Barcali
Active member
- Katılım
- 14 Şub 2021
- Mesajlar
- 1,145
- Puanları
- 38
İnsanlığın sonunu volkanlar getirebilir Bilim insanları, Dünya gezegenindeki hayatı jeolojik olarak anlık sayılabilecek bir müddetde bir daha şekillendiren beş kitlesel yok oluş olayına neyin sebep olduğunu hala belirlemeye çalışıyor. Kimi bilim insanları kitlesel yok oluşlara sebep olan en beklenen şeyin Dünya’ya çarpan kuyruklu yıldız yahut asteroitler olduğunu ileri sürerken, öbürleri ise niçinin büyük volkanik patlamalar olduğunu tez ediyor. Dartmouth College üniversitesi öncülüğünde yürütülen ve yeni Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) bülteninde yayımlanan bir çalışmada ise kitlesel yok oluşlara taraf veren ana ögenin volkanik faaliyetler olabileceği aktarılıyor.
Populer Science Türkiye’de yayımlanan yazıya nazaran şimdiye kadarki en ikna edici nicel ispatları sağlayan bulgular, büyük volkanik patlamalar ve toplu biçimde yok olan cinsler içindeki temasın yalnızca bir tesadüften ibaret olmadığını gösteriyor.
Araştırmacılar beş kitlesel yok oluşun dördünün, sel bazaltı ismi verilen bir çeşit volkanik taşma olayıyla hem de gerçekleştiğini söylüyorlar. Bu patlamalar, jeolojik bakımdan göz açıp kapayıncaya kadar geçen bir müddetde; yalnızca bir milyon yıl ortasında dev büyüklükteki alanları ve hatta bütün bir kıtayı lava boğmuş. İspat olarak ise geride dev parmak izleri bırakmışlar. Bu izler, yerbilimcilerin “büyük volkanik sahalar” halinde isimlendirdiği ve plato gibisi volkanik kayalardan (püsküren lavların katılaşmasıyla) oluşan geniş alanlar.
Büyük bir volkanik sahanın “büyük” sayılabilmesi için en az 100.000 kilometreküp magma içermesi gerekiyor. Karşılaştırma yapmak gerekirse, 1980 yılında patlayan St. Helens Yanardağı’ndan çıkan magma ölçüsü bir kilometreküpten daha düşüktü. Araştırmacılar, çalışmada sunulan birden fazla volkanın bir milyon kat daha büyük bir patlama meydana getirdiğini söylüyor.
Araştırma ekibi, kitlesel yok oluşlar ile büyük volkanik alanlar içindeki zamansal ilişkiyi incelemek üzere jeolojik vakit ölçeği ve paleobiyoloji konusunda çok uygun bilinen üç bilgi tabanından yararlanmış.
Araştırmayı Darthmouth’da tamamlayan ve şu an Princeton Üniversitesinde yüksek lisans öğrencisi olan makale baş müellifi Theodore Green, “Bu büyük volkanik patlamalardan kaynaklanan plato gibisi büyük volkanik alanlar, kitlesel yok oluşlar ile başka kıymetli iklimsel ve çevresel olaylarla vakit istikametinden uyuşuyor” diyor.
Günümüzde Sibirya olan yerde meydana gelen bir dizi patlama, yaklaşık 252 milyon yıl evvel kitlesel yok oluşların en yıkıcı olanını tetikleyerek atmosfere devasa ölçüde karbondioksit yaymış ve neredeyse bütün hayatın boğulmasına sebep olmuş. Bu olaylara şahitlik eden yapılar ise şimdi Avustralya boyutundaki büyük bir volkanik kaya bölgesi olan Sibirya Tuzakları.
Dinozorların büyük yok oluşunun niçini volkanik olabilir
Volkanik patlamalar, dinozorların büyük yok oluşu sırasında Hindistan alt kıtasını da vurmuş ve günümüzde Deccan platosu formunda bilinen yapıyı meydana getirmiş. Asteroit çarpmasına hayli benzeyen bu olay, global çapta geniş boyutlu tesirler meydana getirmiş ve atmosferi toz ve zehirli dumanlarla örterek, iklimi epeyce uzun müddetler değiştirmeye ek olarak dinozorlar ile öbür hayatı oksijensiz bırakmış olmalı.
Öte yandan araştırmacılar asteroit çarpması ile yok olma lehindeki kuramların, dinozorların jenerasyonunun tükenmesiyle şimdi birebir vakit içinderda Meksika’nın Yukatan Yarımadası’na çarpan bir uzay kayası olan Chicxulub asteroidine dayandığını söylüyor.
Darthmouth’da çalışan Dünya bilimleri yardımcı profesörü ve makale eş müellifi Brenhin Keller, “Dinozorları neyin öldürdüğünü açıklamaya çalışan ve volkanizmanın da ortasında bulunduğu tüm öbür kuramlar, Chicxulub çarpışma krateri keşfedildiği vakit yerle bir olmuştu” diyor. Ancak onlarca yıllık arayışa karşın, öbür kitlesel yok oluşlara denk gelen emsal çarpışma olaylarına dönük hayli az bulguya rastlandığını belirtiyor.
Rastlantı da olabilir delil da olabilir
Green Darthmouth’da, patlamalar ve yok oluşlar içindeki bu bariz ilişkiyi ölçmenin bir yolunu bulmaya ve kelam konusu tesadüfün yalnızca talih mı olduğunu yoksa ikisi içinde bir sebep sonuç münasebetinin mi bulunduğunu test etmeye koyulmuş. Keller ve Berkeley – California Üniversitesinde Dünya ve gezegen bilimleri konuk profesörü olarak bakılırsav yapan ve Berkeley Geokronoloji Merkezinin lideri olan makale eş muharriri Paul Renne ile birlikte çalışan Green, Darthmouth Keşif Kümesi’ndeki süperbilgisayarlardan yararlanarak karmaşık hesaplamalar gerçekleştirmiş.
Araştırmacılar sel bazalt patlamalarına dönük yürütülen en güzel iddialar ile jeolojik vakit ölçeklerinde meydana gelen şiddetli cins yok oluş devirlerini, beş kitlesel yok oluş dahil ama bunlarla sonlu olmamak üzere birbirleriyle karşılaştırmışlar. vakit içindemanın rastgele ortaya çıkan bir tesadüften çoksı olduğunu kanıtlamak için ise bu patlamaların, rastgele oluşturulan bir kalıpla da bu kadar hoş formda uyuşup uyuşmadığını incelemiş ve uygulamayı bu üzere 100 milyon kalıpla yenidenlamışlar. Bunun kararında bilim insanları, yok oluş devirleriyle olan uyuşmanın rastgele gerçekleşen tesadüften hayli daha büyük olduğunu keşfetmişler.
“Belli bir volkanik infilakın muhakkak bir kitlesel yok oluşa sebep olup olmadığını belirlemek kolay olmasa da, elde ettiğimiz sonuçlar volkanizmanın yok oluştaki rolünü görmezden gelmeyi zorlaştırıyor” diyor Keller. Volkanik sel bazaltları ile kitlesel yok oluşlar içinde niçinsel bir temas bulunacak olsaymış, bilim insanları daha büyük patlamaların epeyce daha önemli yok oluşlara sebep olmasını bekliyormuş ama bu biçimde bir münasebet gözlenmemiş.
Araştırma grubu patlamaların mutlak büyüklüğünü hesaba katmaktan çok, volkanik olayları püsküren lav ölçüsüne göre sıralamış. En yüksek patlama oranlarına sahip volkanik olayların, aslında en çok yıkıma sebep olduğunu ve kitlesel yok oluşlara kadar giden daha önemli yok oluşlar meydana getirdiğini keşfetmişler.
“Sonuçlar çarpışma olsun ya da olmasın, üçüncü Kretase hududunda büyük olasılıkla değerli büyüklükte bir kitlesel yok oluş yaşandığını gösteriyor ve bu artık daha nicel biçimde de gösterilebiliyor” diyor Renne. “Çarpışmanın yaşanması kuşkusuz işleri daha da makûs bir hale getirmiş.”
Araştırmacılar asteroitler için de hesaplama yapmışlar. Çarpışmalar ve cins yok oluş periyotları içindeki tesadüfün değerli ölçüde zayıf olduğu ve Chicxulub asteroidi hesaba katılmadığı vakit kelam konusu tesadüflerin çarpıcı halde azaldığı bulunmuş. Bu durum, bilinen öbür daha küçük boyutlu çarpma cisimlerinin değerli yok oluşlara sebep olmadığını akla getiriyor.
Hindistan’daki Deccan Tuzakları’nın patlama oranı, asteroit olmadan bile yaygın bir yok oluş olayı için yer hazırlandığını akla getiriyor. Çarpışma, dinozorların vefat çanını daha gürültülü halde çalan ikinci darbe olmuş.
Çevre felaketleri bu olayları tetikliyor
Green, sel bazalt püskürtülerinin jeolojik kayıtlarda yaygın görülmediğini söylüyor. Kıyaslanabilen lakin kıymetli derecede daha küçük ölçekte meydana gelen son olay, yaklaşık 16 milyon evvel Kuzeybatı Pasifik’te yaşanmış.
“Günümüzdeki iklim değişiminde atmosfere yayılan toplam karbondioksit ölçüsü, büyük bir volkanik alandan yayılan ölçüye göre her neyse ki hâlâ hayli daha küçük boyutta” diyor Keller ve devam ediyor: “Ancak hayli süratli karbondioksit yayıyoruz ve bu bir tasa niçini.” Green karbondioksit yayılımlarının, çalışmada inceledikleri etrafa ziyanlı sel bazaltlarının suratına rahatsızlık verici derecede benzediğini söylüyor. Bu durumun ise iklim değişimini, tarihi etraf felaketi periyotlarının çerçevesine yerleştirdiğini belirtiyor.
Populer Science Türkiye’de yayımlanan yazıya nazaran şimdiye kadarki en ikna edici nicel ispatları sağlayan bulgular, büyük volkanik patlamalar ve toplu biçimde yok olan cinsler içindeki temasın yalnızca bir tesadüften ibaret olmadığını gösteriyor.
Araştırmacılar beş kitlesel yok oluşun dördünün, sel bazaltı ismi verilen bir çeşit volkanik taşma olayıyla hem de gerçekleştiğini söylüyorlar. Bu patlamalar, jeolojik bakımdan göz açıp kapayıncaya kadar geçen bir müddetde; yalnızca bir milyon yıl ortasında dev büyüklükteki alanları ve hatta bütün bir kıtayı lava boğmuş. İspat olarak ise geride dev parmak izleri bırakmışlar. Bu izler, yerbilimcilerin “büyük volkanik sahalar” halinde isimlendirdiği ve plato gibisi volkanik kayalardan (püsküren lavların katılaşmasıyla) oluşan geniş alanlar.
Büyük bir volkanik sahanın “büyük” sayılabilmesi için en az 100.000 kilometreküp magma içermesi gerekiyor. Karşılaştırma yapmak gerekirse, 1980 yılında patlayan St. Helens Yanardağı’ndan çıkan magma ölçüsü bir kilometreküpten daha düşüktü. Araştırmacılar, çalışmada sunulan birden fazla volkanın bir milyon kat daha büyük bir patlama meydana getirdiğini söylüyor.
Araştırma ekibi, kitlesel yok oluşlar ile büyük volkanik alanlar içindeki zamansal ilişkiyi incelemek üzere jeolojik vakit ölçeği ve paleobiyoloji konusunda çok uygun bilinen üç bilgi tabanından yararlanmış.
Araştırmayı Darthmouth’da tamamlayan ve şu an Princeton Üniversitesinde yüksek lisans öğrencisi olan makale baş müellifi Theodore Green, “Bu büyük volkanik patlamalardan kaynaklanan plato gibisi büyük volkanik alanlar, kitlesel yok oluşlar ile başka kıymetli iklimsel ve çevresel olaylarla vakit istikametinden uyuşuyor” diyor.
Günümüzde Sibirya olan yerde meydana gelen bir dizi patlama, yaklaşık 252 milyon yıl evvel kitlesel yok oluşların en yıkıcı olanını tetikleyerek atmosfere devasa ölçüde karbondioksit yaymış ve neredeyse bütün hayatın boğulmasına sebep olmuş. Bu olaylara şahitlik eden yapılar ise şimdi Avustralya boyutundaki büyük bir volkanik kaya bölgesi olan Sibirya Tuzakları.
Dinozorların büyük yok oluşunun niçini volkanik olabilir
Volkanik patlamalar, dinozorların büyük yok oluşu sırasında Hindistan alt kıtasını da vurmuş ve günümüzde Deccan platosu formunda bilinen yapıyı meydana getirmiş. Asteroit çarpmasına hayli benzeyen bu olay, global çapta geniş boyutlu tesirler meydana getirmiş ve atmosferi toz ve zehirli dumanlarla örterek, iklimi epeyce uzun müddetler değiştirmeye ek olarak dinozorlar ile öbür hayatı oksijensiz bırakmış olmalı.
Öte yandan araştırmacılar asteroit çarpması ile yok olma lehindeki kuramların, dinozorların jenerasyonunun tükenmesiyle şimdi birebir vakit içinderda Meksika’nın Yukatan Yarımadası’na çarpan bir uzay kayası olan Chicxulub asteroidine dayandığını söylüyor.
Darthmouth’da çalışan Dünya bilimleri yardımcı profesörü ve makale eş müellifi Brenhin Keller, “Dinozorları neyin öldürdüğünü açıklamaya çalışan ve volkanizmanın da ortasında bulunduğu tüm öbür kuramlar, Chicxulub çarpışma krateri keşfedildiği vakit yerle bir olmuştu” diyor. Ancak onlarca yıllık arayışa karşın, öbür kitlesel yok oluşlara denk gelen emsal çarpışma olaylarına dönük hayli az bulguya rastlandığını belirtiyor.
Rastlantı da olabilir delil da olabilir
Green Darthmouth’da, patlamalar ve yok oluşlar içindeki bu bariz ilişkiyi ölçmenin bir yolunu bulmaya ve kelam konusu tesadüfün yalnızca talih mı olduğunu yoksa ikisi içinde bir sebep sonuç münasebetinin mi bulunduğunu test etmeye koyulmuş. Keller ve Berkeley – California Üniversitesinde Dünya ve gezegen bilimleri konuk profesörü olarak bakılırsav yapan ve Berkeley Geokronoloji Merkezinin lideri olan makale eş muharriri Paul Renne ile birlikte çalışan Green, Darthmouth Keşif Kümesi’ndeki süperbilgisayarlardan yararlanarak karmaşık hesaplamalar gerçekleştirmiş.
Araştırmacılar sel bazalt patlamalarına dönük yürütülen en güzel iddialar ile jeolojik vakit ölçeklerinde meydana gelen şiddetli cins yok oluş devirlerini, beş kitlesel yok oluş dahil ama bunlarla sonlu olmamak üzere birbirleriyle karşılaştırmışlar. vakit içindemanın rastgele ortaya çıkan bir tesadüften çoksı olduğunu kanıtlamak için ise bu patlamaların, rastgele oluşturulan bir kalıpla da bu kadar hoş formda uyuşup uyuşmadığını incelemiş ve uygulamayı bu üzere 100 milyon kalıpla yenidenlamışlar. Bunun kararında bilim insanları, yok oluş devirleriyle olan uyuşmanın rastgele gerçekleşen tesadüften hayli daha büyük olduğunu keşfetmişler.
“Belli bir volkanik infilakın muhakkak bir kitlesel yok oluşa sebep olup olmadığını belirlemek kolay olmasa da, elde ettiğimiz sonuçlar volkanizmanın yok oluştaki rolünü görmezden gelmeyi zorlaştırıyor” diyor Keller. Volkanik sel bazaltları ile kitlesel yok oluşlar içinde niçinsel bir temas bulunacak olsaymış, bilim insanları daha büyük patlamaların epeyce daha önemli yok oluşlara sebep olmasını bekliyormuş ama bu biçimde bir münasebet gözlenmemiş.
Araştırma grubu patlamaların mutlak büyüklüğünü hesaba katmaktan çok, volkanik olayları püsküren lav ölçüsüne göre sıralamış. En yüksek patlama oranlarına sahip volkanik olayların, aslında en çok yıkıma sebep olduğunu ve kitlesel yok oluşlara kadar giden daha önemli yok oluşlar meydana getirdiğini keşfetmişler.
“Sonuçlar çarpışma olsun ya da olmasın, üçüncü Kretase hududunda büyük olasılıkla değerli büyüklükte bir kitlesel yok oluş yaşandığını gösteriyor ve bu artık daha nicel biçimde de gösterilebiliyor” diyor Renne. “Çarpışmanın yaşanması kuşkusuz işleri daha da makûs bir hale getirmiş.”
Araştırmacılar asteroitler için de hesaplama yapmışlar. Çarpışmalar ve cins yok oluş periyotları içindeki tesadüfün değerli ölçüde zayıf olduğu ve Chicxulub asteroidi hesaba katılmadığı vakit kelam konusu tesadüflerin çarpıcı halde azaldığı bulunmuş. Bu durum, bilinen öbür daha küçük boyutlu çarpma cisimlerinin değerli yok oluşlara sebep olmadığını akla getiriyor.
Hindistan’daki Deccan Tuzakları’nın patlama oranı, asteroit olmadan bile yaygın bir yok oluş olayı için yer hazırlandığını akla getiriyor. Çarpışma, dinozorların vefat çanını daha gürültülü halde çalan ikinci darbe olmuş.
Çevre felaketleri bu olayları tetikliyor
Green, sel bazalt püskürtülerinin jeolojik kayıtlarda yaygın görülmediğini söylüyor. Kıyaslanabilen lakin kıymetli derecede daha küçük ölçekte meydana gelen son olay, yaklaşık 16 milyon evvel Kuzeybatı Pasifik’te yaşanmış.
“Günümüzdeki iklim değişiminde atmosfere yayılan toplam karbondioksit ölçüsü, büyük bir volkanik alandan yayılan ölçüye göre her neyse ki hâlâ hayli daha küçük boyutta” diyor Keller ve devam ediyor: “Ancak hayli süratli karbondioksit yayıyoruz ve bu bir tasa niçini.” Green karbondioksit yayılımlarının, çalışmada inceledikleri etrafa ziyanlı sel bazaltlarının suratına rahatsızlık verici derecede benzediğini söylüyor. Bu durumun ise iklim değişimini, tarihi etraf felaketi periyotlarının çerçevesine yerleştirdiğini belirtiyor.