Nisa bebeği kim bıraktı: Anne mi devlet mi? Meral Candan
“2019 yılında O.T. ile imam nikahı kıydım, o evliliğimden kız çocuğum oldu. O.T, tekraren bana şiddet uyguladı ama şikâyetçi olmadım. Aileme söylemiş olduğimde de bana, buna razı olmam gerektiğini ve meskene dönemeyeceğimi söylemiş olduler. İki yıl daha sonra O.T’den ayrılarak çocuğumla baba konutuna döndüm. Babam çocuğu istemeyince, O.T. gelip çocuğu aldı. Meskende üzerimde baskı vardı. Ailem tekrar istemediğim biri ile evlendirmeye çalıştı. Bu sırada toplumsal medya aracılığıyla M.Ç. ile tanıştım ve onunla görüşmeye başladım. Ondan gebe kaldım. Çocuğu aldırmamı isteyip elime bir tane kurşun sıkıştırdı. sonrasındasında numarasını değiştirdi ve ona ulaşamadım. 2021 yılının temmuz ayında meskenden kaçarak İstanbul’a geldim. Taksim’deki karakoldan yardım istedim beni Bahçelievler’deki bayan sığınma meskenine yerleştirdiler. İki ay burada kaldım. daha sonra beni Maltepe Bayan Sığınma Konutu’na naklettiler. Bebek denetimlerimi Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde yaptırdım. Çocuğu da bir daha birebir hastanede 5 Ocak 2022 tarihinde doğurdum.”
Bu cümleler, medyada “Nisa bebek” olarak bilinen ve 29 Mart tarihinde Pendik’te terk edilmiş olarak bulunan bebeğin annesi E.S’ye ilişkin. Bebeğin beyin mevt gerçekleştiğine dair medyaya yansıyan haberler daha sonrası Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi bir açıklamaya yaptı ve bebeğin çocuk ağır bakım kliniğinde aygıta bağlı tedavisinin devam ettiği açıklandı. Nisa bebek, hastanede hayata tutunmaya çalışırken ana akım medyanın bir kısmı da anneyle ilgili haberleri “cani anne” tarifleriyle verdi. Nitekim o denli mi? Birtakım haberlerde 20, kimilerinde ise 21 yaşında olduğu yazılan bir bayanın üç aylık bebeğini bırakmasının arkasında yatan sebepler yalnızca “canilikle” açıklanabilir mi? Bu mevzuyu psikiyatrist Gökçen Yılmaz Karaman, Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Hizmetler Bölümü’nden Doç. Dr. Burcu Hatiboğlu Kısat ve Evvel Çocuklar ve Bayanlar Derneği’nden avukat İkram Gökçe Baykal ile konuştuk.
‘KADINLAR DOĞUM daha sonraSI DAYANAĞA GEREKSİNİM DUYUYOR’
Bayanları, duygusuzluğa, mutsuzluğa ve ruhsal çöküntüye hatta kendine ziyan vermeye götürebilecek bir müddetç var, doğum daha sonrası depresyon… Neredeyse her beş bayandan birinde görülüyor. Müddeti ve tesirleri bireyden bireye bakılırsa değişiyor. Ayrıyeten doğum daha sonrası ruhsal bozukluklar ile alakalı farkındalık az. Psikiyatrist Gökçen Yılmaz Karaman, E.S’nin de misal bir müddetçte olup olmadığı sorusuna temkinli yaklaşarak karşılık veriyor. Yılmaz Karaman, “Lohusalık devrinde depresyon, tasa bozukluğu üzere durumlar sık görülüyor. tıpkı vakitte annelik hüznü denilen bir kavram var. Doğumla birlikte kişinin ömründe fazlaca fazla şey değişiyor. Rol ya da sorumluluk değişimlerinin yanı sıra biyolojik riskler de epey fazla. Hatta ‘lohusa bayanı yalnız bırakmamak gerek berbat ruhlar gelir’ denir toplumumuzda. Bunun niçini, kişinin bu vakitte fazlaca fazla dayanağa gereksinim duyması” diye anlatıyor.
Gökçen Yılmaz Karaman
bu biçimde bir periyot geçiren bayanların profesyonel takviyeye ulaşsa bile ilaç kullanmasın kısıtlı olduğunu vurguluyor. “Kişi emzirdiği için ilaç vermekle ilgili çekinceler olabiliyor. İlaç tedavisi epeyce ön planda bu çeşit durumlarda. Bu niçinle ilaç kullanması olmayabiliyor. Psikoterapi biçimleri uygulanması gerekiyor lakin ülkemizde de bu fazlaca yetersiz” diyen Yılmaz Karaman, mevzuyla ilgili uzman sayısının aslına bakarsan az olduğunu, kamu hizmetlerinde bu alanda çalışan sayısının daha da az olduğunu söz ediyor. Bu niçinle Yılmaz başka depresyonlarla doğum daha sonrası depresyonun farkına işaret ediyor: “Hem tedavisi kuvvetli birebir vakitte etkilediği kişi sayısı fazla oluyor. Kendisi, çocuğu, aile bireyleri üzere bir zincir var.” Bunu yaşayan bir bayan için aile takviyesinin hayati kıymete sahip olduğunu şöyleki anlatıyor Yılmaz: “O periyotta kişi hakikat düzgün uyuyamıyor. Kendinden diğer düşünmesi gereken bir canlı var. ötürüsıyla gücünü oraya akıtıyor. Bu noktada kendini ihmal edebilir ve ortasında bulunduğu durumun farkında dahi olmayabilir. Şu anda bize önerilen şey, hamile kalan ve doğum yapmış bütün bayanların en az bir kez ruhsal açından taranması. Biz Osmangazi Üniversitesi’nde şu biçimde yapıyoruz. Anket yapıyoruz ve bu durumda olduğunu düşündüğümüz bayanları kısmımıza davet ediyoruz.”
‘DENEYİM, BİLGİ EKSİKLİĞİ VE İMKÂNSIZLIKLAR VAR’
E.S, özelinde bir kıymetlendirme yapan Gökçen Yılmaz Karaman, “Kadın lohusalık devrinde fakat hanımın gerilim faktörleri fazlaca fazla. Öne çıkan durum bu aslında. Ruhsal bir hastalıktan epey çevresel faktörler kelam konusu” diyor. Şayet doktor olarak bu biçimde bir bayanla karşılaşsaydı yorumu ne olurdu? Yılmaz, kişiyi muayene etmediğini vurguluyor evvela ve medyaya yansıyan tabirlerden yola çıkarak bir yorum yaptığını söylüyor. Yılmaz Karaman “Gördüğüm kadarıyla göze çarpan psikopatolojik bir durum yok. Daha epeyce tecrübe eksikliği, bilgi eksikliği ve imkânsızlıklar var. Devlet muhafazası yerine sokağa bırakma konusunda ise şunu diyebilirim. Sanki zekâsı kâfi mi, sokağa bırakmanın inançlı olmayabileceğini muhakeme edemedi mi? Dünya Sıhhat Örgütü’nün de gençlik tarifine giriyor kişi yaşı itibariyle. Gençlik devrinde bir bayan ve geçmişinde de sıkıntı şeyler hayatış. ötürüsıyla kimi vakit bu bireylerde durumun ciddiyetini inkâr etme de görülebiliyor. örneğin kişi bebeği bıraktıktan daha sonra biriyle cinsel münasebete girdiğini de söylüyor. Olağan ki ne olduğunu bilmiyoruz fakat bu bir baş etme prosedürü de olabilir. hayatımızda fazlaca ağır epey üzücü kararlar vermek zorunda kaldığımızda kimi vakit hiç bir şey olmamış üzere davranmak baş etme formülü de olabilir” yorumunu yapıyor.
‘ANORMAL DURUMLARA VERİLEN OLAĞAN REAKSİYON DE OLABİLİR’
Yılmaz Karaman ayrıyeten Amerikalı psikolog Abraham Maslow tarafınca 1943 yılında yayınlanmış bir çalışmada ortaya atılmış Muhtaçlıklar Pirami teorisinden yola çıkarak değerlendirmede bulunuyor. Piramide göre, en alttaki birinci iki basamakta yemek yemek ve barınmak bulunuyor. Yılmaz da “Barınacak yeri yok bu bayanın, muhtemelen parası ve yiyecek bir şeyi de yok. ötürüsıyla hayatta kalmaya çalışan birini görüyorum ben bunlara baktığım vakit. kimi vakit travmatik durumlarda şu biçimde tanımlarız biz: Olağandışı durumlara verilen olağan reaksiyon de olabilir. Durum o kadar olağandışı ki, onun verdiği yansılar tahminen de o şartlarda normaldi” diye anlatıyor. Yılmaz, hanımın bebeği bırakmak yerine devlete teslim edebileceğini söylerken öteki bir noktaya dikkat çekiyor. “Bir kahramanlık öyküsü de olabilirdi” diyen Yılmaz “Belki çocuğunu yanında tutarak, iş ve kalacak yer bularak bir kahramanlık öyküsü yaratabilirdi. Lakin kimse de kahraman olmak zorunda kalmamalı bu dünyada” tabirlerini kullandı.
bu biçimde bir devir geçiren bayanların profesyonel dayanağa ulaşsa bile ilaç kullanmasın kâfi seviyede olmadığını vurguluyor. “Kişi emzirdiği için ilaç almakla ilgili çekinceleri olabiliyor. İlaç tedavisinin faydalı olduğu rahatsızlıklar bunlar, ancak bu niçinle ilaç kullanması olmayabiliyor. Psikoterapi yani konuşma tedavileri uygulanması gerekiyor lakin ülkemizde de bu epey yetersiz” diyen Yılmaz Karaman, mevzuyla ilgili uzman sayısının aslına bakarsan az olduğunu, kamu hizmetlerinde bu alanda çalışan sayısının daha da az olduğunu tabir ediyor. Yılmaz öteki depresyonlarla doğum daha sonrası depresyonun farkına işaret ediyor: “Hem tedavisi şiddetli birebir vakitte etkilediği kişi sayısı fazla oluyor. Kendisi, çocuğu, aile bireyleri üzere bir zincir var.” Bunu yaşayan bir bayan için aile dayanağının hayati değere sahip olduğunu şu biçimde anlatıyor Yılmaz: “O periyotta kişi yeteri kadar uyuyamıyor. Kendinden öbür düşünmesi gereken bir canlı var. ötürüsıyla gücünü oraya akıtıyor. Bu noktada kendini ihmal edebilir ve ortasında bulunduğu durumun farkında dahi olmayabilir. Şu anda bize önerilen şey, hamile kalan ve doğum yapmış bütün bayanların en az bir sefer ruhsal açından taranması. Biz Osmangazi Üniversitesi’nde yürüttüğümüz bir araştırma kapsamında hamile bayanlara anket yapıyoruz ve ruhsal zorluk yaşadığını düşündüğümüz bayanları psikiyatri kısmımıza davet ediyoruz.”
‘DENEYİM, BİLGİ EKSİKLİĞİ VE İMKANSIZLIKLAR VAR’
E.S, özelinde bir kıymetlendirme yapan Yılmaz Karaman “Kendisi lohusalık periyodunda ve gerilim faktörleri fazlaca fazla. Öne çıkan durum bu aslında. Ruhsal bir hastalıktan fazlaca çevresel faktörler kelam konusu” diyor. Şayet doktor olarak bu biçimde bir bayanla karşılaşsaydı yorumu ne olurdu? Yılmaz, kişiyi muayene etmediğini vurguluyor evvela ve medyaya yansıyan sözlerden yola çıkarak bir yorum yaptığını söylüyor: “Gördüğüm kadarıyla göze çarpan psikopatolojik bir durum yok. Daha fazlaca tecrübe eksikliği, bilgi eksikliği ve imkânsızlıklar var. Dünya Sıhhat Örgütü’nün de gençlik tarifine giriyor kişi yaşı itibariyle. Gençlik devrinde bir bayan ve geçmişinde de güç şeyler hayatış. ötürüsıyla kimi vakit buna benzeri durumlarda bireyde durumun ciddiyetini inkâr etme de görülebiliyor. Kişinin hiç bir şey olmamış üzere davrandığını eleştiren haberler okudum. Biz dışarıdan bakanlar olarak gerçekte ne olduğunu bilmiyoruz, birebir vakitte hiç bir şey olmamış üzere davranmak kimi bazı bir baş etme sistemi de olabilir. ömrümüzde fazlaca ağır epey üzücü kararlar vermek zorunda kaldığımızda zihnimiz bu türlü kendini savunabilir.”
‘ANORMAL DURUMLARA VERİLEN OLAĞAN REAKSİYON DE OLABİLİR’
Yılmaz Karaman ayrıyeten Amerikalı psikolog Abraham Maslow tarafınca 1943 yılında yayınlanmış bir çalışmada ortaya atılmış Gereksinimler Piramidi teorisinden yola çıkarak değerlendirmede bulunuyor. Piramide nazaran, en alttaki birinci iki basamakta yemek yemek ve barınmak bulunuyor. Yılmaz da “Barınacak yeri olmayan, muhtemelen parası ve yiyecek bir şeyi de olmayan, ötürüsıyla hayatta kalmaya çalışan birini görüyorum ben bu yaşananlara baktığım vakit. kimi vakit travmatik durumlarda dışarıdan anlaşılmaz görülenler olağandışı durumlara verilen olağan yansılar de olabilir” diye anlatıyor. Yılmaz Karaman, E.S’nin bebeği terk etmesi konusundaki tenkitler hakkında şöyleki diyor: “normal olarak bu büyük bedellerin ödendiği kutsal anne mitini destekleyen bir kahramanlık kıssası de olabilirdi. Lakin kimse kahraman olmak zorunda kalmamalı bu dünyada” diye konuşuyor. İstenmeyen gebeliklerin ruhsal ve toplumsal ziyanları olduğunu, tesirli doğum denetim hallerin ve kürtajın ulaşılabilir olmasının kıymetini vurguluyor.
Sıhhat vazifelisi Büşra Durmaz’ın Nisa bebeği emzirdiği ve onunla ilgilendiğine dair anlar medyada sıkça paylaşıldı.
Medyada anne ile ilgili tariflerden da bahseden Yılmaz Karaman, anneliğin idealize edildiğini, kutsallaştırıldığını anlatıyor. Annelikten ötürüsıyla anniçin yüksek, hatta kimi vakit imkânsız beklentiler olduğunu, bunun da bayanların ruh sıhhatini olumsuz etkilediğini söylüyor. Bu bağlamda bebeği bırakan ve bebeği bulduktan daha sonra onu emziren iki bayan figürünün medyada birbirinin zıttı halinde, keskin sonlarla siyah ve beyaz olarak verilmesini eleştiriyor. Yılmaz Karaman “E.S. tümden makûs, bebeği emziren sıhhat vazifelisi ise tümden düzgün olarak yer aldı. Lakin bu kıssa, gri bir öykü. Ataerkil kültür bayanları âlâ bayan ve berbat bayan olarak ayırma eğiliminde, bu üzere olguların yorumlanmasında bu düşünme biçimi öne çıkıyor” diyor. Gökçen Yılmaz Karaman ayrıyeten “Bebeğin bir de babası olduğu gerçeğinin gündeme gelmemesi ayrıyeten kültürümüzde ebeveynlik değerlendirmesindeki ikili standardı gösteren kıymetli bir durum” diye konuşuyor.
‘SIĞINMA MESKENLERİNİN KAPASİTESİ YETERSİZ’
E.S’nin medyaya yansıyan tabirlerinden bayan sığınma meskenine yerleştirildiğini ve altı ay sonunda çıkmak zorunda kaldığını görüyoruz. Gitmesi tavsiye edilen konutta bebeğin istenmeyeceği kanısıyla bebeği Pendik’te bir apartmanın yanına bıraktığını bir daha kendi tabirinden öğreniyoruz. Gebe olan, sığınma meskeninde de kalmış fakat bir daha kalacak yer arayışında olan E.S’nin bebeği bırakmasıyla sonuçlanan olaylar zincirinde tartışılan konulardan biri de toplumsal hizmetlerin yeterliliği oldu. Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Hizmetler Bölümü’nden Doç. Dr. Burcu Hatiboğlu Kısat, toplumsal hizmetlerin fazlaca kapsamlı bir alan olduğunu ve hanımın gebelik öncesi sürecinden başlayarak içerisinde yer aldığı baskı şartlarının ve takviye sistemlerinin bu kapsamda kıymetlendirilmesi gerektiğini belirtiyor. Sığınma meskenlerinin sayısının ve burada çalışan işçinin eksikliğinin ise bu sistemin sağlıklı çalışması önünde pürüz olduğunu söylüyor.
Doç. Dr. Burcu Hatiboğlu Kısat
2021 yılı datalarına göre, Türkiye’de 145 bayan sığınma meskeni var. Bu sığınma konutlarının kapasiteleri ise 3 bin 482. Türkiye’nin nüfusuna kıyasla sayısının çok yetersiz olduğunu söz eden Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, “100 bin nüfusa sığınma konutu açma sorumluluğu esasen yerine getirilmiyorken kelam konusu kapasite pek yetersiz” diyor. Hatiboğlu Kısat, bu noktada 6284 sayılı kanunun tanımladığı hami önlem kararları gereği, çocuğuyla bir arada bayana bir barınağın tahsis edilmesi konusunda devletin de sorumluluğuna dikkat çekiyor. Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat’ın dikkat çektiği bir öteki nokta da erken yaşta evliliklerin sıklıkla şiddetle sonuçlanması… Aile hekimliği sisteminin bayana yönelik şiddetin tespiti ve önlenmesinde aktif olarak kullanılabilecek bir yapısı bulunmasına karşın, bu sistemin çocuk müdafaa kanunu ya da Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun gerekleriyle ilişkilendirilmediğini söz eden Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat “Bunun içine siz cinsel haklar konusunda yaygın farkındalık çalışmalarını ve cinsel sıhhat hizmetlerini dahil etmezseniz, manası kalmaz. Zira cinsel haklara dair farkındalık ve cinsel sıhhat hizmetleri çocuk evliliklerinin önüne geçebilmek, istenmeyen gebelikleri önlemek, şiddeti tespit etmek ve ortadan kaldırmak ya da ebeveynlik sorumlulukları açısından çok değerli. Aslında insan odaklı bir hizmet sistemi geliştirmesi gerekiyordu. Lakin burada aile odaklı ve ailenin her ne olursa olsun korunmasına yönelik bir bakış açısının hâkim olduğunu görüyoruz. ötürüsıyla aile ortasındaki güçsüz, şiddetle müsabaka riski altındaki üyelerin sıhhatleri göz gerisi edildi ya da bu bahiste kâfi hizmetler geliştirilemedi ne yazık ki… Sonunda olan da çocuklara ve bayanlara oluyor” diyor.
‘SIĞINMA KONUTUNDAN ÇIKARKEN HİÇBİR SEÇENEK SUNULMADI MI BAYANA?’
Gebelik sürecindeki bayanların takibinin epeyce değerli olduğunu söyleyen Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, gebelik periyodunda bayana şiddetin hayli yaygın ancak görünmez olduğu bilgisini veriyor: “Bu süreci takip etmezseniz toplumsal hizmetler de geliştiremezsiniz.” E.S’nin de bu biçimde bir takip sistemi içine dahil olması gerekliliğini belirten Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, bu alandaki toplumsal hizmetlerdeki yetersizlik niçiniyle hem hanımın tıpkı vakitte çocuğun ömür hakkının da ihlal edildiği görüşünde. Takip sisteminin niye değerli olduğunu da şu sözlerle anlatıyor: “İstenmeyen gebelik de olabilir. Toplumsal hizmet sistemi içine o an girebilmesi gerekir hanımın. Ben E.S’nin durumunda şunu sorguluyorum. Sanki gebelik istenmeyen bir gebelik miydi? Bu süreçte hanımın takviye, bilgi alabileceği bir toplumsal hizmet sistemi var mıydı? Bayan daha sonraki süreçte de yaşadığı şiddetten kaçarken nelerle karşılaştı? Karşılaştıkları onu çaresizliğe mi itti? Yoksa deva seçeneklerini nazaranbileceği toplumsal hizmetlerle buluşabildi mi? daha sonra sığınma meskenine yerleştirilmesi süreci nasıl olabildi? Sığınma konutundan çıkarken hiç bir seçenek sunulmadı mı bayana? Bu sorular çoğalabilir. Fakat şu da bir gerçektir: Hizmet ve işçi yetersizse, seçenek sunacak sistem yoktur”. Yurt haricinde sığınma meskenlerinin farklı basamaklarda hizmet verdiğini lisana getiren Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, bu barınma imkanlarının burada da sunulabileceğini söylüyor: “Şiddetten kaçanlar için birinci basamak sığınaklar mesela, bugün sığınma meskenlerine geçiş sürecinde kıymetli fonksiyon sunan barınaklar olarak görülüyor. Aslında bayanların şiddetten kaçtığı anda esasen evsizlikle müsabakası niçiniyle geliştirilmiş kriz anındaki muhtaçlığa yanıt verecek bir hizmet modeli. Bu ünitelere geldikten daha sonra 15 gün içerisinde hanımın sığınma konutuna yerleştirilmesi sağlanıyor. Sığınma konutlarında kalışların esnetilebilmesi bu noktada önemseniyor. Ayrıyeten sığınma meskeni hizmeti bu iki basamaktan ibaret değil. Sığınma konutundan çıkışta bayanlara toplumsal konut imkanlarının sunulması ve kalacak bir konutun tahsisi üzere uzun vadeli konut seçenekleri sunuluyor. Bu modeller kıymetli ve temel emeli, bayana sahiden barınma muhtaçlığını karşılayabilecek alternatif tahliller bulmak.”
Doç. Dr. Hatiboğlu-Kısat, Türkiye’de ıstırabın 6284 sayılı kanunun aktif uygulanmamasında olduğunu ve denetlemede önemli sorunlar yaşandığını anlatarak İstanbul Sözleşmesi’ne işaret ediyor: “6284 sayılı kanunun aktif uygulanması bu noktada epey değerli ve bu kanunun alt yapısının İstanbul Mukavelesi olduğunu unutmamalıyız. Bu kapsamda ‘kadınlara şiddeti önleyici, esirgeyici ve rehabilite edici hizmet modellerinin sürdürülebilir olması için sığınma konutu daha sonrasında da hizmet imkanlarının geliştirilmesi vardır. Bu süreçte sığınma konutundan çıkanlar için toplumsal konut imkanları bir seçenek olarak karşımıza çıkıyor.”
‘SIĞINMA KONUTLARI BAYANLARIN VE ÇOCUKLARIN ÇEŞİTLENEN GEREKSİNİMLERİNE KARŞILIK SUNMALI’
Sığınma konutlarının niteliklerinden bahsederken Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, sığınma meskenlerinin niteliklerinden de bahsederek “esasen sığınma konutlarına 55 yaş üstü bayanlar alınmıyor, niye? Bu 12 yaşından büyük erkek çocuğu olan bayanların sığınma meskenlerine kabul edilmemesi ile bir arada de düşünülebilir. Bu ne demek? 55 yaş üstü bayan şiddete uğramıyor mu? 12 yaşındaki erkek çocuk bu şiddetten etkilenmiyor mu? Bayan çocuğunu bırakıp, şiddetten nasıl kaçabilir? Aslında bu biçimde yaparak bayanları evsizliğe ve şiddete açık biçimde yaşamaya bırakıyoruz. Yalnızca belli özelliklerdeki bayan kümesine bu hizmeti sunuyorsunuz. İşin berbatı, Nisa bebeğin annesi de bu kümeye dahil bulunmasına karşın bir daha de yaptıklarınızın işe yaramadığını görüyorsunuz. Zira bayanların gereksinimlerini ve yanlarındaki çocukların muhtaçlıklarını görmüyoruz” diye konuşuyor.
Sığınma konutlarının çocuk haklarını da kapsaması gerektiğini söyleyen Doç. Dr. Kısat “Kadınların birçok çocuklu biçimde geliyor oraya. Fakat birden fazla sığınma konutunda çocukların yaşlarına uygun ya da muhtaçlıklarını karşılayacakları biçimde şartlar yok. Bu düşünülmüyor. Bu bu biçimde olamaz. Sığınma konutları, bayan ve çocuk haklarının hayat bulduğu yerler olmalı” diyor. Ayrıyeten Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, “Şiddetten kaçıp sığınma meskenine gelmiş bayanlar için doğum daha sonrası depresyon ya da şiddetten kaynaklı travma ile tesirli bir biçimde ilgilenilmesi gerekir ve bu da lakin meslek profesyonellerinin varlığıyla mümkündür. Nisa bebeğin vefatıyla tüm bu sistem sorgulanmalı” diye konuşuyor.
‘TOPLUMSAL CİNSİYET SORUMLULUKLARIMIZ EŞİT OLMADIĞI ÜZERE CEZALANDIRILMAMIZ DA EŞİT DEĞİL’
Sığınma konutundaki sürecin de belirleyici olduğunu lisana getiren Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, bayanlara diğer seçenekler sunulup sunulmadığı konusunda soru işaretleri taşıyor ve bu noktada da önemli eksikler olduğunu kelamlarına ekliyor. “Nisa bebeğin annesine de sanki sığınma konutundan çıkarken seçenek sunuldu mu? Ya da seçenekleri hakkında bilgilendirildi mi? Çocuğun süreksiz ya da kalıcı olarak korunma altına alınması, aile yanında desteklenebilme, kurum bakımına alınma seçenekleri değerlendirildi mi? Ya da çocuğunun kabul edilmediği şartların değişimi için profesyonel müdahalelerde bulunuldu mu?” diye soran Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, “Kadın talep etmese dahi bilgilendirilmesi gerekirdi. Çocuğun yüksek faydasının bir toplumsal hizmet kurumundan çıkışta kıymetlendirilmesi gerekirdi. Şayet bunlar yapılmadıysa, bayanı çaresizlik içerisinde bırakan bir sistem olduğunu görmek zorundayız” diyor.
E.S’nin tek hatalı olarak gösterilmesinin de bu çerçevede sıkıntılı olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, “Toplumsal cinsiyet rollerimiz gereği toplumsal sorumluluklarımız eşit olmadığı üzere bu sorumlulukları gerçekleştiremediğimizde cezalandırılmamız da eşit değil. Bu adaletsizlik değil de nedir?” diye soruyor. E.S’nin tabirlerinde şiddet gördüğüne yönelik ve bebeğin babasının bebeği istemediğine yönelik tabirleri yer alıyor. Bunlardan referans alarak Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, bebeğin babasının da çocuğa bakmakla yükümlü olduğunu ancak bunu gerçekleştirmediğini, yalnızca bayanın hatalı ilan edildiğinin altını çiziyor. Ayrıyeten TCK’nin 233. hususunu hatırlatarak devletin de sorumluluğuna dikkat çekiyor. Unsurda, “Gebe olduğunu bildiği biçimde, bayanı çaresiz durumda terk eden kimse hatalı pozisyondadır. Bu noktada hem erkek ebeveyn birebir vakitte bayanı çaresizliğe terk eden ailesi bu süreçte hatalı kabul edilebilir” diyor. Ayrıyeten İstanbul Sözleşmesi’nden referans veriyor ve ekliyor: “Sözleşmede der ki, bayanların eşitsizliğini destekleyen örf, adet, gelenek, töre üzere toplumsal şartlar dönüştürülmelidir. Nisa bebeğin annesinin ailesini de bu çerçevede konuşmak lazım. Sonuçta bayan bebeği ile sığınma konutundan çıktıktan daha sonra dönemeyeceği bir aile meskenine sahip. Ailenin de çocuğun yüksek faydası kapsamındaki sorumluluğunun tüm bu tartışmaya dahil edilmesi gerektiğini düşünüyorum.”
‘KADINI BU DURUMA NELERİN İTTİĞİNE BAKMAK GEREKİYOR’
E.S’nin bebeğinin bulunması ve devlet müdafaası altına alınması daha sonrası başsavcılık tarafınca bir soruşturma başlatıldı. E.S. de tutuklanarak cezaevine gönderildi. “Kastan öldürmeye teşebbüs” ve “terk” hatalarını işlemekle suçlanıyor Bebeğin, faydalanması yahut ömrünü kaybetmesi durumunda hatanın niteliği de değişiyor. Bu niçinle E.S, müebbet mahpus cezasıyla da karşı karşıya kalabilir.
Armağan Gökçe Baykal
Evvel Çocuklar ve Bayanlar Derneği’nden avukat Armağan Gökçe Baykal, ceza prosedürünün bir tahlil olmadığını savunuyor. hanımın bu duruma nelerin ittiğine bakmak gerektiğini söz eden Baykal, “Ceza daha sonrası bir ıslah hedefleniyor lakin bu toplumumuzun genel bir sorunu. Bu bayanı buna iten süreçleri de sorgulamamız gerekiyor. örneğin bu bayana sığınma meskeninde bir barınma ve iş imkânı sağlansaydı, toplumsal ve ekonomik durumunu geliştirecek istikamette bir adım atılsaydı sanmıyorum ki bir anne çocuğunu sokağa bıraksın. Genel bir düzenleme yapılmadığı sürece bu biçimde münferit cezaların işe yaramayacağını düşünüyorum” diyor.
‘BABANIN İHMALİNDEN BAHSEDİLMİYOR’
Davanın ilerleyişinde toplumsal bir çıkarım yapılacağını düşünmediğini söyleyen Baykal, “Buradaki ihmal yalnızca annenin dikkatsizliği mi onu da kıymetlendirmek lazım. Burada bir ihmal kelam konusu ise babanın da dikkatsizliğinden bahsetmek gerek. Sonuçta çocuklara bakma vazifesi yalnızca anneye yüklenmiş değil. Hem annenin birebir vakitte babanın sorumluluğunda. Fakat babanın da sahip çıkması gerekiyordu çocuğa” değerlendirmesini yapıyor. Devletin de sorumluluğuna dikkat çeken Baykal, “Bir de belirli ki, bayan bir çıkmaz ortasında ve kesinlikle ki devletin de sorumluluğu var. Bayanlarımızı koruyamıyoruz, bu bir gerçek. bayanı koruyamadığımız için buna bağlı olarak çocuğu da koruyamıyoruz. Bunlar bir silsile halinde devam ediyor” diyor. Türkiye’de gereğince mevzuat ve kanun olduğunu fakat uygulamada dertler olduğunu anlatarak 6284 No’lu maddeyi tesirli biçimde uygulama daveti yapıyor.
“2019 yılında O.T. ile imam nikahı kıydım, o evliliğimden kız çocuğum oldu. O.T, tekraren bana şiddet uyguladı ama şikâyetçi olmadım. Aileme söylemiş olduğimde de bana, buna razı olmam gerektiğini ve meskene dönemeyeceğimi söylemiş olduler. İki yıl daha sonra O.T’den ayrılarak çocuğumla baba konutuna döndüm. Babam çocuğu istemeyince, O.T. gelip çocuğu aldı. Meskende üzerimde baskı vardı. Ailem tekrar istemediğim biri ile evlendirmeye çalıştı. Bu sırada toplumsal medya aracılığıyla M.Ç. ile tanıştım ve onunla görüşmeye başladım. Ondan gebe kaldım. Çocuğu aldırmamı isteyip elime bir tane kurşun sıkıştırdı. sonrasındasında numarasını değiştirdi ve ona ulaşamadım. 2021 yılının temmuz ayında meskenden kaçarak İstanbul’a geldim. Taksim’deki karakoldan yardım istedim beni Bahçelievler’deki bayan sığınma meskenine yerleştirdiler. İki ay burada kaldım. daha sonra beni Maltepe Bayan Sığınma Konutu’na naklettiler. Bebek denetimlerimi Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde yaptırdım. Çocuğu da bir daha birebir hastanede 5 Ocak 2022 tarihinde doğurdum.”
Bu cümleler, medyada “Nisa bebek” olarak bilinen ve 29 Mart tarihinde Pendik’te terk edilmiş olarak bulunan bebeğin annesi E.S’ye ilişkin. Bebeğin beyin mevt gerçekleştiğine dair medyaya yansıyan haberler daha sonrası Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi bir açıklamaya yaptı ve bebeğin çocuk ağır bakım kliniğinde aygıta bağlı tedavisinin devam ettiği açıklandı. Nisa bebek, hastanede hayata tutunmaya çalışırken ana akım medyanın bir kısmı da anneyle ilgili haberleri “cani anne” tarifleriyle verdi. Nitekim o denli mi? Birtakım haberlerde 20, kimilerinde ise 21 yaşında olduğu yazılan bir bayanın üç aylık bebeğini bırakmasının arkasında yatan sebepler yalnızca “canilikle” açıklanabilir mi? Bu mevzuyu psikiyatrist Gökçen Yılmaz Karaman, Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Hizmetler Bölümü’nden Doç. Dr. Burcu Hatiboğlu Kısat ve Evvel Çocuklar ve Bayanlar Derneği’nden avukat İkram Gökçe Baykal ile konuştuk.
‘KADINLAR DOĞUM daha sonraSI DAYANAĞA GEREKSİNİM DUYUYOR’
Bayanları, duygusuzluğa, mutsuzluğa ve ruhsal çöküntüye hatta kendine ziyan vermeye götürebilecek bir müddetç var, doğum daha sonrası depresyon… Neredeyse her beş bayandan birinde görülüyor. Müddeti ve tesirleri bireyden bireye bakılırsa değişiyor. Ayrıyeten doğum daha sonrası ruhsal bozukluklar ile alakalı farkındalık az. Psikiyatrist Gökçen Yılmaz Karaman, E.S’nin de misal bir müddetçte olup olmadığı sorusuna temkinli yaklaşarak karşılık veriyor. Yılmaz Karaman, “Lohusalık devrinde depresyon, tasa bozukluğu üzere durumlar sık görülüyor. tıpkı vakitte annelik hüznü denilen bir kavram var. Doğumla birlikte kişinin ömründe fazlaca fazla şey değişiyor. Rol ya da sorumluluk değişimlerinin yanı sıra biyolojik riskler de epey fazla. Hatta ‘lohusa bayanı yalnız bırakmamak gerek berbat ruhlar gelir’ denir toplumumuzda. Bunun niçini, kişinin bu vakitte fazlaca fazla dayanağa gereksinim duyması” diye anlatıyor.
Gökçen Yılmaz Karaman
bu biçimde bir periyot geçiren bayanların profesyonel takviyeye ulaşsa bile ilaç kullanmasın kısıtlı olduğunu vurguluyor. “Kişi emzirdiği için ilaç vermekle ilgili çekinceler olabiliyor. İlaç tedavisi epeyce ön planda bu çeşit durumlarda. Bu niçinle ilaç kullanması olmayabiliyor. Psikoterapi biçimleri uygulanması gerekiyor lakin ülkemizde de bu fazlaca yetersiz” diyen Yılmaz Karaman, mevzuyla ilgili uzman sayısının aslına bakarsan az olduğunu, kamu hizmetlerinde bu alanda çalışan sayısının daha da az olduğunu söz ediyor. Bu niçinle Yılmaz başka depresyonlarla doğum daha sonrası depresyonun farkına işaret ediyor: “Hem tedavisi kuvvetli birebir vakitte etkilediği kişi sayısı fazla oluyor. Kendisi, çocuğu, aile bireyleri üzere bir zincir var.” Bunu yaşayan bir bayan için aile takviyesinin hayati kıymete sahip olduğunu şöyleki anlatıyor Yılmaz: “O periyotta kişi hakikat düzgün uyuyamıyor. Kendinden diğer düşünmesi gereken bir canlı var. ötürüsıyla gücünü oraya akıtıyor. Bu noktada kendini ihmal edebilir ve ortasında bulunduğu durumun farkında dahi olmayabilir. Şu anda bize önerilen şey, hamile kalan ve doğum yapmış bütün bayanların en az bir kez ruhsal açından taranması. Biz Osmangazi Üniversitesi’nde şu biçimde yapıyoruz. Anket yapıyoruz ve bu durumda olduğunu düşündüğümüz bayanları kısmımıza davet ediyoruz.”
‘DENEYİM, BİLGİ EKSİKLİĞİ VE İMKÂNSIZLIKLAR VAR’
E.S, özelinde bir kıymetlendirme yapan Gökçen Yılmaz Karaman, “Kadın lohusalık devrinde fakat hanımın gerilim faktörleri fazlaca fazla. Öne çıkan durum bu aslında. Ruhsal bir hastalıktan epey çevresel faktörler kelam konusu” diyor. Şayet doktor olarak bu biçimde bir bayanla karşılaşsaydı yorumu ne olurdu? Yılmaz, kişiyi muayene etmediğini vurguluyor evvela ve medyaya yansıyan tabirlerden yola çıkarak bir yorum yaptığını söylüyor. Yılmaz Karaman “Gördüğüm kadarıyla göze çarpan psikopatolojik bir durum yok. Daha epeyce tecrübe eksikliği, bilgi eksikliği ve imkânsızlıklar var. Devlet muhafazası yerine sokağa bırakma konusunda ise şunu diyebilirim. Sanki zekâsı kâfi mi, sokağa bırakmanın inançlı olmayabileceğini muhakeme edemedi mi? Dünya Sıhhat Örgütü’nün de gençlik tarifine giriyor kişi yaşı itibariyle. Gençlik devrinde bir bayan ve geçmişinde de sıkıntı şeyler hayatış. ötürüsıyla kimi vakit bu bireylerde durumun ciddiyetini inkâr etme de görülebiliyor. örneğin kişi bebeği bıraktıktan daha sonra biriyle cinsel münasebete girdiğini de söylüyor. Olağan ki ne olduğunu bilmiyoruz fakat bu bir baş etme prosedürü de olabilir. hayatımızda fazlaca ağır epey üzücü kararlar vermek zorunda kaldığımızda kimi vakit hiç bir şey olmamış üzere davranmak baş etme formülü de olabilir” yorumunu yapıyor.
‘ANORMAL DURUMLARA VERİLEN OLAĞAN REAKSİYON DE OLABİLİR’
Yılmaz Karaman ayrıyeten Amerikalı psikolog Abraham Maslow tarafınca 1943 yılında yayınlanmış bir çalışmada ortaya atılmış Muhtaçlıklar Pirami teorisinden yola çıkarak değerlendirmede bulunuyor. Piramide göre, en alttaki birinci iki basamakta yemek yemek ve barınmak bulunuyor. Yılmaz da “Barınacak yeri yok bu bayanın, muhtemelen parası ve yiyecek bir şeyi de yok. ötürüsıyla hayatta kalmaya çalışan birini görüyorum ben bunlara baktığım vakit. kimi vakit travmatik durumlarda şu biçimde tanımlarız biz: Olağandışı durumlara verilen olağan reaksiyon de olabilir. Durum o kadar olağandışı ki, onun verdiği yansılar tahminen de o şartlarda normaldi” diye anlatıyor. Yılmaz, hanımın bebeği bırakmak yerine devlete teslim edebileceğini söylerken öteki bir noktaya dikkat çekiyor. “Bir kahramanlık öyküsü de olabilirdi” diyen Yılmaz “Belki çocuğunu yanında tutarak, iş ve kalacak yer bularak bir kahramanlık öyküsü yaratabilirdi. Lakin kimse de kahraman olmak zorunda kalmamalı bu dünyada” tabirlerini kullandı.
bu biçimde bir devir geçiren bayanların profesyonel dayanağa ulaşsa bile ilaç kullanmasın kâfi seviyede olmadığını vurguluyor. “Kişi emzirdiği için ilaç almakla ilgili çekinceleri olabiliyor. İlaç tedavisinin faydalı olduğu rahatsızlıklar bunlar, ancak bu niçinle ilaç kullanması olmayabiliyor. Psikoterapi yani konuşma tedavileri uygulanması gerekiyor lakin ülkemizde de bu epey yetersiz” diyen Yılmaz Karaman, mevzuyla ilgili uzman sayısının aslına bakarsan az olduğunu, kamu hizmetlerinde bu alanda çalışan sayısının daha da az olduğunu tabir ediyor. Yılmaz öteki depresyonlarla doğum daha sonrası depresyonun farkına işaret ediyor: “Hem tedavisi şiddetli birebir vakitte etkilediği kişi sayısı fazla oluyor. Kendisi, çocuğu, aile bireyleri üzere bir zincir var.” Bunu yaşayan bir bayan için aile dayanağının hayati değere sahip olduğunu şu biçimde anlatıyor Yılmaz: “O periyotta kişi yeteri kadar uyuyamıyor. Kendinden öbür düşünmesi gereken bir canlı var. ötürüsıyla gücünü oraya akıtıyor. Bu noktada kendini ihmal edebilir ve ortasında bulunduğu durumun farkında dahi olmayabilir. Şu anda bize önerilen şey, hamile kalan ve doğum yapmış bütün bayanların en az bir sefer ruhsal açından taranması. Biz Osmangazi Üniversitesi’nde yürüttüğümüz bir araştırma kapsamında hamile bayanlara anket yapıyoruz ve ruhsal zorluk yaşadığını düşündüğümüz bayanları psikiyatri kısmımıza davet ediyoruz.”
‘DENEYİM, BİLGİ EKSİKLİĞİ VE İMKANSIZLIKLAR VAR’
E.S, özelinde bir kıymetlendirme yapan Yılmaz Karaman “Kendisi lohusalık periyodunda ve gerilim faktörleri fazlaca fazla. Öne çıkan durum bu aslında. Ruhsal bir hastalıktan fazlaca çevresel faktörler kelam konusu” diyor. Şayet doktor olarak bu biçimde bir bayanla karşılaşsaydı yorumu ne olurdu? Yılmaz, kişiyi muayene etmediğini vurguluyor evvela ve medyaya yansıyan sözlerden yola çıkarak bir yorum yaptığını söylüyor: “Gördüğüm kadarıyla göze çarpan psikopatolojik bir durum yok. Daha fazlaca tecrübe eksikliği, bilgi eksikliği ve imkânsızlıklar var. Dünya Sıhhat Örgütü’nün de gençlik tarifine giriyor kişi yaşı itibariyle. Gençlik devrinde bir bayan ve geçmişinde de güç şeyler hayatış. ötürüsıyla kimi vakit buna benzeri durumlarda bireyde durumun ciddiyetini inkâr etme de görülebiliyor. Kişinin hiç bir şey olmamış üzere davrandığını eleştiren haberler okudum. Biz dışarıdan bakanlar olarak gerçekte ne olduğunu bilmiyoruz, birebir vakitte hiç bir şey olmamış üzere davranmak kimi bazı bir baş etme sistemi de olabilir. ömrümüzde fazlaca ağır epey üzücü kararlar vermek zorunda kaldığımızda zihnimiz bu türlü kendini savunabilir.”
‘ANORMAL DURUMLARA VERİLEN OLAĞAN REAKSİYON DE OLABİLİR’
Yılmaz Karaman ayrıyeten Amerikalı psikolog Abraham Maslow tarafınca 1943 yılında yayınlanmış bir çalışmada ortaya atılmış Gereksinimler Piramidi teorisinden yola çıkarak değerlendirmede bulunuyor. Piramide nazaran, en alttaki birinci iki basamakta yemek yemek ve barınmak bulunuyor. Yılmaz da “Barınacak yeri olmayan, muhtemelen parası ve yiyecek bir şeyi de olmayan, ötürüsıyla hayatta kalmaya çalışan birini görüyorum ben bu yaşananlara baktığım vakit. kimi vakit travmatik durumlarda dışarıdan anlaşılmaz görülenler olağandışı durumlara verilen olağan yansılar de olabilir” diye anlatıyor. Yılmaz Karaman, E.S’nin bebeği terk etmesi konusundaki tenkitler hakkında şöyleki diyor: “normal olarak bu büyük bedellerin ödendiği kutsal anne mitini destekleyen bir kahramanlık kıssası de olabilirdi. Lakin kimse kahraman olmak zorunda kalmamalı bu dünyada” diye konuşuyor. İstenmeyen gebeliklerin ruhsal ve toplumsal ziyanları olduğunu, tesirli doğum denetim hallerin ve kürtajın ulaşılabilir olmasının kıymetini vurguluyor.
Sıhhat vazifelisi Büşra Durmaz’ın Nisa bebeği emzirdiği ve onunla ilgilendiğine dair anlar medyada sıkça paylaşıldı.
Medyada anne ile ilgili tariflerden da bahseden Yılmaz Karaman, anneliğin idealize edildiğini, kutsallaştırıldığını anlatıyor. Annelikten ötürüsıyla anniçin yüksek, hatta kimi vakit imkânsız beklentiler olduğunu, bunun da bayanların ruh sıhhatini olumsuz etkilediğini söylüyor. Bu bağlamda bebeği bırakan ve bebeği bulduktan daha sonra onu emziren iki bayan figürünün medyada birbirinin zıttı halinde, keskin sonlarla siyah ve beyaz olarak verilmesini eleştiriyor. Yılmaz Karaman “E.S. tümden makûs, bebeği emziren sıhhat vazifelisi ise tümden düzgün olarak yer aldı. Lakin bu kıssa, gri bir öykü. Ataerkil kültür bayanları âlâ bayan ve berbat bayan olarak ayırma eğiliminde, bu üzere olguların yorumlanmasında bu düşünme biçimi öne çıkıyor” diyor. Gökçen Yılmaz Karaman ayrıyeten “Bebeğin bir de babası olduğu gerçeğinin gündeme gelmemesi ayrıyeten kültürümüzde ebeveynlik değerlendirmesindeki ikili standardı gösteren kıymetli bir durum” diye konuşuyor.
‘SIĞINMA MESKENLERİNİN KAPASİTESİ YETERSİZ’
E.S’nin medyaya yansıyan tabirlerinden bayan sığınma meskenine yerleştirildiğini ve altı ay sonunda çıkmak zorunda kaldığını görüyoruz. Gitmesi tavsiye edilen konutta bebeğin istenmeyeceği kanısıyla bebeği Pendik’te bir apartmanın yanına bıraktığını bir daha kendi tabirinden öğreniyoruz. Gebe olan, sığınma meskeninde de kalmış fakat bir daha kalacak yer arayışında olan E.S’nin bebeği bırakmasıyla sonuçlanan olaylar zincirinde tartışılan konulardan biri de toplumsal hizmetlerin yeterliliği oldu. Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Hizmetler Bölümü’nden Doç. Dr. Burcu Hatiboğlu Kısat, toplumsal hizmetlerin fazlaca kapsamlı bir alan olduğunu ve hanımın gebelik öncesi sürecinden başlayarak içerisinde yer aldığı baskı şartlarının ve takviye sistemlerinin bu kapsamda kıymetlendirilmesi gerektiğini belirtiyor. Sığınma meskenlerinin sayısının ve burada çalışan işçinin eksikliğinin ise bu sistemin sağlıklı çalışması önünde pürüz olduğunu söylüyor.
Doç. Dr. Burcu Hatiboğlu Kısat
2021 yılı datalarına göre, Türkiye’de 145 bayan sığınma meskeni var. Bu sığınma konutlarının kapasiteleri ise 3 bin 482. Türkiye’nin nüfusuna kıyasla sayısının çok yetersiz olduğunu söz eden Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, “100 bin nüfusa sığınma konutu açma sorumluluğu esasen yerine getirilmiyorken kelam konusu kapasite pek yetersiz” diyor. Hatiboğlu Kısat, bu noktada 6284 sayılı kanunun tanımladığı hami önlem kararları gereği, çocuğuyla bir arada bayana bir barınağın tahsis edilmesi konusunda devletin de sorumluluğuna dikkat çekiyor. Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat’ın dikkat çektiği bir öteki nokta da erken yaşta evliliklerin sıklıkla şiddetle sonuçlanması… Aile hekimliği sisteminin bayana yönelik şiddetin tespiti ve önlenmesinde aktif olarak kullanılabilecek bir yapısı bulunmasına karşın, bu sistemin çocuk müdafaa kanunu ya da Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun gerekleriyle ilişkilendirilmediğini söz eden Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat “Bunun içine siz cinsel haklar konusunda yaygın farkındalık çalışmalarını ve cinsel sıhhat hizmetlerini dahil etmezseniz, manası kalmaz. Zira cinsel haklara dair farkındalık ve cinsel sıhhat hizmetleri çocuk evliliklerinin önüne geçebilmek, istenmeyen gebelikleri önlemek, şiddeti tespit etmek ve ortadan kaldırmak ya da ebeveynlik sorumlulukları açısından çok değerli. Aslında insan odaklı bir hizmet sistemi geliştirmesi gerekiyordu. Lakin burada aile odaklı ve ailenin her ne olursa olsun korunmasına yönelik bir bakış açısının hâkim olduğunu görüyoruz. ötürüsıyla aile ortasındaki güçsüz, şiddetle müsabaka riski altındaki üyelerin sıhhatleri göz gerisi edildi ya da bu bahiste kâfi hizmetler geliştirilemedi ne yazık ki… Sonunda olan da çocuklara ve bayanlara oluyor” diyor.
‘SIĞINMA KONUTUNDAN ÇIKARKEN HİÇBİR SEÇENEK SUNULMADI MI BAYANA?’
Gebelik sürecindeki bayanların takibinin epeyce değerli olduğunu söyleyen Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, gebelik periyodunda bayana şiddetin hayli yaygın ancak görünmez olduğu bilgisini veriyor: “Bu süreci takip etmezseniz toplumsal hizmetler de geliştiremezsiniz.” E.S’nin de bu biçimde bir takip sistemi içine dahil olması gerekliliğini belirten Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, bu alandaki toplumsal hizmetlerdeki yetersizlik niçiniyle hem hanımın tıpkı vakitte çocuğun ömür hakkının da ihlal edildiği görüşünde. Takip sisteminin niye değerli olduğunu da şu sözlerle anlatıyor: “İstenmeyen gebelik de olabilir. Toplumsal hizmet sistemi içine o an girebilmesi gerekir hanımın. Ben E.S’nin durumunda şunu sorguluyorum. Sanki gebelik istenmeyen bir gebelik miydi? Bu süreçte hanımın takviye, bilgi alabileceği bir toplumsal hizmet sistemi var mıydı? Bayan daha sonraki süreçte de yaşadığı şiddetten kaçarken nelerle karşılaştı? Karşılaştıkları onu çaresizliğe mi itti? Yoksa deva seçeneklerini nazaranbileceği toplumsal hizmetlerle buluşabildi mi? daha sonra sığınma meskenine yerleştirilmesi süreci nasıl olabildi? Sığınma konutundan çıkarken hiç bir seçenek sunulmadı mı bayana? Bu sorular çoğalabilir. Fakat şu da bir gerçektir: Hizmet ve işçi yetersizse, seçenek sunacak sistem yoktur”. Yurt haricinde sığınma meskenlerinin farklı basamaklarda hizmet verdiğini lisana getiren Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, bu barınma imkanlarının burada da sunulabileceğini söylüyor: “Şiddetten kaçanlar için birinci basamak sığınaklar mesela, bugün sığınma meskenlerine geçiş sürecinde kıymetli fonksiyon sunan barınaklar olarak görülüyor. Aslında bayanların şiddetten kaçtığı anda esasen evsizlikle müsabakası niçiniyle geliştirilmiş kriz anındaki muhtaçlığa yanıt verecek bir hizmet modeli. Bu ünitelere geldikten daha sonra 15 gün içerisinde hanımın sığınma konutuna yerleştirilmesi sağlanıyor. Sığınma konutlarında kalışların esnetilebilmesi bu noktada önemseniyor. Ayrıyeten sığınma meskeni hizmeti bu iki basamaktan ibaret değil. Sığınma konutundan çıkışta bayanlara toplumsal konut imkanlarının sunulması ve kalacak bir konutun tahsisi üzere uzun vadeli konut seçenekleri sunuluyor. Bu modeller kıymetli ve temel emeli, bayana sahiden barınma muhtaçlığını karşılayabilecek alternatif tahliller bulmak.”
Doç. Dr. Hatiboğlu-Kısat, Türkiye’de ıstırabın 6284 sayılı kanunun aktif uygulanmamasında olduğunu ve denetlemede önemli sorunlar yaşandığını anlatarak İstanbul Sözleşmesi’ne işaret ediyor: “6284 sayılı kanunun aktif uygulanması bu noktada epey değerli ve bu kanunun alt yapısının İstanbul Mukavelesi olduğunu unutmamalıyız. Bu kapsamda ‘kadınlara şiddeti önleyici, esirgeyici ve rehabilite edici hizmet modellerinin sürdürülebilir olması için sığınma konutu daha sonrasında da hizmet imkanlarının geliştirilmesi vardır. Bu süreçte sığınma konutundan çıkanlar için toplumsal konut imkanları bir seçenek olarak karşımıza çıkıyor.”
‘SIĞINMA KONUTLARI BAYANLARIN VE ÇOCUKLARIN ÇEŞİTLENEN GEREKSİNİMLERİNE KARŞILIK SUNMALI’
Sığınma konutlarının niteliklerinden bahsederken Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, sığınma meskenlerinin niteliklerinden de bahsederek “esasen sığınma konutlarına 55 yaş üstü bayanlar alınmıyor, niye? Bu 12 yaşından büyük erkek çocuğu olan bayanların sığınma meskenlerine kabul edilmemesi ile bir arada de düşünülebilir. Bu ne demek? 55 yaş üstü bayan şiddete uğramıyor mu? 12 yaşındaki erkek çocuk bu şiddetten etkilenmiyor mu? Bayan çocuğunu bırakıp, şiddetten nasıl kaçabilir? Aslında bu biçimde yaparak bayanları evsizliğe ve şiddete açık biçimde yaşamaya bırakıyoruz. Yalnızca belli özelliklerdeki bayan kümesine bu hizmeti sunuyorsunuz. İşin berbatı, Nisa bebeğin annesi de bu kümeye dahil bulunmasına karşın bir daha de yaptıklarınızın işe yaramadığını görüyorsunuz. Zira bayanların gereksinimlerini ve yanlarındaki çocukların muhtaçlıklarını görmüyoruz” diye konuşuyor.
Sığınma konutlarının çocuk haklarını da kapsaması gerektiğini söyleyen Doç. Dr. Kısat “Kadınların birçok çocuklu biçimde geliyor oraya. Fakat birden fazla sığınma konutunda çocukların yaşlarına uygun ya da muhtaçlıklarını karşılayacakları biçimde şartlar yok. Bu düşünülmüyor. Bu bu biçimde olamaz. Sığınma konutları, bayan ve çocuk haklarının hayat bulduğu yerler olmalı” diyor. Ayrıyeten Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, “Şiddetten kaçıp sığınma meskenine gelmiş bayanlar için doğum daha sonrası depresyon ya da şiddetten kaynaklı travma ile tesirli bir biçimde ilgilenilmesi gerekir ve bu da lakin meslek profesyonellerinin varlığıyla mümkündür. Nisa bebeğin vefatıyla tüm bu sistem sorgulanmalı” diye konuşuyor.
‘TOPLUMSAL CİNSİYET SORUMLULUKLARIMIZ EŞİT OLMADIĞI ÜZERE CEZALANDIRILMAMIZ DA EŞİT DEĞİL’
Sığınma konutundaki sürecin de belirleyici olduğunu lisana getiren Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, bayanlara diğer seçenekler sunulup sunulmadığı konusunda soru işaretleri taşıyor ve bu noktada da önemli eksikler olduğunu kelamlarına ekliyor. “Nisa bebeğin annesine de sanki sığınma konutundan çıkarken seçenek sunuldu mu? Ya da seçenekleri hakkında bilgilendirildi mi? Çocuğun süreksiz ya da kalıcı olarak korunma altına alınması, aile yanında desteklenebilme, kurum bakımına alınma seçenekleri değerlendirildi mi? Ya da çocuğunun kabul edilmediği şartların değişimi için profesyonel müdahalelerde bulunuldu mu?” diye soran Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, “Kadın talep etmese dahi bilgilendirilmesi gerekirdi. Çocuğun yüksek faydasının bir toplumsal hizmet kurumundan çıkışta kıymetlendirilmesi gerekirdi. Şayet bunlar yapılmadıysa, bayanı çaresizlik içerisinde bırakan bir sistem olduğunu görmek zorundayız” diyor.
E.S’nin tek hatalı olarak gösterilmesinin de bu çerçevede sıkıntılı olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, “Toplumsal cinsiyet rollerimiz gereği toplumsal sorumluluklarımız eşit olmadığı üzere bu sorumlulukları gerçekleştiremediğimizde cezalandırılmamız da eşit değil. Bu adaletsizlik değil de nedir?” diye soruyor. E.S’nin tabirlerinde şiddet gördüğüne yönelik ve bebeğin babasının bebeği istemediğine yönelik tabirleri yer alıyor. Bunlardan referans alarak Doç. Dr. Hatiboğlu Kısat, bebeğin babasının da çocuğa bakmakla yükümlü olduğunu ancak bunu gerçekleştirmediğini, yalnızca bayanın hatalı ilan edildiğinin altını çiziyor. Ayrıyeten TCK’nin 233. hususunu hatırlatarak devletin de sorumluluğuna dikkat çekiyor. Unsurda, “Gebe olduğunu bildiği biçimde, bayanı çaresiz durumda terk eden kimse hatalı pozisyondadır. Bu noktada hem erkek ebeveyn birebir vakitte bayanı çaresizliğe terk eden ailesi bu süreçte hatalı kabul edilebilir” diyor. Ayrıyeten İstanbul Sözleşmesi’nden referans veriyor ve ekliyor: “Sözleşmede der ki, bayanların eşitsizliğini destekleyen örf, adet, gelenek, töre üzere toplumsal şartlar dönüştürülmelidir. Nisa bebeğin annesinin ailesini de bu çerçevede konuşmak lazım. Sonuçta bayan bebeği ile sığınma konutundan çıktıktan daha sonra dönemeyeceği bir aile meskenine sahip. Ailenin de çocuğun yüksek faydası kapsamındaki sorumluluğunun tüm bu tartışmaya dahil edilmesi gerektiğini düşünüyorum.”
‘KADINI BU DURUMA NELERİN İTTİĞİNE BAKMAK GEREKİYOR’
E.S’nin bebeğinin bulunması ve devlet müdafaası altına alınması daha sonrası başsavcılık tarafınca bir soruşturma başlatıldı. E.S. de tutuklanarak cezaevine gönderildi. “Kastan öldürmeye teşebbüs” ve “terk” hatalarını işlemekle suçlanıyor Bebeğin, faydalanması yahut ömrünü kaybetmesi durumunda hatanın niteliği de değişiyor. Bu niçinle E.S, müebbet mahpus cezasıyla da karşı karşıya kalabilir.
Armağan Gökçe Baykal
Evvel Çocuklar ve Bayanlar Derneği’nden avukat Armağan Gökçe Baykal, ceza prosedürünün bir tahlil olmadığını savunuyor. hanımın bu duruma nelerin ittiğine bakmak gerektiğini söz eden Baykal, “Ceza daha sonrası bir ıslah hedefleniyor lakin bu toplumumuzun genel bir sorunu. Bu bayanı buna iten süreçleri de sorgulamamız gerekiyor. örneğin bu bayana sığınma meskeninde bir barınma ve iş imkânı sağlansaydı, toplumsal ve ekonomik durumunu geliştirecek istikamette bir adım atılsaydı sanmıyorum ki bir anne çocuğunu sokağa bıraksın. Genel bir düzenleme yapılmadığı sürece bu biçimde münferit cezaların işe yaramayacağını düşünüyorum” diyor.
‘BABANIN İHMALİNDEN BAHSEDİLMİYOR’
Davanın ilerleyişinde toplumsal bir çıkarım yapılacağını düşünmediğini söyleyen Baykal, “Buradaki ihmal yalnızca annenin dikkatsizliği mi onu da kıymetlendirmek lazım. Burada bir ihmal kelam konusu ise babanın da dikkatsizliğinden bahsetmek gerek. Sonuçta çocuklara bakma vazifesi yalnızca anneye yüklenmiş değil. Hem annenin birebir vakitte babanın sorumluluğunda. Fakat babanın da sahip çıkması gerekiyordu çocuğa” değerlendirmesini yapıyor. Devletin de sorumluluğuna dikkat çeken Baykal, “Bir de belirli ki, bayan bir çıkmaz ortasında ve kesinlikle ki devletin de sorumluluğu var. Bayanlarımızı koruyamıyoruz, bu bir gerçek. bayanı koruyamadığımız için buna bağlı olarak çocuğu da koruyamıyoruz. Bunlar bir silsile halinde devam ediyor” diyor. Türkiye’de gereğince mevzuat ve kanun olduğunu fakat uygulamada dertler olduğunu anlatarak 6284 No’lu maddeyi tesirli biçimde uygulama daveti yapıyor.