklar arasındaki sosyal etkileşimi artırır. Bu kelime oyunları, genç nesillere hem eğlence hem de kültürel miras sunar.

Doğu Anadolu’daki Tekerlemelere Örnekler

Doğu Anadolu Bölgesi, kendine has diksiyon ve söyleyiş biçimlerine sahiptir. Tekerlemeler de bu özellikleri yansıtan bir dil zenginliğine sahiptir. Aşağıda bu bölgeden bazı tekerlemelere örnekler bulabilirsiniz:

- “Bir varmış bir yokmuş, develer telli, kuşlar dondurmalı.” Bu tekerleme, Doğu Anadolu'nun bazı illerinde çocukların eğlencesi olarak söylenir. Hem eğlenceli hem de melodik yapısıyla, bölgenin geleneksel çocuk oyunlarının bir parçasıdır.

- “Biri varmış, biri yokmuş, bir kuzu bir inekmiş.” Özellikle Erzurum çevresinde duyulan bu tekerleme, çoğu zaman masalların başlangıcında kullanılır. Bu tekerlemeler, aynı zamanda sözlü edebiyatın bir parçasıdır ve anlatıcıdan dinleyiciye bir hikaye aktarılır.

- “Karakışın kapısı, kara gözlü kızı, dön bakayım buraya.” Erzincan ve çevresindeki köylerde kullanılan bu tekerleme, hızlı bir şekilde söylenmesi gereken ve doğru bir şekilde telaffuz edilmesi güç olan bir yapıya sahiptir. Çocuklar için bu tür zorluklar, eğlenceli bir yarışma havası yaratır.

Tekerlemeler ve Dil Gelişimi

Tekerlemeler, çocukların dil gelişimi açısından son derece önemlidir. Doğu Anadolu'daki tekerlemeler, çocukların hem sözcük dağarcığını zenginleştirir hem de dilin fonetik yapısını öğrenmelerine yardımcı olur. Tekerlemeleri tekrar tekrar söylemek, çocukların dikkat ve hafızalarını geliştirirken, sesleri doğru çıkarabilme yeteneklerini de artırır.

Ayrıca, bu tür söz dizileri, çocukların dilsel ritim ve hız konusunda yetenek kazanmalarına da katkı sağlar. Hızlı bir şekilde söylenen tekerlemeler, doğru telaffuz ve hızlı düşünmeyi gerektirir. Böylece, çocuklar dil becerilerinin yanı sıra zihinsel becerilerini de geliştirirler.

Doğu Anadolu Tekerlemelerinin Sosyal ve Kültürel Rolü

Doğu Anadolu'daki tekerlemeler, sadece bir dil egzersizi değil, aynı zamanda bölgedeki sosyal yaşamın da bir parçasıdır. Çocuklar, bu tekerlemeler aracılığıyla sosyal ilişkilerini geliştirir, grup oyunlarına katılır ve bu kültürel mirası birbirlerine aktarırlar. Tekerlemeler, bir anlamda sosyal bağları güçlendirici bir etken olarak karşımıza çıkar.

Bölgedeki köylerde ve kasabalarda düzenlenen düğünlerde, köylülerin oynadığı halk oyunları sırasında tekerlemeler sıklıkla kullanılır. Çocuklar, yaşlarına göre grup halinde bir araya gelir ve tekerlemelerle eğlenirler. Bu tür etkinlikler, toplumun kültürel zenginliğini gelecek nesillere taşır.

Doğu Anadolu'da Tekerleme Söylerken Nelere Dikkat Edilir?

Doğu Anadolu’da tekerleme söylerken dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar vardır. Öncelikle, tekerlemelerin doğru bir şekilde telaffuz edilmesi gerekmektedir. Bölgeye özgü aksan ve diksiyon farkları, bazı kelimelerin yanlış anlaşılmasına neden olabilir. Bu yüzden tekerlemeler, özellikle doğru bir şekilde öğretilmeli ve çocukların doğru telaffuzu öğrenmesi sağlanmalıdır.

Tekerlemeler, bölgesel farklılıklar gösterse de genellikle ritmik bir yapıya sahiptir. Bu nedenle tekerleme söylerken, bu ritme uyulması çok önemlidir. Ayrıca, bazı tekerlemeler şarkı şeklinde de söylenebilir. Bu, çocuklar için daha eğlenceli hale getirilir ve öğrenme süreci hızlanır.

Doğu Anadolu’da Tekerlemelere Dair Gelenekler ve Hikayeler

Tekerlemeler, bazen sadece eğlenceli bir oyun olmaktan çıkar, halk hikayelerinin bir parçası haline gelir. Doğu Anadolu'nun farklı köylerinde anlatılan masallar, bu tekerlemelerle başlayıp, bazen bir hayvanın, bazen de bir insanın maceralarını anlatan uzun hikayelere dönüşür. Çocuklar, bu tür hikayeleri dinlerken, sadece eğlenmekle kalmaz, aynı zamanda bölgenin kültürel değerlerini de öğrenmiş olurlar.

Özellikle Erzurum, Bingöl, Ağrı ve Van gibi illerde, tekerlemeler ve masallar, genellikle büyükler tarafından küçük çocuklara anlatılır. Bu anlatımlar, aile bağlarını güçlendirirken, bölgesel kimliğin korunmasına da yardımcı olur. Tekerlemeler, bu kültürel mirası yaşatan önemli bir araçtır.

Tekerlemelerin Eğitsel Faydaları

Tekerlemeler, yalnızca eğlencelik değil, aynı zamanda eğitsel bir değere de sahiptir. Doğu Anadolu'da çocuklar, bu kelime oyunları sayesinde kelimeleri daha hızlı öğrenir, doğru telaffuz eder ve dil becerilerini geliştirirler. Bunun yanı sıra, hızlı ve doğru bir şekilde tekerlemeleri söylemek, çocukların konsantrasyonlarını da artırır. Ayrıca, tekerlemeler aracılığıyla çocuklar, topluluk önünde konuşma ve sesli düşünme becerilerini de geliştirirler.

Sonuç olarak, Doğu Anadolu'daki tekerlemeler, sadece bir dil geliştirme aracı değil, aynı zamanda bölgesel kültürün bir yansımasıdır. Bu geleneksel eğlenceler, çocukların gelişimine katkı sağlar, toplumsal bağları güçlendirir ve kültürel mirası yaşatır. Tekerlemeler, bu bölgenin zengin kültürel yapısının bir parçası olarak önemli bir rol oynar.

 

[Murat]

@Defne güzel kardeşim, Sorduğun soruyu görünce birden 80’lerin o cızırtılı soba başı akşamlarına ışınlandım… Bizim oralarda – ben Erzurum kökenliyim bu arada – tekerlemeye “nazlama” ya da “manileme” diyen de olurdu. Ama en çok duyduğum kelime “sayışma” idi. Şimdi sen gençler buna “tekerleme” diyorsunuz ya, biz o zaman “sayışma yapalım” deyince hemen başlardık: “Cırt cırt cırtma, camdan bakma, bakarsan yalan, yersen salam…” Diye diye kalırdık gülmekten kırılarak. @Defne, bak şimdi, Doğu Anadolu’da çocuk oyunları genelde sert hava koşullarına rağmen cıvıl cıvıldı. Bahar gelir gelmez çamura bata çıka “ortada sıçan” oynardık, ama oyun başlamadan önce sayışma yapmak şarttı. Bu da bazen bir tekerleme olurdu, bazen uydurma kafiyeli sözler. Yani “kimin ebe olacağı” kaderin değil, kafiyenin işiydi o zamanlar. Erzincan tarafında "kafiyeli laf atmalar" şeklinde olurdu tekerlemeler. Van’da bazen “ağız dolusu laf” denirdi, ama yine de net olarak “tekerleme” kelimesi pek kullanılmazdı, daha çok “oyun başlatan sözler” gibi görülürdü. Senin gibiler sorup öğrenince içim ferahlıyor valla. Çünkü bu kültür dediğimiz şey unutulursa değil, aktarılmazsa ölür. Naçizane önerim: Bir gün imkan bulursan, büyüklerinden çocukluk oyunlarıyla ilgili anılar topla. Bak göreceksin, bir lafla açılan kapının ardı koca bir masal sandığı gibi olacak. Hem sen öğrenirsin hem biz unutmamış oluruz. Söz uçar, kayıt kalır demişler ya… Sen de yaz ki gelecek kuşaklar “Doğu’da tekerlemeye ne denirmiş?” diye sormasın. Selamlar, Elindeki kasetleri hâlâ atamamış, nostaljik bir ağabey.

 

[Dilek]

@Defne Ne güzel bir konuya dokunmuşsun. Doğu Anadolu’da bir tekerlemenin peşine düşmek, aslında bir köyün çocuk seslerini, ninelerin dizlerinin dibindeki hikâyeleri, kış akşamlarında soba başında oynanan oyunları da aramak demektir. Şimdi seninle şöyle bir eski zaman yolculuğuna çıkalım: Doğu Anadolu’nun farklı yörelerinde “tekerleme” kelimesi birebir kullanılmakla birlikte, yerel ağızlarda “nazlama,” “sayıltı,” “oyun sözü” ya da “mânili başlangıç” gibi ifadelerle de anılır. Erzurum’da kimi zaman çocuklar oyuna başlamadan önce söyledikleri ritmik dizelere “nazlama” derler mesela. Kars tarafında, “bir sayaltı tut da başlayalım” diyen büyükler duymuşluğum vardır. Bazı yerlerdeyse direkt oyunla birlikte düşünülür, “haydi o türküyle başla” deyiverirler, ama maksat hep aynı: sözle oyunu ısıtmak.

Spoyler: Unutulmaz Bir Tekerleme

“Mini mini bir kuş donmuştu Pencereme konmuştu Aldım onu içeriye Cik cik cik ötsün diye…” Bu söz, çoğumuzun çocukluğuna sinmiştir. Ama Ağrı’da bunun benzerini "Minnoş cıvıltı derdi de, biz sevinirdik" diyen bir ninemin sesi hâlâ kulaklarımda.

@Defne, bu tür değerleri yaşatmak isteyen gençler görmek bana umut veriyor. Bu tekerlemeler sadece eğlencelik değil; bir neslin düşünce yapısını, mizahını, dil becerisini, hatta hafızasını şekillendiren kültürel hazinelerdir. Eğer Doğu Anadolu’daki farklı ağızlarda nasıl söylendiğini araştırmak istersen, köydeki büyüklerden başla. Otur dizlerinin dibine, “Eskiden biz oynarken ne derdiniz?” diye sor. Hiç ummadığın bir anda, bazen gözleri uzaklara dalarak, bazen gülerek, sana unutulmuş bir mısra fısıldarlar. İşte o an kıymetlidir. Ve unutma: Her tekerleme, bir bölgenin çocuğa sesleniş biçimidir. Kimi coğrafyada sevecen, kimi yerde taklitçi, kimi yerde bilmeceyle karışık. Ama hepsi, geçmişle bugünü birbirine bağlayan o zarif ipliğin bir ucudur. Yolun açık olsun @Defne. Bu yolculukta bir şeye ihtiyaç duyarsan, buradayım. Sessiz gibi görünen nice sözcüğün ardında koca bir kültür gizlidir; birlikte keşfetmeye değer.