Ezgi Sıla Demir: Değişim lisanda başlıyor Dünyada ve Türkiye’de 25 Kasım Bayana Yönelik Şiddete Karşı Milletlerarası Gayret Etme Günü’nde çeşitli etkinlikler yapılıyor. Yürüyüşler düzenleniyor, basın açıklamaları yapılıyor, raporlar yayınlanıyor. Lakin bayana yönelik şiddete dikkat çekmek isteyen yürüyüş üzere kitlesel etkinlikler, son senelerda kimi münasebetlerle engelleniyor Türkiye’de. Buna karşın bayanlar seslerini duyurmak için, canlarını yakan her türlü şiddete dur demek için alanları boş bırakmıyorlar. Fakat bayana yönelik şiddetin önüne geçildiğini söylemek mümkün değil ne yazık ki.
Öte yandan maddelerle ve pratik uygulamalarla korunmayan bayanların her gün şiddete uğraması, katledilmesinin yanı sıra İstanbul Sözleşmesi’nin feshi üzere kararların alınması, bayanların dikkatini ve öfkesini mevcut iktidara yöneltiyor. 25 Kasım yaklaşırken yapılan açıklamalar da bunu gösterir nitelikte.
Diyarbakır ve bölgedeki vilayetlerde de bayanların maruz kaldığı problemler, öteki vilayetlerdeki bayanların yaşadığı düşüncelerden farklı değil. Lakin kuşku yok ki her bölgenin özgül şartları da vardır. Bu niçinle biz de İHD Diyarbakır Şube Lider Yardımcısı ve Bayan Kurulu Üyesi Ezgi Sıla Demir ile bölge bayanlarının sıkıntılarını konuştuk. Demir, İstanbul Sözleşmesi’nin feshinden başlayarak biroldukca bahiste sorduğumuz soruları cevapladı.
‘KAZANIMLAR YOK SAYILIYOR’
İstanbul Mukavelesi’nin feshinden daha sonra 6284 sayılı yasa üzere şiddeti önlemede tesirli yasal kazanımlar da amaç gösteriliyor. Bayan ve İHD Diyarbakır Şube Lider Yardımcısı ve Bayan Komitesi Üyesi olarak bu gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz? İktidar bayanı şiddete karşı koruyan yasal düzenlemeleri niye değiştirme gereksinimi duyuyor?
2014 yılından bu yana pratikte yaşanan uygulama problemleri yaşansa da İstanbul Kontratı bayanlar için daima bir umut yarattı. Bayan hareketi güç kazındı ve bayanlar taleplerini daha yüksek sesle lisana getirmeye başladılar. Eril iktidar bundan sebeple olsa gerek ‘kutsal aile’, ‘makbul Kadınlık’, ‘sözde namus’ üzerine tartışılmalar başlattı. Ve gerçekten tek bir kişinin imzası ile bayanların varlığını maksat alarak, bayanların emeklerini ve çabasını yok sayarak Türkiye 19 Mart 2021 günü mukaveleyi feshetti. Bayanların gördüğü şiddete ağırlaşmak yerine onları koruyan her şeye nefretle bir yönelim var. Bunun bir sonu yok. Yolda yürürken kılıçla öldürülen bayanlar var, bu ülkede bayan olarak yaşamak adeta bir tesadüf olmaya başladı. 6284 sayılı kanuna yönelik tartışmalar da tüm bu kazanımları yok saymanın bir ileri adımı.
Bölgede bayanlar son senelerda hem siyasette birebir vakitte birfazlaca kurumda kıymetli kazanımlar elde etti. Fakat bayana yönelik her cinsten şiddetin bittiğini söylemek mümkün değil ne yazık ki. Bunun temel sebebi nedir sizce?
Evet, muhakkak kazanımlar epeyce kıymetli ve epeyce fazla bedel ödenerek kazanılmışlar. Bayanların şiddete ya da erke karşı verdiği uğraş kolay bir çaba değil. Beş bin yıldan fazla büyüyerek gelen epeyce boyutlu bir yanı var şiddetin. Erillik ile birebir tarihî kodlara sahip. Nasıl ki eril iktidarı büsbütün bitirmek sıkıntı ise şiddeti de büsbütün bitirmek sıkıntı. Eskilerden gelen şiddetin kendine yarattığı birfazlaca legal alan vardır. Toplumsal hayat, toplumsal normlar, dini telaffuzlar, hanımın toplumdaki yeri ve ehemmiyeti, bayanın özne değil obje olarak görülmesi, yerleşmiş lisan ve lisan ile meşrulaştırdığımız her telaffuz vb şiddetin legalleştiği alanlar. Şiddeti azaltmak istiyorsak evvel kendimizden, lisanımızdan, yerleşmiş kodlarımızdan uzaklaşmamız gerekiyor. Dönüşümün en kıymetli göstergesi de lisandır. Değişim lisanda başlıyor.
‘FARKINDALIK ARTIYOR’
İHD’ye şiddetle ilgili yapılan müracaatlardan yola çıkarak evvelki senelera oranla şiddetin arttığını ya da azaldığını söyleyebilir misiniz?
Biliyorsunuz, biz her 25 Kasım’da bölgeye dair rapor hazırlayıp açıklıyoruz. Bu da her yıl bölge özelinde bayana yönelik şiddetin sistemli bir izlemesi oluyor. Bayan cinayetleri geçen yıla oranla bu yıl birebir seyirde lakin intihar oranları artmış, beraberinde kuşkulu vefatlar de o denli. Biz son dört yıldır deklare ettiğımız hiç bir raporda bayana yönelik şiddet azalıyor diyemedik maalesef. Her geçen yıl cinayetlerin vahşeti de artıyor. Yalnızca aile içi değil toplumsal alanda da şiddete uğrayan bayanlar epey fazla. Toplumsal alanda şiddete uğrayan bayanların birden fazla da cinsel şiddet mağduru.
Çalışma hayatında bayanlar daha fazlaca hangi problemlerle karşılaşıyor ve derneğinize (ya da mesela baro ve bayan kurumlarına) hangi şikayetlerle başvuruyor?
Son iki yılda genelde mail yoluyla fazlaca fazla olmasa da mobbing ve ekonomik şiddet boyutuyla müracaatlar oldu. Birtakım müracaatlar alanımız dışı oluyor lakin bu durumda da danışmanlık yapıp yönlendiriyoruz. Ancak son iki yılda bu istikametli şikayetlerin artması şiddetin boyutlarına dönük farkındalığın da arttığı manasına geliyor.
MAHPUS BAYANLAR
Cezaevlerindeki mahpus bayanların meselelerini da takip ediyorsunuz. Bu mevzuda ne söylemek istersiniz?
27-28 Ekim tarihlerinde gerçekleşen heyet ziyaretimiz üzerine Diyarbakır ve Elazığ hapishaneleri için bir rapor açıklamıştık. En aktüel datalara baktığımızda mahpus bayanların sıkıntıları, Diyarbakır bayan hapishanesinde bulunan mahpusların transferlerine bakılırsa; haftada 1 kere mektupların iletildiği, kitapların 2 ayda 1 verildiği, Kürtçe yayınlara müsaade verilmediği belirtilmiştir. Mahpuslar, telefon görüş hakkında yapılan birinci aramada, aranan kişinin telefonu açmaması durumunda arama hakkının bitmiş olduğini ve tekrar arama hakkının kendilerine verilmediğini belirtmişlerdir. Mahpuslar, görüş günlerinde mahpusların başka mahpus aileleri ve öbür mahpuslarla selamlaşmalarına bile müsaade verilmediğini söylemişlerdir. Mahpuslar, Cumhuriyet Başsavcılığına yazdıkları kabahat duyurularının yönetim tarafınca okunduğunu; hapishanede meydana gelen bir sorunun kabahat duyurusunda geçmesi durumunda haklarında disiplin soruşturması ile disiplin cezası verildiğini belirtmiştir. Mahpuslar, yönetim ile rastgele bir sorunun tahliline dair görüşme sağlayamadıklarını, yapılan rutin koğuş aramalarının baskın üzere geçtiğini belirtmişlerdir. Bunların yanı sıra pandemi şartları ötürüsıyla hala devam eden uygulamalar var. Hasta mahpuslar içinde durumları fazlaca ağır olanlar var.
Diyarbakır ve bölgede yaşayan göçmen bayanların meseleleri hakkında bilgi verebilir misiniz?
Diyarbakır aslında göçmenler için geçiş güzergahı oluyor. Bilhassa ağustos ayına gerçek Afgan göçmenlerin Diyarbakır’ı geçiş güzergahı olarak kullandığına şahit olduk. O devirde önemli beslenme ve barınma meseleleri yaşanıyordu. Göçmen bayanların ağır olduğu vilayetler Mardin, Urfa, Antep, Hatay üzere vilayetler. Buralarda STK’lar bu alanlarda çalışma yürütüyor. Göçmen bayanların da sağlıklı bir ortamda yaşama hakkı var aslında.
‘SOSYAL MEDYA ŞİDDETİ KÖRÜKLEYEBİLİYOR’
Bayana yönelik şiddet her vakit vardı fakat bilhassa toplumsal medya şiddeti görünür yaptı, deniliyor. Siz ne dersiniz? Şiddetin görünür olması ve reaksiyonlara karşın şiddetin önüne niye geçilemiyor?
Toplumsal medya şiddeti görünür yaptı, evet ancak hem de da şiddeti körükleyen, besleyen ve legalleştiren bir alan halini de aldı. Bu, üç ileri bir geri üzere bir durum. Bayana yönelik şiddetle çaba etmek ve kitlelere ulaşmak açışından teknolojiyi fonksiyonel kullanmak kuşkusuz fazlaca kıymetli. Lakin bir yandan da denetim edilemeyen bir alan ve bu alanda linç, nefret söylemi hayli yaygın. ‘O saatte orada ne işi varmış’, ‘niye o denli giyinmiş’ ve gibisi üzere cümlelerin yaygınlaştığı bir yerken, bir bayan cinayetinin de kabul edilmediği, reaksiyonların gösterildiği bir alan. Kompleks ve iki taraflı bir durum. Algı yaratmanın, kitleyi denetim etmenin bir aracı beraberinde. Devletin ideolojik aygıtlarının en değerli ve en aktüel ayaklarından birisi medya-sosyal medya. Şiddet tiplerine bir yenisini de ekledi hatta siber zorbalık ya da dijital şiddet. Dediğim üzere, daima farkındalığımızı artıyor birebir vakitte farkındalığını yaratmaya çalıştığımız şeyin aksini besliyor maalesef…
Öte yandan maddelerle ve pratik uygulamalarla korunmayan bayanların her gün şiddete uğraması, katledilmesinin yanı sıra İstanbul Sözleşmesi’nin feshi üzere kararların alınması, bayanların dikkatini ve öfkesini mevcut iktidara yöneltiyor. 25 Kasım yaklaşırken yapılan açıklamalar da bunu gösterir nitelikte.
Diyarbakır ve bölgedeki vilayetlerde de bayanların maruz kaldığı problemler, öteki vilayetlerdeki bayanların yaşadığı düşüncelerden farklı değil. Lakin kuşku yok ki her bölgenin özgül şartları da vardır. Bu niçinle biz de İHD Diyarbakır Şube Lider Yardımcısı ve Bayan Kurulu Üyesi Ezgi Sıla Demir ile bölge bayanlarının sıkıntılarını konuştuk. Demir, İstanbul Sözleşmesi’nin feshinden başlayarak biroldukca bahiste sorduğumuz soruları cevapladı.
‘KAZANIMLAR YOK SAYILIYOR’
İstanbul Mukavelesi’nin feshinden daha sonra 6284 sayılı yasa üzere şiddeti önlemede tesirli yasal kazanımlar da amaç gösteriliyor. Bayan ve İHD Diyarbakır Şube Lider Yardımcısı ve Bayan Komitesi Üyesi olarak bu gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz? İktidar bayanı şiddete karşı koruyan yasal düzenlemeleri niye değiştirme gereksinimi duyuyor?
2014 yılından bu yana pratikte yaşanan uygulama problemleri yaşansa da İstanbul Kontratı bayanlar için daima bir umut yarattı. Bayan hareketi güç kazındı ve bayanlar taleplerini daha yüksek sesle lisana getirmeye başladılar. Eril iktidar bundan sebeple olsa gerek ‘kutsal aile’, ‘makbul Kadınlık’, ‘sözde namus’ üzerine tartışılmalar başlattı. Ve gerçekten tek bir kişinin imzası ile bayanların varlığını maksat alarak, bayanların emeklerini ve çabasını yok sayarak Türkiye 19 Mart 2021 günü mukaveleyi feshetti. Bayanların gördüğü şiddete ağırlaşmak yerine onları koruyan her şeye nefretle bir yönelim var. Bunun bir sonu yok. Yolda yürürken kılıçla öldürülen bayanlar var, bu ülkede bayan olarak yaşamak adeta bir tesadüf olmaya başladı. 6284 sayılı kanuna yönelik tartışmalar da tüm bu kazanımları yok saymanın bir ileri adımı.
Bölgede bayanlar son senelerda hem siyasette birebir vakitte birfazlaca kurumda kıymetli kazanımlar elde etti. Fakat bayana yönelik her cinsten şiddetin bittiğini söylemek mümkün değil ne yazık ki. Bunun temel sebebi nedir sizce?
Evet, muhakkak kazanımlar epeyce kıymetli ve epeyce fazla bedel ödenerek kazanılmışlar. Bayanların şiddete ya da erke karşı verdiği uğraş kolay bir çaba değil. Beş bin yıldan fazla büyüyerek gelen epeyce boyutlu bir yanı var şiddetin. Erillik ile birebir tarihî kodlara sahip. Nasıl ki eril iktidarı büsbütün bitirmek sıkıntı ise şiddeti de büsbütün bitirmek sıkıntı. Eskilerden gelen şiddetin kendine yarattığı birfazlaca legal alan vardır. Toplumsal hayat, toplumsal normlar, dini telaffuzlar, hanımın toplumdaki yeri ve ehemmiyeti, bayanın özne değil obje olarak görülmesi, yerleşmiş lisan ve lisan ile meşrulaştırdığımız her telaffuz vb şiddetin legalleştiği alanlar. Şiddeti azaltmak istiyorsak evvel kendimizden, lisanımızdan, yerleşmiş kodlarımızdan uzaklaşmamız gerekiyor. Dönüşümün en kıymetli göstergesi de lisandır. Değişim lisanda başlıyor.
‘FARKINDALIK ARTIYOR’
İHD’ye şiddetle ilgili yapılan müracaatlardan yola çıkarak evvelki senelera oranla şiddetin arttığını ya da azaldığını söyleyebilir misiniz?
Biliyorsunuz, biz her 25 Kasım’da bölgeye dair rapor hazırlayıp açıklıyoruz. Bu da her yıl bölge özelinde bayana yönelik şiddetin sistemli bir izlemesi oluyor. Bayan cinayetleri geçen yıla oranla bu yıl birebir seyirde lakin intihar oranları artmış, beraberinde kuşkulu vefatlar de o denli. Biz son dört yıldır deklare ettiğımız hiç bir raporda bayana yönelik şiddet azalıyor diyemedik maalesef. Her geçen yıl cinayetlerin vahşeti de artıyor. Yalnızca aile içi değil toplumsal alanda da şiddete uğrayan bayanlar epey fazla. Toplumsal alanda şiddete uğrayan bayanların birden fazla da cinsel şiddet mağduru.
Çalışma hayatında bayanlar daha fazlaca hangi problemlerle karşılaşıyor ve derneğinize (ya da mesela baro ve bayan kurumlarına) hangi şikayetlerle başvuruyor?
Son iki yılda genelde mail yoluyla fazlaca fazla olmasa da mobbing ve ekonomik şiddet boyutuyla müracaatlar oldu. Birtakım müracaatlar alanımız dışı oluyor lakin bu durumda da danışmanlık yapıp yönlendiriyoruz. Ancak son iki yılda bu istikametli şikayetlerin artması şiddetin boyutlarına dönük farkındalığın da arttığı manasına geliyor.
MAHPUS BAYANLAR
Cezaevlerindeki mahpus bayanların meselelerini da takip ediyorsunuz. Bu mevzuda ne söylemek istersiniz?
27-28 Ekim tarihlerinde gerçekleşen heyet ziyaretimiz üzerine Diyarbakır ve Elazığ hapishaneleri için bir rapor açıklamıştık. En aktüel datalara baktığımızda mahpus bayanların sıkıntıları, Diyarbakır bayan hapishanesinde bulunan mahpusların transferlerine bakılırsa; haftada 1 kere mektupların iletildiği, kitapların 2 ayda 1 verildiği, Kürtçe yayınlara müsaade verilmediği belirtilmiştir. Mahpuslar, telefon görüş hakkında yapılan birinci aramada, aranan kişinin telefonu açmaması durumunda arama hakkının bitmiş olduğini ve tekrar arama hakkının kendilerine verilmediğini belirtmişlerdir. Mahpuslar, görüş günlerinde mahpusların başka mahpus aileleri ve öbür mahpuslarla selamlaşmalarına bile müsaade verilmediğini söylemişlerdir. Mahpuslar, Cumhuriyet Başsavcılığına yazdıkları kabahat duyurularının yönetim tarafınca okunduğunu; hapishanede meydana gelen bir sorunun kabahat duyurusunda geçmesi durumunda haklarında disiplin soruşturması ile disiplin cezası verildiğini belirtmiştir. Mahpuslar, yönetim ile rastgele bir sorunun tahliline dair görüşme sağlayamadıklarını, yapılan rutin koğuş aramalarının baskın üzere geçtiğini belirtmişlerdir. Bunların yanı sıra pandemi şartları ötürüsıyla hala devam eden uygulamalar var. Hasta mahpuslar içinde durumları fazlaca ağır olanlar var.
Diyarbakır ve bölgede yaşayan göçmen bayanların meseleleri hakkında bilgi verebilir misiniz?
Diyarbakır aslında göçmenler için geçiş güzergahı oluyor. Bilhassa ağustos ayına gerçek Afgan göçmenlerin Diyarbakır’ı geçiş güzergahı olarak kullandığına şahit olduk. O devirde önemli beslenme ve barınma meseleleri yaşanıyordu. Göçmen bayanların ağır olduğu vilayetler Mardin, Urfa, Antep, Hatay üzere vilayetler. Buralarda STK’lar bu alanlarda çalışma yürütüyor. Göçmen bayanların da sağlıklı bir ortamda yaşama hakkı var aslında.
‘SOSYAL MEDYA ŞİDDETİ KÖRÜKLEYEBİLİYOR’
Bayana yönelik şiddet her vakit vardı fakat bilhassa toplumsal medya şiddeti görünür yaptı, deniliyor. Siz ne dersiniz? Şiddetin görünür olması ve reaksiyonlara karşın şiddetin önüne niye geçilemiyor?
Toplumsal medya şiddeti görünür yaptı, evet ancak hem de da şiddeti körükleyen, besleyen ve legalleştiren bir alan halini de aldı. Bu, üç ileri bir geri üzere bir durum. Bayana yönelik şiddetle çaba etmek ve kitlelere ulaşmak açışından teknolojiyi fonksiyonel kullanmak kuşkusuz fazlaca kıymetli. Lakin bir yandan da denetim edilemeyen bir alan ve bu alanda linç, nefret söylemi hayli yaygın. ‘O saatte orada ne işi varmış’, ‘niye o denli giyinmiş’ ve gibisi üzere cümlelerin yaygınlaştığı bir yerken, bir bayan cinayetinin de kabul edilmediği, reaksiyonların gösterildiği bir alan. Kompleks ve iki taraflı bir durum. Algı yaratmanın, kitleyi denetim etmenin bir aracı beraberinde. Devletin ideolojik aygıtlarının en değerli ve en aktüel ayaklarından birisi medya-sosyal medya. Şiddet tiplerine bir yenisini de ekledi hatta siber zorbalık ya da dijital şiddet. Dediğim üzere, daima farkındalığımızı artıyor birebir vakitte farkındalığını yaratmaya çalıştığımız şeyin aksini besliyor maalesef…